Full text of "Institutiones minoris Dialecticae quas summulas vocant"

See other formats



' 2 * fi 


_L rt o O 






.. rt 


S 'S ^ o 




c 3 

CJ » "fi 

^ — > \g , 7- 3 
C-^ <j cj 

2 < q c — i 
:'>3 O <o 2 ii 
7 ? fi £ > 

. £L* 4—» w 5_( 

.- r-« 5 -f #-«* fcn 

I c n ^5 ; H ^ 

: U •— fi 3 £ 

:_- S <! *- « ■ 

1 o fi-£fi 
>■ 2 a ^ a fi 

2 u ^ 3 c 

-3 c = a -a . 

<3 O £ 


bb cd 

fi ftj 

• ri e .3 *** 


ffi <2 

0(5 <-+— < 

O 'O 

fi u 


— * "J _, 

.3 : B 


CJ 


~ <0 


S 


S - oj 


^5 «■? j 

.§ <3 <. 


00 


c 


cj 


^ -E 


~Tj c5 
5-4 cn 


fi o - o 

C 7 * fi 1 — c 

! -fi - -2 ^ 

£ ^ 3 

Q_ cj CJ u* 

E =3« 


r -fi 


CJ 



fi O» 

77 bJD ^ 

<J s:= 

g u (. 

x3^fi • = 

C S 


cj 


x 3 


o 


O • - cj i 

Q o "fi _0 

s» rt *=J « 

=« cfi .3 $f> 

•fi 0 fi 

c *-» fi 

c o O 

W Cu A , 3 

78 *. u .fi o 
H i d fi o 

« cn JS rt fifi 

<fi 3 fi -fi U «-i 

y U rifi B 

Sf> 5 rt ^ fi 

fi EU— < H j_, 

rt 'O fi bo O 

-fi = |S5.<8 


<8 


CJ 


&C 


00 


<23 


ori 


T t ■ -j 

<±f _j 3 


fi fi 


CJ 


*=i c!» ‘8 

CJ 1 ' r . u 

Q - - O 

— ' U 

CJ rs 


<rs 


fi 


>0 ^ X fi< fi 

o •* - a _2 o- 

■*-) o — P O 

> fi fi b-C ~ 

ct? cj fi 2 


o 


c cfi o 


« . _T 


•fi 


__ 00 ^ ^ 
«_ « S c =3 


CJ 


u o O.S 1 2 .£?< 3 

'S £ 00 ^ 3 “° 


3 2 § S* a/ o 2 «a 


CE 


r< r- oc CJ 7 j 

H " 1 ) T* 

< fi fi rt 

^ n 5 !3 «v 

- r* *-> ^ 

— ! *-Us -T 


O 


C_i 


-- ■ « *r* 

? > 


tJ.'C Q -53 S 

f - - 2 ^ 

fi fi oT.fi 2 ^ 


fi S CJ 

fi s 


Cu 


O o 


150 | 



i 

. d 
1 — 

' d 


o 

4-> 

rt 

i-i 

v- 

O 

fcj 

o 

“O 


d 

i-l 

- l-l 

o 

tJU 

Es 

- u 

I 

I -Xj 

I O 
I u 


f f n» 5« 

C Ud u G 

^ _i <u 

M 3 c o 

• k 3 « 

~ v 2 o-.tt 

u 3 -I G T 3 

•fi d ^ '3 

g -g 3 a 

«a-s-s 

<-* •• t-» 

.5 ^ £ c 

*N • *-H S— ( J-H 

cj i_ o G 
^ _Q -T 3 tri 
O o ; — i *-i 

-d C « -G 

S a § a 

2 ' 3 ^ 5 

-d o . 2 - «s 

<3 G- pj 

t/3 «3 d ---. 

.•2 3 U fcJQ 

D- G_ •«— ! •'-I 


4 * O ^ n 

d 3 « ^ w 2 

_Q O Vrf *TJ P ■ 

O -g q 'S--SP 
8 .3 o-a 2 

I— « r f • -H • *—* 

cro^ d •=} S 

- — . -d o 
O * * Cuun 

W -S C 3 rj 

** .d 5 ^ d 

5 S o. 3 ' ■ 


e« 

_d 

3 

u 

c 


U3 


oS 

O 


o 

oc 

d 


-d 

C .3 

• 4-1 

rS J- 
' d 2 

w 3 

o -G 
-d 


t/5 


— 2 
g ff 


nS 

o 


i-k *-» 

S3 ‘~i 


o ^ o 2 

r 4 ^ i ^ 

C ib _q *— * oo 

•r- -i2 <u * d . 

r 4 Hi 'T 4 r u * 

fcJD e r =3 
u »; o u -h 

°-£ 

o $j d t-L.. 

« -q o,-d -9 rf 3 

52 cu^iG rt <-b 

S o « Id -q £,* 

~ d t_ tc-b 
rt 4 -> “ - -h cj 



i * 

.Jj «* .** 

£ 

y s * 

cfl _d 5 

0 S Ii fl •* 

s u S 8 ?a 

•d o 3 « fi 

•2 2 .2 
3 > vd a 

.2 -ttja a 

i h 3 X > U 

^ d « b£ 

«*‘. 2 ca'S oq 


d «3 
o v 
S 

r-i 

S G>* 



. ^ c$ • * co co 

* 7 $ s-i J£ ^ 

^ h i-j #-< 



-— ~- ~ - — 

*i£.d t;'E ^ _ 

. *df O — dG 
ti xaj d rt ‘2 

=; -u- -3 C g 

•- S 


o 

4> 


. -rf* 

S w - i -, ,-»•—< <L> . 

g-;H c'Hd- . rj c 

rt O o S <1 -2 » S k> 

fcr-S, «« 2 - v H . ~ d 

.« w-9 e i 


\3 

u 

0 

o 


co 

o 2 


^ -g ^ 


S "S S S • *g c’ fi ^ a 

J$ £ 3<ao H -§ a g 

rt- ^2 “"rt - 2 ^-S =s ; -i cll § 
<2 s *-§ 


- c ^ r 

sS *^i 

- — i 5 rt 

n u u —rj 

—i . — < . — i 

u u 3d 

3 < 

H uG -d 

■ >-H * * 

-J d ^ d-, 
d 9. rU'y 


rt~ ^ . d l-t « ' j_i —* «i C r< 3 

■3 315 S-g-fo' %< g=<P | 

§ S S .-2 < '§ .§ S 


_ O 5-1 0'4-4 -7- ■< O g 2 

«. 5 « " S" *r “ g & 3 S'3 s 

s^tr Sv 2 .= s=cs-g a a 

r-^dSfcX.^ O 3 d<J S? .3 T? 

r“! — * 




V3 


C - 1 U L2d d ,44 3 _, \~i 

d U cg C 4-4 rJ "S- d s>0 >d ^ 

C ^ ^r-< ^vl ^ ^ C ^ rt O » ^ 

§< < * ■£'= 1 s as j 

v b&-& i ; 8 «y 'o d Q 


3 o 
G-na 

a < 

d 

?-<• 

«-2 «i 

\a od 

•a & 

d « « 
o < d 
^ d < 

* 2 « .• 
rt u d 

E-2- S 

iq d 

S ° S 

C (-4 -- 

^3 

O >— < O 

g a 

> . -d 

3 J^S 

•g ° s 

S s J2 


T* 1 

' 


o > 

a. b 

o Cf<? 
Pi o 


: 8 s> 

B P O. £, 
ErCfQ p~> ^ 

cr e p“ 3 

B £ O 3 

« "O 

< £ o B? 

Jl 3 ° D. 


PS n 

0-5 n 

fi W t— i-. 


p 


o 


o 
•-S ■ 


*■»» 

B w/ 

B <“f ' t 


BrH 


B 

rs 

n 

p- 

D 

o 

V5 

s 

*— • 

o 

B 

P. 

p 

p 

P 

B 
♦-* • 

3 

o 

B“ 

p 

o 

p\ 

u 

S2 

p 

o 

« • 

p 

p 

n 

p 

p 

w 

O 

C/3 

p- 

p> 

B 

p-> 

O 

ft 

»— » . 
n 

p 

O 
>— • 

►-* • 

rt 

c 

c 

p 

*-o 

p 

PT 1 


Pr» 


p’Crq <| 

3 £-3 

P 5/5 -P 
P- n *n 
P px W 

tn 


O 


P 


B '"O ' 


M 


£ pj Br " f 

» ►— * ► c. ^ O *» 

n k- - g. ? 

Px < -B i 


Pv 


l V 

? 


:£ 


INSTITVTIONES 

min o r i s 

dialecticae 

q_VA S s V M M V L A S 

VOCANT. 


•SPer frdfrem06mink%tft$k%es ordinis Era- 
dicatorum facra dTheokgid Salmanti- 


ca antiquum p roj ejjo rem. 







sr< vola- 

Et in: am dulcoris 
EecifiaftiM.' 


/-x s , 


habet fru&us iilius. 


cap. ii. 


SALM ANTICA 
Excudebat nAndreas 'Tienaut. 


qM. D, X C1X. “ 





i ii 5 5 ii. 

Y O Alofo cie Valiejo fecretario de camara dei Reymue- 
ftrofenor,de los quctefi dea-en fu-eonfejo , doy f e que 
auiendofe viftopor los fenores cj?l,vn libro intitulado 
InfHtuciones Minoris Dialefticis , que vulgarmentefe Ha- 
ma Summulas. Compuefto porelMaeflro iray Oomingo 
Banes,de la orden de fenor fando Domingo , que*ante ellos 
feprefento.y con fulicecia fue impreffo, taffaro cada pliego 
dei dicho libro a tres marauedis, el qual tiene treynta y ocho 
pliegos,v al dicho precio monta cada volumen en papel. cie 
to y catcrze maTf^UeiHs , dicho refpettb de tres rraratie 
dis tuuie- 

re,de mas de los dichos treynta y o.chb en principio, yprolo 
co taffa y er^ata&Vqtie hafia agofalio fe han impretTo.y a efte 
precio rnandaron fe venda y no mas , y efla taila fe po-ng a al 
principio deipara que fefepaloque fe ha de lleuar, >yqre no 
fe venda ni pueda verfder de otra m anera,y para qu etfclla co 

fte de mandamiedtode los dkhos fetiores dei com^.e pedi 

miento de fra^nanVela^quczprocurador genera: dela di 
ch" orden di ettaf^en^yilla deMadrid,a feys dias dei mes 
de N buiembrc»^c sui y quinientos y nouenta y flur«»e ahoi 


c 7 ; ve 
?5f 


jilonfide Valiejo.,^ 




I 


DECRET VI SALMAN- 
ticen .V' niuerfitatis. 

R Efior^CUuflrumque plenum S almanticen . Cenatus has minoris 
Dialectica tnflitmiones k R.P.JMagifiro F . Dominico Banei 
j pditas sb artium praceptvrthus deimeps in Schola S alnanttna 

egendas, ^- interpretandas decreuit^c fiatmufexto decimo dic Ocio ^ 
bris > anno. 1 y 9 9. 

X). Antonius de Idiaqucz 
Manrique Re&or. 

Iullu D.mci Reftorris. 

Bartholomeus San&ius. 
Vniuerfitatiafecrctis notarius. 


Cenfura Complntenfis Knmerjitatis. 

C Omplutenfis Schola iuxta decretu lupremi Senatus 
Regij tradidit mihi perlegendos libros Summularum, 
quos edidit eximius Theologus Magifter Dominicus 
Banes inquibus nihil offendi piseifanaque do&ritiavel leui- 
ter difTonum,fed prima logicae rudimenta ita aceurateordina 
taque digefta & ad breuern facilem perfpicuan.que metho- 
dum redafta,vr opus iudiccm liberales chfciplinas aggredien- 
tibus -pemtile ^diMi^^i fuiipgemuip &*eruditiehtrii vndi 
que redolens, ©atis compluti decimadielitnijs 1 599 . 

Ei dotior Caluo» DoStor Dttys "‘'•ia, 

Rcdfor. •' • - ILI dtifior Juc qttez. 

4eFdafco. 


Orquanto fray Iuan Velazquez ,prccurador Ge- 
neral de laorden de fanfto Domingo,rios hizo 
relacion,q vos ei Maeflro fray Dominio Baijes 
de la dicha orde, Carhedratico de prima <f Theo 
logia, en la vniuerfidad de Salamanca,co licer.eia 
de vueftro prouincial auiades copueflo vn libro, dei qual hi- 
zo prefentacio,intitulado Infliruciones Minoris Dialeftic$ 
q vulgarmente fe llamaua Sumulas,en q auiades puello muy 
gra cuydado y e(ludio,y como dei coJiftaaa era vtil y necelfa 
rio alos T heologos, yaidda Ia republica, atento lo qual nos 
fuplicaftes os mandafemos coceder licencia para le imprimir 
y pnuilegio porveinte anos,o comolanueftramercedfueffe 
Io qual vifta nor los dei nueftro confefo , por quato en el di- 
cho ii role hizo la diligenda qlapregmatica por nos fobre 
ello echadiipone , fiie acordadoqdeuiamos mandar darefta 
smeftra cedula en la dicha razon , e nos tuuimos lo por bien. 
Por lo qual vos damos licencia y facultad, para q por tiepo y 
elpacio de diez anos cumplidos primeros figuientes , q corra 
y fe quente delde el dia de la fec,ha defla miellra cedula en ade 
lante,vos el dicho maeflro Domingo £anes,o la perfona que 
para ello yueflrc poder ouicre , y no otra alguna podays im- 
primir yvendereldichalibro q de fufofe haze mencio,y por 
la prefente damos iicecia yfacultad,a qualquier impreffor de 
dos nueftros rcynos,q vos nobraredes, para q durante el di- 
cho tiepo le pueda imprimir por el original q en el nueftro 
cofejo fe vio,q- va rubricado y firmado al fin de Alonfo deVa 
Ilejo nueftro efcriuano dc camara , vno de los q en el nueftro 
confejo refiden,con q antes qfe yendale traygays ante ellos 
jutamete co el dicho original, para qfe vea fi la dicha irapref- 
fio eflacoforme a el, y traygays fe en publica forma , como 
por correftor por nos nobrado, fe vio y corrigio la dicha im 
prefsion,por el dicho original, y madamos al impreffor q an 
fi imprimiereel dicho libro,noimprirua el principio y pri- 
merpliegodel,nientregue mas de vn folo libro co el origi- 
nal al autor,o perfona a cuya cofta fe imprimicre , para effe- 

r 



I 

£to de la dicha correftion y taflfa , hafta q antes y primero ei 
dicho libro e Ile corregidoy talfado porlos delnueftro con» 
fcjo,y eftando echo, y node otra manera pueda irnpritnir el 
dicho principio y primer pliego,en ei qual inmediatamete fe 
pogaefta nueflralicenciay priuitegio.y la approbacio, talla 
y erratas, y no lo podays vender ni vendays vos ni otra perio 
na algu na hafta que efte el dicho libro en la forma fufo dicha 
fopena de caer e incurrir enlas penas contenidas en la dicha 
pragmatica,y leyes de nneftros reynos que fobre ello difpo- 
nen,y mandamos que durante el dicho tiempo,perfona algu- 
na fin vueflra licenciano Io pueda imprimit ni vender, fope- 
na qel q Io imprimiere,o vendiere aya perdidoypierda qpa- 
lefquier libros moldes,y aparejos que dei tuuiere,ymas incur 
raen pena de cinquenta mil marauedis por cada vez que lo co 
trario hiziere,de la qual dicha pena fea la tercia parte para la 
nueftracamara,y la otra terciaparte,parael juez qlo fenten- 
ciare,y la otra tercia parte para el que lo denunciare.y manda 
mos alos dei nusflxo cofejo, Preli dente e Oydcres delasnue 
idras audiendas, alcaldes,alguaciles dela nueltracafa y corte 
y chancillerias.y otrasquakfquierjafticiasdetodaslas ciuda 
des villas y lugares de los nueflros reynos y fehorios , a cada 
vno en fu jurifdicion, alsi alos queagorafbn , como a los que 
feran de aqui adelante,que guarden y cumpla eida nuellra ce - 
dula y merced q anli os hazemos,y cotra ella no os vayan ni 
palTen,ni confientan yr ni palTar en maneraalguna, fopena de 
la nuelbra merced, y dediez mil marauedis para la nuefta ca- 
mara.Fecha enDeniaaDiezy lietedias dei mes de Agofl@ 
demil y quinientosynouenraynueueanos. 

r o E L R E T. 

PormandadodeIReynueftro Senoiv 
Don Luys de Salazar» 


INSIGNIS V N I 

V E R S I T A T I S S A L- 

manticen .Ducibus, D. D. Antonio de IdiaqueZ Manrique 
Iiedtori,6c Archidiaccno Ecclefiz Segouienfis,ac D. D. Ioa 
niValdesde Llanos, integerrimo judici & Apofiolico con- 
feruatori,necnon fapientifsimorum Patrum confcripto 
rum £rauifsimG Senatu i , frater Dominicus 
Banes, ordinis praedicatorum falutem 
plurimam in Chrifio ferua- 
tore precatur, 

N S T A Rdiuin^fapientiarqua: 
attingit a fine vfque ad finem forti 
ter 3t difponit omnia fuauiter, no- 
firaSalmantina vniuerfitas omniu 
humanarum & diurnarum fcientia- 
rumfacrum Mufxum fortiter etia 
& (uauiter duobus Choryphans 
vna praefidentibus euntia difponit, 
omnia £,ubernat. In altero quidem 
Rectore, quafi in rege apum, omne 
fuaukatein muenics;Nam cum iireraru ftudiu ingenuu amo- 
re potius, quam timor efiuix i p i e:n dum fit decuit profeAo , vt 
is qui locis & temporibus docendi ac difputandi diftnbuen- 
dis, nec non ad audiendum vota & iufrragia conferendis C a- 
thedris praeficiendus eflet,illullris.gcnere morumquefuauita 
te praeditus ab ipla Scholaflicorum communitate per varia- 
rum nationum nobiles Conditarios eligeretur . Is fi iuxtapo 
ti fici as fanftiones 5e regalia fiatuta, Patrumque confcripto- 
rum Confilia ftrcnue le gdlerit^ihilelRquod fibi timeat ,& 
tota Vniuerfitas fuini«a t r a n 'quii litate 'gau dcb it,li teraru m q j 
ftudia magnopere incrementum accipient , iuxta illud, Ani- 
ma quidcendo fit fapiens. Verum / quia vt funt res human® 
fieri non poteffiquin in tanta adolefcetium ac iuuenum mul- 
titudine, veluti in apum agminibus ignatmm fucus inuenitur, 
aliqui etiam vitiofi, inquieti, aliorumque tranquillitatem per 

f 3 tur- 



turbantes re p e n' a n tu r) n e ce ffe fuit, vt alter praefes fumma ac 
pontificia pote flate praepbfcens iuciex afsi fieret , qui non fo . 
Ium Ecclefiafticis cenfuris , fed etiam temporalibus poenis ac 
corporeis cruciatibus vniuerfa harc incommoda facrae ftudio- 
. rusi quieti nociua profiigaret. Fortiter itaque ac fuamtcr vni 
Uerfiratis noftra: negotia geruntur.Porro liquando Salmanri 
na fchola hunc felicem ftatum obtinuiffe creditor , nunc vel 
maxime optatam tranquillitatem & pacem pofsidet' militas 
fub talibus inclyti generis gubernatoribus , D. D. Antonio 
deldiaquez Manriquefuauifsimo Redore,& D. D. Icran- 
ne Valdesde Llanos, qui in iure dicendo index conflans ac 
validus eft. Cuius rei in maioris momenti negotijs a regia Ma 
ieftate fibi cornmifsis abunde fatis & palam periculum fecit. 
'Quocirca bono animo fumus expeftantes , amplifsimeviry 
totius Afturicenfis Principatus magnae, Sc antiquae nobilita- 
tis gloria, vt te Protedore noftro,& huius Vniuerfitatis Apo 
flolico conferuatore , illud Ifaiae vaticinium hac tetnpeftate 
quaaatenns ratione impIeatur.Eruntparua in direda Sc afpe 
ra in vias planas. Imitaberis certe illuurifsimum auunculum 
tuumO. D. Ferdinandu Valdes(qui tea paruuloeducauit) 
Hifpalenfem Archiepifcopum,ac fupremi fandae inquifitio- 
nis offici) praefidem,qui animi eximia integritate, mirifica in 
duftria,noftra aetate fidei Chatolic^ zelator potentmn haere 
ticorum conuenticu!ainuenit,<3c difsipauit . acvltimofupli- 
cio brachio feculari comburendos igni relaxauit. Huius pi){- 
dxmiac magnanimi vir-i egregia facinora notifsima fimtrinter 
qux non vltimum locum tenet infigne Scholafticorum Sal- 
inanticae collegium quod mirifice conftrudum magnis di- 
uitijsdotauit.Iamveroadteiterum,omiD. D. Antoni to- 
tius noflrae Vafconica: gentis vnicum decus , iermonem meu 
conuerto.O quam pulchra eft cafta generatio cum claritate 
vt diuinum eloquium teftatur.Cafti tatis quidem, voce virtu 
tem omnem,claritatis vero , generis nobilitatem inteilmo. 
Que duae res fic in te fitae& collocatae videntur, vtfacile^no 
fit iudicare , vtra alteram fui ordinis meritis vincat. Tefane 
clarifsimu reddunt, in primis Idiaque citarum antiquifsima 
familia,quam hodie plurimi magninominis viri regij s hono- 
ribus exornati ampli fican t . Nam praeter parentem tuum D. 

- Fran». 


FrancifcGiij de Idiaquez cruce de Calatraua equitem infio-ni- 
tara 5 & dfecretis Confilijs de flatu regis Maieflatis fidelem 
imniffrum.Adeff etiam Dominus Dominus Ioannes de Idia- 
quez auunculus tuusfde quo ego femper benemereriftudui) 
Legionenfis Regni maior cotamendatarius &regia: Maie- 
ftatiaccGnfilijs de flatu pacis & belli , prarfefque equitatui 
domine no ferte Regios. Adeft <Sc filius eius D . Alfonfus de 
Idiaquez militis fandf i lacobi infigrsijs condecoratus , ac in 
bello equitum generalis dux* Adfunt 8c alij plures, quosbre 
uitatisgratia prstereo, quorum finguli nobilis fam ilis iniv 
tiumeffe poterant , nedum antiquam illuftriorem reddere. 
De Arteagarum & Moxicarutn vetuffifsimo genere a Regia 
Nauarrs fiirpe originem ducete digne dicere non vacat. Ar- 
teaga fuit, qui ante annos quadringetos opidu Tolofanu in 
Guipr?zco3na Prouinciacodidit. Cujus hodie domus Pater 
tuus & caput & Patronus exiftit.Buitronu, Manricoruq; am 
plifsirna progenies, vtpar eff, laudari inepiflola nuncupato- 
ria non poteft.Nam de Hifpanis Reges a IViaricoruprofapia 
defccndere.-Molineoue dominium hsreditafle floriatur. Ve 
ru hsc omnia claritatis ornameta,qus in te vno conuenerut, 
ottmi virtutis officio prselarioraab ineunte ftate indies effi- 
cere ltndmfli,atq: re ipfa effeciffi. Modefi ia tua cu grauitate 
coniuncla,& ktgeredis ne gotijs prudentia <Sc indufiria no vul 
s;nre Salmaticefis grauifsimus Senatus admiratur , & laudat. 
Tacie ad vos.oPatres cofcripti mihi plurimu obferuadi no ira 
memor benefici) reces in mecollati orationis fine referor d<e 
quoru lingulari fapietia egregiaq;nobilitate,ali)fq;virtutu ar 
nametis animi met gratia copiofius diceremifi id ia fepe in pu 
blico Theatro pro meis veribus, vtcunq; prsftitifTem . Nuc 
aute partes meas efTe arbitror, pietate colere ingratiqj animi 
nota effugere. Quare pio animo du£i us vobis libellu dialedti 
earu inftitutionu,que nuper fenior in publica vtilitate copo 
fui.preloqj madaui.libeter dedico. Huc vos veftro calculo & 
autoritate approbatu artiu przceptoribus rn minori fchola 
tyronibus interpretadu tradidiff is.De qua re fi plurimas per 
omne vita gratias egero, mihi ndqua fatisfacia-.quado pate qi* 
ferre no polium . Quodaute pofTum ex animo facio, meq ; ip 
fum animi fusima prootitudine vcftris obfequijs feruu offe- 
ro Valete inclyti viri A vos Patres ccnfcripti. falete. 



r r V mma diligentia a nobis curatu eft,vt hic libellus per 
.V omnia correctus euaderetud tamen obtinere non potui 
. mu$.Nam difficillimum eft de manu fcripto originali 
Typogtaphos transferentes in quibufdam non errare. Qyia 
re hic ante oculos pauca quae errata funt , corrigenda obij- 
cimus. ° 


Pagina 

Linea 

ERRATA 

Erratum 

• 

Emenda 

fe. 

9 • 

Nihilominus 

Nihilominus efTe 



efTe. 

arquiuoca. 

6 . 

27. 

1. Parte quaeft. 

quaefHone 1 3. 

9 • 

s* 

Adiacenti. 

Adiacentis. 

if- 

7 - 

Cum aliquis. 

ei qui. 

Ibid, 

Ibidem. 

Nutritus.® 

Nutritus efh 

21 . 

4. 

V oce hominis. 

fadde)<Sc audita voce," 

2 7 . 

'* 3 * 

Verum. 

homo. 

Verbum. 

2 2. 

1 5 . 

Et dcfubie<£to eft. 

Et in fubie£to eft. 

40 . 

17- 

coniun&iones. 

conmriftione. 

74 * 

1 1. 

formada mentem. 

formandu in mente. 

227. 

9 > 

Nominarim. 

Nominis. 

'M?. 


& duplici. 

cx duplici. 


Con eftas erratas eff a correcto efle libro conforme a fu ori-' 
ginal.EntefHmonio delo qual lo firme. En Salamanca 
oy io.de Oflubre dei jpp. anos. 


£1 corrector, &c. ManuelCorrea 

- - de Monteneero. 


S I quae vero alia errata fuerint, prarfertim in pun&uatio- 
ne commatum & membrorum, non ea funt, quae legen- 
tis intelligentiam perturbent. 


f 



\ O II Taprefente yo el Maeftro F, Andres de Caf 
io Protiincial elefto y vicario general de Ia 
pr<#uificiade Efpanadcla ordcii de predicado- 
res dor licenda al padre Maeftro F. Domini 
go Banes cathedraticode prima de la Vniuer- 
fidad de Sa!a nacapara qucpuedaimprimir vn libro queha 
compuefto iutitulado , inflituciones minoris Dialecticae 
qtYasluinulas vocant , por quanto aukndo yo cometido jun 
tamente con el diffinitorio de efte capitulo que agora ie tic 
neen Sancio Thoroas de Auilaadospadresmaefiros v ca» 
thedr-aticospara q vit-flen el dicho libro , fuy informado He 
llos fer inny prouechofo y necdTario en citos 'tiempos, pa- 
ra los que coroiengan a oyr artes, por fer el eltilo ta claro y 
breue y contcner rodo Io necdTario para Lss difputas de 
otras mayoresfacultades y a(si mando al dichoP. Macltro 
para maier merito fu-yo en virtud de obedieticiajque hechas 
las diligendas que fe deuen-hazer haga imprimir el dicholi 
bro con todala breuedaa que coftimodaHiete pudiere para 
que fe pucdao leer efte ano al principio de los eftudios de fe 
tiessbreen efta nueftraprouincia como io cenemos ordena 
do y iriandado que (elcaqpor-los ledoresque conien^ar eii 
alecrarceselcurfoqleiigue.Enfedelo qual dirnos eftafit 
mada de nueftr-o noinbre y fellada al Padre F. luan V r elaz>» 
qucz procurador delta prouincia en Ia corte de Iu Mage- 
ftad para que prefente el dicho libro en el Confejo iupre- 
jno y pidafdcultad para que el dicho Padre Maeftro pueda 
imprimir el dicholibro, dada cn nueftro cormente 
de Sandlo Thomas de Auila anueuedeMa- 
yo dcmil y quinientosy no-, 
uenta y nuebe. 


F. Andres dc Caflo Prouinciah 


FRATER D O- 

M I N I C V S B A NES 
ordinis Prsd i catorum pio Iedo- 
ri.falut.em, 

IR.ABERIS fortafle ple Ie£lor 5 qt 3 jF nzm 

caufatam vrgens fuerit , qqat mcplufquarD 
feptuagenarium , & giauioribus fiudi;s,ac 
quotidianis lectionibus tot annos defatiga- 
tu, & qui iam ia meo ktre ab inclyta Salrean- 
ticenii Academia rude donari pofttffiaturus propero;ad Dia 
le&ica? rudimenta tyronibus confcribenda impulerit. At fi 
coatilij mei rationem cau fam que cognoueris,non folum mi 
rari defines,fed etiam sue de Theologom facra Sch ola bene 
mereri ffiudente laudabis. No defunt qui hac noflra tepcffia- 
te vebenaeter deploret,adeo inope futile politioris Jneratu 
rae(vt ipfi aiutyfuperiorem-attatervt cu omnes, qui Philofo- 
phise ftudta cofeclahantur , Ariftotel ici haberi vellent j pau- 
cifsimi effient qui Ariftotele prarfertim in Dialefticaeuohie 
rent. Arbitrabatur enim Ariffiotelica doclrinaphanius &ex 
peditius in quibulda Sumulijjquas diligetioru indafttitfcroo 
dernorii peperer 2 t,qun in fuo autore cotineri. Ego veroma 
gis doledu cenfeo,adeonegligentia & defidiane dica iocor- 
dia.apud recentiores prtEual’uifTe,vt no ia ab Ariffiotelica do 
eendifpinofioriphrafi,led etia a modernoru perfpicuis in 
arte difFerendi documentisabfeorreant. Qmamobre non fo- 
lii facrae Theologis fedMethaphyfics.feci & naturalis Pht 
lolophiat ffiudiu temere ac fineiiuctufufcipitur. Na quanta 
fit Dialedlicae vtiliras & necessitas, nd fuperiores diiciplsnas 
capeffiendas,tu3nt!quoruPhilo{ophoru,tu etia Theologo 
ru monitis accepimus.tu deniq; ipfa experietia nos docet. 
Qui enim Philofophise vel diurnae (aptent ite cognitioacra 
* ri5 vulgare funt adepti;!» omnes m. di fler edi prius arte peri 
tilsiiiH fuerunt. Duos tantum excel lemifsiinos inter Ucros 
Do£lores in exemplum proferre liber. Diuum Auguftinu 

r J 2 & D. 



8c D.Thoma contemero, quoru alter inter fanclos Patres, al 
ter inter SeholafticosTheotegGS abfq$ cuiufqnS inuidia vel 
iniuria facile primatu tenet.Hi naq; funt oliuae binae pieta- 
tis ac religionis vmcae, de quoru do£lrins exuberanti ftu- 
ftujucernae pluritns fuper Ecclefiaeaureacadekbra arden- 
tes s omnibus qui in domo Chriftilunt,fine intermiisionelu 
eet.Nuquid hi proceres tata diuinae Sapietis iuppelleftile 
fine Dialecticae peritia funtaftequuti=Non fane imo in eius 
minutifsirnis praeceptis perfcrutandis & obieruadis, eorna* 
lore prius opera dederut,quo anitnofius in coeleftis difcipli 
nae ingetes thefauros, quibus locupletes fieretpngredi Cum 
ana cu modeftiaconabatur.DeDialeciicaquid D. Augufti- 
«■» nus fenferit,ex plurimis ab eo fcripris pala eft. In prinfis li- 

bro de ordinejdifdplinadifciplinaru Qialeftica vocat. H$c, 
inquit,docet docere,haec docet difcere,in hacfeipfam ratio 
fibi demofirat,quje fcit, quid velit, quid valeat.Scit ante fci- 
re,vu!t {blafcietesfaccre,nec folii vult, fed etia poteft. Dein 
Lih.x.C.iS. cotra. Academicos fic ait:£ruditioliberaliu artiumode- 

fla fane atq;fuccinta <5c alacriores, & perfeueratiores & co- 
ptiores ex hibet amatores amplectedae veritatLvt & ardeti» 
appetat, & collatitius infequatur,& in h^reat poftremo dul 
Ci^. 3 1 . . cius.Denfq; dedoftrinaGhriftianaIib, 2 .itaXentit } Difputa 
tionisdifciplina ad omnia genera quaeftionu quae in literis 
facris funt penetrada&difiolueda,pIuriinu valet: tantu ibi 
caueda eft libido xixadi & puerilis quaeda oftetatio decipie 
di aduerfariu.Ia vero Angelicus Doftor nofter in omnibus 
fuis tractatibus nullibi n5 eft Dialecticus. Vbiqj fe in difpu 
tadi difciplina peritilsimu oftedit.Cometarios in libros Pe- 
rihermeniasacutilsimos edidit. In libros quoq; pofterioru 
refolutionu nemo cu maiori eruditione interpretatione ad- 
iecit.Opufcula praeterea quatuor copofuit.Nimiru de qua- 
tuor oppofitis:de dem5ftratione,de Fallacijs.de Propofitio 
O^ftvi. 37 . n ibus Modalibus.De induit r ia antiquoruPhildfophb.ru & 
# 3?’39‘4°' Rhetoru vulgaria in laudem Dialefticac encomia, ne videar 
aftu agere, praetermitto. Sed pro dolor, hominu noftri tepo 
ris quoruda,atqj vtina non prarimoru,quodamodo effcemi 
nata ingenia eo impudetiae deuenerut: vt rudimetoru Diale 
iiicae. difficultate perterriti ac deukt i , e aad P hil ofop 1 1 i s 3c 
— _ . facrae. 



facrae Theologis ffudiu parti vel nihil vtilitatis afferre arbi 
tretur & dicat. Fuerut etiaalij paucos ante annosiqui vfquc 

adeo fophiffice difputandi difciplinafuntprofequuthvt de 

neceffarijs pauca : de inutilibus innumeros tracfatus ac ni- 
mis prolixos, 6c vt ita dixerim 3 Jnintelligibiles , difcipulis 
traderet. Vsci quofda alios qui Dialedica valde fuccin&e ia 
tinifsimis 8c rhetoricis docunvetis vfi breui copendio doce- 
bat. Sed hi mociicu vtilitatis ad Philofophia adeunda difci- 
pu-Iis coferut.Suat deniqj alij etis noftris teporibus, qui ofte 
titionis caufajnitio Sutnularujimportune iatis, Meihaphv 
fica exercere affeetant.Tepus quoque quod in docendo ac 
differendo circa logicalesproprietates &locos argumetau- 
di neruofos & neceffarios, impedi debuiffet; no fine magno 
Difapuloru incomodo infuisadinuetiombusdidladis ”per 
dut.Quo fit, vt nec fyllogifmoruliber 3 neqj oppofitionfi tra 
ftatus qutmaxime necefiarijfunt, queant in curriculo cofue 
ti teporis abfoluijtantuabeftjVt difputandi exercitatione 
eoru cognitio perficiatur. His decaufis pluresbonse indolis 
magnsque fpei difcipuli animu ad facra Theologia pro^re 
diencii deponut:5c ad luris Ciuihs vel Canonici liudiu fc co 
uertunt.Si qui vero ex ingeniofis perfeueranpcurfum libe— 
raliu artiu ita p$rtranfire iatagur,vt cum ad Theologorum 
gymnafiu veniut,neceffariu nobis fit illos Philophia & Dia 
le&ica prius quam Theologia tumultuario docere. En tibi 
pie ledtor caufam qus me impulit <3c copulitantiquo paruu 
loru meiteru includere ludo.Equide fi pro votis, dignu fru- 
£tu labor nofteDtuIerit,nofpernendu obiequiu Deo Opti- 
mo Maximo pro comuni bono me obtuliffe Iartsbcr. Neqj 
enim,vt paruavilipendendafuntyfine quibus magna confla 
re non poffunt. Vale. 

aditer Prologus A ut oris Operis argumen- 
tum narrans, & dicendorum er di- : 

nem dijponens. - 

C V M DialefUca differendi feti difputandi fcictia lux. 
ta ipfius nominis etymologiam definiatur 3 neceffe eff, 
ea via progredi iri hac nollra tyroriibus accorftraoda- 

f 3 *aia- 


fa fn!Htutione,<jua planiori & breuiori copencfo ad cptatir 
dsfputationis fine pemeniamus . Eli ante finis hic 8 c fcopus» 
humans rationis difcurfum dirigere, r,e propter legitim-ier 
confeqqutionis ignoratiam falfapro veris ampleclatur , a^c 
pro fialfis rera refpuat.Horfum alij aliter docendi difeipulos, 
proceiTmn dmidunt.ac difpcnunt. Quidam nen infimi no- 
uiinis, quem apud Ariftotelem ordinem inuenerant, ieruati 
Id' primis- enim de Ante praedicamentis & Praedicamentis 
agut,deindehbros Perihermenias interpretatur. Deinceps 
libros duos Priorum & totidem Pofieriorum refolutio- 
Bum explicant, Denique ad libros odo Topicorum & duos 
Elenchorum euoluendosastcedunt .. Alij infuper cum Por- 
phyrio ftatim in vertibulo de quino; Praedicabilibus tra&* 
tu ineunt. Ali; auailiones Prooemiales circa Dialedhc.T ne 
cefsftatem Sc quidditatem aateponuntian fit neceflaria.au 
fit icientia, an vnica fciemtis , quod nam fit eius obietftunv 
V£lfubie<ftum,an fitens rationis & fecunda intentio vel ali— 
quid reale. Qua: quaeffiones digne & cum vtilkate non r.ifp 
a :mn erudito logico i'eu potius Methaphyfieo ventilari a<r 
ditfiniri queant. Sunt denique ali; qui inuetfo ordine pofh 
corrun e n t a rio s mli bro s Ariftotelts prafatos poflremo dc 
proprietatibus logicalibus termino tum,nin*iriira demuici- 
piicj fiippontione,de Ampliatione, reftri&ioae Sc Appella 
tionedifcipulis notitiam tradunt. Ego vero faepe mecu ip- 
fe cogitans alium ordinem obferuandum efTe cenfeo. Neque 
enim polium in animum inducere logkales tractatus eo or- 
dine ab Arifiocele cotnpofitos fbifleyqud-m' codicibus collo- 
cati circunferuntur. Cniiis rei illud vmnrr mihi argumento 
e(i,nam dum Aiiilotcles kbro i. Periher. cap.4. contradi- 
ftionis oppofinonem diffiniret, dixit, Opponi autem dico 
qii^ eiufdem de eodem «Sc non atquiuoce ,< 5 c quatcuiique 
alia deternnnaumiBS adSophiflarurn moleftias cuitandas. 
Conflat autetn hac determtnaffe libro 1 . Elenchorum. cap», 

4. Prius igitur Elenchorum libros quam Perihermenias 
ediderat . Nihilo fecias tamen libri Perihermenias, anterio 
rern locum tenent. Ariftoteles itaque, vt opinor,ditficiIio- % 
ra quaeque ofiaietkics praecepta, vt fe fe occafio offerebat, 
fcripfit quotum praecipuafqnt quae ia libris Priorum Sc 

Polle- 


P off e riorum habentur, & quorum fe primum sutorem fiiif- 
ie gloriatur in libro 3 , Elenchorum cap.vltimo, Kcliqua ve 

ro minutiora erudiendis difcipulis aptanda 5 Poftenofibus 
eligenda & determinanda reliquit. Porro quam rudis 3c 
ineptus recens grammaticus ad Porphyrij iubtilem de quin 
que Praedicabilibus tractatum, & ae AriPotelirani praHi- 
camentorum Methaphy fica labyrintho circumkptam ma 
chinam acccdatiqui negauertT , experienha teite, c onmn- 
cetur. CVuamobrem de limplkibus orationis panibus & ea 
rura proprietatibus logicahbusmulto commodius initium 
facturi funrus:horurn enim cognitio ad fyHogifrnorum le- 
girimam conllruftioncrn omnino neceffaria eft. Id qnod 
nemo nifi iyUogi/licae artis ignorantifsinius inficias ibit. 

Vnde Petrus Hiipantisordinis Praedicatorum infigitis Ma- 
gi lier, quem m odernor u plusimi leqoutifunr i proerudiea 
dis nouitijs minores quofda traft artus , quos Summulas 
vocauit breuiter compofult . Sed Recentiorum vitio de 
Summulis ingentes fu amne, imo inaecefsibilia oiomonto- 
jia emeckrunt. Nos vero- qui omnia h*c olim frequenti 
diligetia legimus & Pueli exynasme interpretati fornus .i 
lettum qrdinem in piigrfenu minoris Dialeiticx inilitutiof 
ne hunc elegimus,- . ' 

In libros quinque prsfens opuftulum diiudimus. Diuifio to 
. Liber primus de oratione & partibus eius infcriSitur* timueris. 
Hic in duos tractatas , diuiditur . In priore de partibus ora- 
tionis integralibus 8c fimbiicihus agitur . In pofieriore de 
jpfa oratione ^cpartibus/eiusfabieciiuis in communi cifiTe- 
ritur. / 

Liber fecundus de proprietatibus' IogicdlibiTS , qux ac- 
cidunt termino in piopofitioae pofito titulum accepit. 

Hic vnico tractatu de fuppofitione , de Ampliatio- 
ne Sz minctione., <5c Appellatione conliderationem ab- 
f oluit. 

Liber tertius de modo fciendi fine differendi nuncu- 
patur. 

In-hof libro tra&atus duos diflinximus,inpriorequickm 
de duabus Ipeciebus modi ficiendi nimirum de diuifionc oc 
-diffinitione agiaius.la fecundo vero de tertia <Sf porifsima 

fpccie a 


fp e cie, quae cft argumentatio Tatius differitun& proprfeeS 
tmn logicalium vtilitas ad argumentandi rationem oifen- 
ditur. ' 

Liber quartus de Enuntiationum omnium oppofitione 
Sc squipollentiacopiofius differendi rnunus fufcepit.il 
Hic in tres tra&atus merito diuifusefhln primo quidem 
de Oppofitione aequippoilentia fimplicium propofitio- 
num decernitur.Iniecundo vero de moaalibus propofitio* 
riibus hocipfum diligenter ac dilucide pertrattatur. In ter- 
tio denique tractatu de propofidonibus , quas exponibiles 
vocant.qualiter fe fe habeant ad oppofitionern 8c aequipol- 
lentia non finefru£lu,fumma cum diligentia elucidauimos. 

Liber quintus.de fyllogifmisvnico tradlatu perfpicue ne 
ceffaria quaque ad peffeftam difpurationem edocet. 

Quia v erojVt pius Sc eruditus Titelmanns aduertit , noii 
omnium ingeniorum aequalis elt captusffed alijs plurium re 
rum acmaiorum } al!js vero pauciorum & minorum ab Auto 
re naturae ingenij capacitas in dita efi,vifum eft nobis in hoc 
ppere.ea quae omnibus praecipua & fteceffariafunt, ab afijs 
qus non ita omnibus funt cognitu neceffaria,fepar 3 re: vt 
pro vario captu difcipulorUm ipfi praeceptores edifcenda 
proponant. Quaedam tamen folis praeceptoribus aut etiam 
philofophis & t beoiogis adiectaiunt^omnia vero quaefe* 
fliimS reclor proterite poterit , linea in margine deorfum 
yerfum demilla defignatur. Reliqua dumtaxat quotidianis 
lectionibus difcipulis proponenda funt, Sc frequenti cxer- 

ciiatione verianda. Ita fie?,vt duorum menlium fpa» 

tio ad grauiores Sc vtiliores Logi eae confide- 
, rationes auditores idonei va« 

, leant accedere. 


I 



M V S, D E O R A- 


TIONE ET PAR- 

ti b v s E i> v s. 


Tradtatus prior. 

Qaput primum. 

T)e partibus Orationis integralibus * 
(jf fimplicibus. 


VEMADMOD V M AriRoteles 
dixit, vbi definit Phy ficus , incipit Me- 
taphyficus: ita in prarfenti inftitutione 
minoris Diale&icae mihicouenire vide- 
tur^’! inde incipiamus vbi Grammati- 
cus definit. Vterque namque de Oratio- 
nis partibus agit : fed ob differentem fi- 
nem & fcopum. Grammaticus enim ea ratione de partibus 
Orationis prscepta tradit.quatenus earum partium fignifi 
cationem explicans, ad congruam loquutionem iuxta peri- 
torum in latina lingua vfum,difcipiilum promoneat. Diale- 
* fiicus vero praeceptor de eifdem orationis partibus ditier- 
0 fa intentione negotium fufcipit.Curn enim ipfius Dialeffi- 
cx finis & fcopus fit humans rationis difcurfum a natura in 
fitnm dirGere.ne in modo inquirendi veritatem humanus 
° A intelle- 



7 - 


u/. 

CA HOPH }n 


Liber primus 


intellcaasclcoiet, opus habet ipfius Dialcftic* fnftWoJ 

eafdern orat.oms partes confiderare , quatenus pr^m-iM 2 
tmx hagux congrua loquutione , ad certum modum in 

qrnrendi verum vel falfmu.ddcipulurn diligenter eruJ / 

Quamobrem ,1 Sg orationis parte,, in quibus adhunc £ 
aemnon aha difficultas muenitur.quam iliaqua- sdCrare- 
aiaticum pertinet, fuperfluum arbitror a Dialearico nrarc 

ceptorecommemotari.Nosigiturquiinhac noilr-i mftjtu- 

tione ita luperflna,# inutilia praecidere paraita#; v t necef 
m , St vtilia ad prxdiaum inffitutum non omittamus» 
? Tj -n • tIf P tbuS ° fatioais partibus fimplicibus agemus* 

ed de ilhs dumtaxat , qux ad modum inuefligandi verma 
vel rallum pertinere poffuEt, agemus. 

Simplices Orationis didiones, quas Moderni termino# 
jocare voluerunt, induo capita in primis diuidendx funt. 

\ untenirn quardam,quar dicuntur cathegoremataiaha ver® 
dictiones fyncathegoretnata vocantur . Grarca vocabul* 
iunt.qux Latmi a Graecis vfurpaucrunt .dcriuamurquc i 
▼erbo Cathc^oreo.Cums duplex cft fignificatio.icijicet & 
prxd!care,&/Igntf}carc.& ab vtraquepotcfi dici C atf.e-o 
rcmatica vcHyncathegorematicadifiio , Cati cgortmatica 
quidem illa eft.qux folitarie prolata St audita it ^ ahqum U- 
gnihcat,vt cius fignificarioabfque alioadiun&o plane in. 
teliigaturivt fi dicas, Homo, cquuSoPatcfl etiam diu Cathe 
gorcmatiea, quia pecle-ipfafn dici potefl , 8c prarcncan dc 
aliquo ,n homo praedicatur de-Pcttdxum dicimus, Petrus 
tft homo. Dictio verofyncathcgoreniatica caefLqax feor- 
fum prolata neque aliquid figmficat.nequc eius/igai ,catie 
abfque alterius di&ioniscoiundtione perfecte in?elli<ntur a 
seque ipfa fola prxdicati officium exercere pdteft-Sitexe- 
plum , hxc diaio,Omnis,& bzc , velociter, dicunter jyn* 
cathegoremata,hoc efl,qui.a funt configmficatiua vel coni 
prxdicatiua.Vbi aduertr nonidcirco eas di&tones configo* 
ficatiuas vocari ; quia feodtmi proliitar non imei ligantur ■ 
figaificare.Scimos cnira hanc vocem, velociter, iatinam ef« 
fe,& ad placitum fignificaretfed quia talem habet modmi|4 
fign>ficandi 5 vtde nulla re fignificjtioc dici pofsir.ideo fya- 
§a rh egor em a c fi, Quid autem fufi^uiiivar c Si eile fignum, 

' CApitC 


V 


4 


*T 'rait. I. C#p. hde 2$ omint. $ 

eap’tefcqtient£dcNomin«i& Verbo quantum fatis eft Dia 
Icdico.evplicatur.Nuncveracxadfedc Syncathegerema- 
ticis,<3t eorum fignificatione dicamus. Non diiplicet modus 
loquendi Modernorum , qui aiunt fyncathegoremata- noft 
ahquid,fed «diqualiter figmficare.Couionat enim cum mo- 
do impendi Ariftotelis libro 2 . Periherm. capite i.vbi ait, 
omnis, & fimilianonluntvniuerfaliafed vniucrfaliter fi*ni 
fecjnt.Nihiiotninus nonomnia iyncathegorernatam ratio- 
ne aliqualiter fignificandi sequalia funt.Nam quardam qaaa 
»ts non Cgnificent aliquid vt aliquid, & vt aliquid dici po- 
tefftamen exprimant quemdam modum reale,qui in adi® 
rdhusaut pafsiombus reahter inuenitur. Cuiufmo di funC 
&re omnia aduerbia, vtvelociter.tarde, intenfe , qusre- 
prxkrutanf nobis modum reirnon vt llle raodus pote-ffdi- 
ei res.fed vt adiuntius cum rc.Id quod ita explicatur.Hoe 
nomen, ve ioritas cathegorema eil,& rem figmficat, & de 
illa prodicatur, at vei 6, velociter eandem velocitatem inli- 
iiuat,lcd non vt res eft,led:vt modus rei fiue aftionis liuepaf 
flo is. Sunt aute alia fyncatficgoremata quse non fignificant 
realein modum adiaccntem rci,fed dumtaxat modum intel- 
ligendi fiuc accipiendi rem pi out efl in intelleflu.v.g. Om- 
nis, figmficat quidcm,fed non aliquid, cuius conceptutri for- 
mes in meiuc:taraen eius fignificatio intelligi non poteft 
ni !i concipias hominem vel equum, vel rem aliam cum cer- 
to m@do quem cxercet intelleflus circa talem conceptura 
hominis vel equi accipiendo illum vniucrfaliter pro fin- 

t ulis hominibus. Vt cum dicis : omnis homo currit. 

(I tandem aliud genus fyncathegorematum, quae habent 
hngularcrn difficultatem quatenus modificant vnionem 
praedicati cum lubicdto.Talia funt Pofsibihter Impolsibili 
ter,NeceiIarto.Cont3ngcnter,de quibus latius dicendu efl 
i;i libro quatxo. Nunc autem fufficiat partium orationis 
hanc in communi dmifioncm fccifie. 

I Alrcra diuufio earundem partium. Orationis neceffario 
# praemittendacfl citca vniuocatioiiem Se reqHitfocationem 
* fimpli c mm; di ciio num Sunt enim qusdam dictiones vniuo 
** f*- ouredin» a-qumocae tam cathegbrematicat,quasi fyrt- 
«athegorcmaucae. Vtiiuoca didtio cft,qur vineum memh 
. A z ce fi- 




>' 


VniVPcv/ttt' 




Liber frimus 


£ 

conceptum fiue notitiam, vel modum a£Hom's intelleftuai 
lis exprimit. AEquiuoca vero dictio eft, quae diuerfos con- 
ceptus vel notitias differentes flue modos inteliigcndipo- 
teif exprimere. Prior diffinitio explicanda eft Guatenu* 
Dialecticae tyrombus fatis fuerit . Cum enim ea quar funt 
in voce.tefte Ariftatele,fintfignaeorunV quae luntinmen- 
te,neccfle eft vniuocationem vela?quiuocationem vocum 
per ordinem ad intellectum confiderare. Illa igitur dicti® 
vniuoca dicitur, quae ficut eftvnavox fic etiam vnitatera 
feruat in conceptu vel notitia cuius fignu eft, v.g.hac vox, 
Sol,vnicam rem mediante vno conceptu repraientat. Di- 
ximus in diffinitione conceptum vel notitiam, vt abftine- 
rema nimia &curiofa perfcrutatione ecru,qu* in mente 
exercentur. Hoc enim ad libros de anima libro i . Perihcr. 
remittit Ariftoteles. Siue igitur idem fit notitia & conce- 
ptus, fiuediftinguantur ficut actio & terminus aftionis, cer- 
tum eft vniuocam didtionem eam cffe quae vnicum conce- 
ptum & vnicamnotitiam exprimit. Adieci etiam vel vni- 
cum modum intclligendi fiue modum rei propter fynca- 
thegoremata vocalia,in quibus etiam inuenitur iua.vniuo- 
catio & squiuoeaiio. Sicut diftio. Et arquiuocaconiundti® 
eft. Aliquando enim accipitur colleitiu e vt fi dicas Pctrue 
Sc Paulus funt hominesialiquaudo dmifim vt Petrus& Paa 
lus eft homo.Erit itaque vox squmora,quae non feruat ia 
mente ynitatcm quam in voce praefefcrt, fiue ht dictioca- 
thegorematicafmefyncathegorematica, v.g. haec vox , ca- 
nis, catKegorematica eft & aequiuoca quia cum fit vna vox 
diuerfis conceptibus fua fignificata reprsfentat.V no-enira 
conceptu fignificat canem latrabdem.Sc alio conceptu rna- 
riiii^m pifcein & alio • caelefte fydus. Obferiiandunve ft au - 
tem,nullam difttbnem efiesequiuacarn.qus’- nonpofsic di- 
ci vniuoca refpeftuvnius figmficati aut figni fi c a 1 1 o n is , v.g. 

nomen,Petrus,vniuocumeffrepe£tu huius hominis lingu- 
laris qui appellatur Petrus. Sedfi confideretur refpedtu plu 
rium hominum quinomeillud proprium fortiti lunt,arqui- 
uocum eft,quia nihil commune illis repraefentatj neque co- 
tsnunem conceptam illorum exprimit. Sed eft argumenti 
centra diffiniuofsem vniuoc addictionis. Haec dictio* homa 

' ~ albus. 


V 


I 

l 


J 


Trafit. L C a p * domine. 


f 



sequi- 

±:0 iuvvaua«..uuj o • 1 

uoca:er°o malaeftdiffinnio.Retpondetur per dmerfos cort 
ceptus non intelligi partiales conceptus, quos vna comple- 
xadi&io partialiter exprimit, (ed omnino itadiuerfos , v£ 
non faciant ynum conceptum complexum. Gbferuandum 
eid etiam aequiuocationem non tolum contingere in fimpli 
eidi£liooe:fed etiam fi nulla dicho fimpiex in oratione in,- 
«eniatur aequiuoca poterit oratio nihilominus effe. Qualis 
efttlla. Aio te AEacidem Romanos vincere poile. inqua 
inucnitur notifsima Amphiboiogia apud Latinae linguae 
peritos propter diuerfam conftruttionem accufatiuorum 
cum verbo infinitiui temporis. Cuius Amphiboiogia vi- 
tanda caufa difciolinarum praeceptores farpe vtumur di- 
Aione,Quod;non vteftrelatiuum,ied vtdtquafi comti io 
«Xplicatiua eorum quae dicuntur.Nam fi Apollinis illud ora 
culum fuifiet.dio quod te AEacidem Romani vincere pof- 
(unt, nulla fuifTet amphiboiogia. Quare <§c nos qui Gramma 
ticorum ferulas non timemus, vtemurcHm opus fuerit illa 
di£lione,Quod,vfitarilsiroa inter Philofophos 8c Theclo* 
«ros, id tamen rard neceflarium efk o 

& Diuidunt deinde Diaieclict di&icnf rrqtimocani tn arem 
uocam a cafu,& aequiuocam a cosfilio.Atquiuoca quidem 
a cafu eft, quando non propter aliquam funilitudinem aut 
proportionem nomen vnius rei ad aliam fignificandam im 
pomtur.Ita nomina propria forte fortuna foient cmierlis 
hominibus imponi, Multi enim funt' quibus nomen Petri 
imponitur vel nomen loannis a cafu & fortuna. Diftio 
vero atqoiuoca a confilio ea dicitur , quae imponitur ad fig« 
tiificandum rem aliquam propter habitudinem , quam na- 
bet ad aliam , quam prius iignificabat. . v.g.Nero tuitpro- 
prium nomen crudelifsimi Imperatoris & inde tranLi-tum 
ell nomen adfignincahcium quemlibet hominem fir.guh- 
riter crudelem. ItemJamum , prdprie & principaliter di- 
citur de animali in quo eft ipfa formalis famtas : ft fcc PP° itca 
tranflatumefRvt dicatur medicina fana, quia e., efcectma, 
.velconfcruattua fa nitaris, ocvrina dicatur fana qus e:t lig- 
num fanitatis.Sic etiam & prata dicuntur ridere, vei qMW ho 

A 3 rent 


f 




\ 


6 


Liber primus 


rcr* & virent qnibus florere & virere ita fe habet fient 
ridere ad homi nem: vel quia florida rura funt caufa lirt 
sx hommibus. Sunt autem variae proportiones & habi- 
tudines ,& fitmlitudines , n *qniuocis a confilio.qu* er ai 
nnatoga d.cuntur de qmbus per fiaguia nunc diff‘ r re 
eflet extra chorum canere ^-Nooitforum ingenia oopS 
Jnere , Nos vero *n praefenti traftacu omnem dicionem 
quar vmco mentis conceptu rem aut modum rei vel i»! 
fm, intellectus exprnmt wniuocam dicimus. Nara dc 
Analogia entis methaphy fica confideratio efl. Hoc vnuni 
faicnon definam adaertere , non propterea aeeuiuocam 

LTf, ° t f °- C fPP ella " da[ " i qn.a tempore 
j l*P®““oms Cabira fuerit aliqua ratio fimilitudmis veiha- 
mtudims rei ad aliam rem quam prius Agnificabat,- fed re- 
quimcr quod ipfa habitudo AgniAcetur per nomen.£xem- 
phimell egregium . Impofuit Chnftus Dominus Simo- 
ai nomen , Cephas , quod interpretatur., Petrus, habita 
ra ione cuiuWam fimilitudmis a d petram qvs firmum fun- 
damentum efl ardificantibus : & quia Pmus eligebatur 
vt Caper eius confcfsione- -aedificaretur eecicfia,idcirco pia. 
cmt Domino nomen nouum illi imponere vt vocaretur 
Fetros . Nihilominus nomen illud abfoiutum efl 
cans non illam fimilitudinem , fed Angularem honfinern 
forutalu nomina propria Angulos homines, fignificant. 
Doflnna h«c efl exprefFa D. Thom* in i.part. qua- A* 
vbi oocer,ahud efle a quo nomen imponitur , ideft cuius 
-occafione imponitur , & aliud efle id ad quod fHnifican- 
durn imponitur Sicut vulgo dicunt i-ht ciendo pede la- 
pmem «fle didam : & tamen nomen , lapis , fubiiaiitiam 
quarsdam ckflgnat, ficut & homo dicitur ab humo vnde 
creatus cft , fed efl i mpofitum ad humanant naturam flo n i. 
Acandam ira fuppofito . At vero fanum , vnde - mediana 
dicitur fana , importat in fua Agnificatione ilLm habitudi- 
sera ad laraitatcinKqua: efl in animali. Solent Dialed -ci re- 
guhs duas tradere de analogis fiue arquiuocis a connlio. 
Frior efl, Analogum per fc futnptum flat pro famoAori fi*. 
mheato . Hoc cft , Analogum quod non reflmnmuAi 
membro minus principali neque efl fubieaum rclpefla 

illius. 


V 


> 

i 


1 


[ Traft.LfyfJde Nomine. 7 

illius,accipitur proco quod principaliter fignincat, verbi 
gratia. Si dicas , homo currit accipitur pro homine viuorat 
ii dicas , Homo phftus nonrefpirat vel homocft pifr^ 
tunc non fiat pro famoiiori figmficato, Vnde fecundam 
regulam Pfcatuunt: Talia funt fubierta qualia permittuntur 
ab eorum praedicatis , ideft Analogum quod iubijcitur ref- 
peftu membri minus principalis alienatur, a praedicato, 
vt accipiatur pro fignificato minus princi^ali.Scd haec om- 
nia nullam certiorem regulam habent quam communem 
modum loquendi , qui non affringiturDiaieifticonimpla* 
citis. Dicimus enim. Petrus efl Nero vbi praedicatum ana- 
logum efl per fe fump£tun& tamen Hat pro minus princi* 
pali fignificato. 

Deni-qucex dictis plane colligitur nullam in mente da- 
riarquiuocationem . Cuius ratio efl, quia conceptus raen- 
tis &aftioaes intelleftuales ex natura fiia determinantur 
ad vnum, Qgtam obrern fi conceptus hominum admuieeui 
paterent, nulla diftinclionc opuselTet. Nunc autem-tota 
ratio arquiuocationis confiflit in vocibus fcripturis,quae 
adplacitum hominum reprsefentant. 

Tcrciadiuifio diftionis fiuc terraimfnonenim abhorre- cihjoM, 
mus a communi fcholae loquendi modo) efl , in terminum 
sbfolutum 8c connotatiuum . Qtne ciuifio eft termini ca- 
thcgorcmatid.T erminus abfolutus cH terminus fignificans 
aliquid per modum perfe dantis, vt Homo,Albedo.Termi- 
nus conotatiuus definitur a Modernis quod fit terminus fig 
nificans accidens per modum alteri adiacentis,vel noa adia- 
ccntis & ponunt exemplum vt, Album, &,car cum. 

In explicatione huius dmifionis plurima inutiliter in- A 

culcant moderni , nobis autem fatis efff videtur , fi aduer- f 

tainus , primo in priore illa diffinitione termini abfclit- 
ti neceflarium efie , vt explicemus, quid fit fignificare ali- 
quid per modum perfe flantis. Iioc enim etiam exponi- 
tur- negatiuc , ideil , figmneat aliquid non per modum al- 
teri aaiacentis , fine ;hua quod iignificatur vere fit fiibOarr- 
tia fine fit accidens vt patet in exemplis. Homo enim 8c Al- 
bedo eft terminus abfolutus , Neuter enim denotat fuum 
figaificatu alteri adiaccre, na albedo fic albedine fignifiear, 

A 4 vt 


£ L- C herfrimm 

vt etiam fi extra fubieautn irmeniretur pro illa polfct ac- 
cipi. Homo vero quantus fignificet (uppofiium humana 
^iturs non tamen figmficat humanam naturam vt adja- 
centem , led per modum per ie ftantis in propr io um DQ _ 
iito. lam vero diffinitio termini connotatiui multa ex- 
plicatione indiget . In primis contra illam arguitur nam 
hic terminus , Rationale , dicitur connotatiuus , & hic 
terminus , Mat^tiale ,, Sc tamen non fignificat accidens^ 
ergo mala diffinitio . Ad hoc refponcletur iuxtacommu- 
nem raoduin dicendi modernorum , quod diffinitio non 
elt intelligenda de vero accidente, iedde aliquo quodie- 
cunaum modum ligni Scandi terraiiii denotatur quafi ad- 
lacere fubieao . Ac proinde volunt quod omnia nomina 
adieeliua , dummodo non fintfyncathegoremata , vt oin- 
ms , funt connotatiua ; etiam fi 'id quod formahter fi?ni- 
rant fit Sibilantia vel rei effentia. Vffide difiinguunt, 
quod quidam termini connotatiui connotant effentiali- 
tei & aiij accidentaliter. IIle connotat eflentialiter qui 
gnifacat de formali aliquid efientiale rei vt rationale; 
materiale , animatum, Ilie vero accidentaliter quidefor- 
maq aliquod accidens denotat , vt, rifibile , Album. Sed 
quidquid Iit de huiufmodi doclrinartamen certum effiquod 
quantum attinet ad vfum DialeAica; difputationis , in 
materia de proprietate Ampliationis , illa duntaxat no- 
mina co-nnotatf.ua cenfenda iunt <suz fignificant accidens 
quod adefle poteft & abefie realiter a tubiefto , vr Al- 
. 1 § rurtl s Artitex. Verum efl tamen vt fuo loco 
conitabit , quod quantum attinet ad proprietatem appel- 
at.oms logicalis etiam alia nomina connotatiua cenfen- 
\ Ui - fi 0 .® ludftantiam vel effemiam fignificant per ma- 
un. adieAiuorum . Habeamus igitur pro regula , omnia 
nomina apud Grammaticos adiediua dummodo non fint 
lyncathegorematica vt omnis & omne , Nullus , nulla, 
nu ium connotatiua eflemon tamen omnia connotatiua 
unt a lectiua vt Doftor , pauser , artifex , latro, & Id 
genus plurima funt nomina connotatiua fignificantia for- 
jnaliter aliquid quod poteft realiter adeffe & abeffe a 
fiibiefto. 

Deinde 


Nraci. L CnP . L de Nomine. p 

Deinde circa illam particulam diffinitionis termini con- 
nctatiui ieilicec, vel non adiacentis , nota quod melius 
diceretur, terminus connotatiuus eft , qui fignificat ac- 
cidens per modum 3fteri adiacentis vel *neg,itionem ali' 
cuius per modum alteri adiacentis. Nam proftilp , Cae* 
eam proprie loquendo non fignificat vifum formaliter 
fed negationem viiusper modum alteri adiacenti. Et hic 
terminus , ; Non album , non fignificat albedinem forma- 
liter , fed negationem albedinis per modum alteri adia- 
centis . Denique aduerte in termino connotatiuo cluo fig- 
nifkata confjderanda effe . Alterum quod materiale., 3c 
ait erum quod ‘formale dicitur . Formale cft illud acci- 
dens vel per modum accidentis quod denotatur alteri 
adiacere , materiale vero dicitur illud cui denotatur ad- 
iacere . Sed eft: difeeptatio inter DialeclicoSjVtrum rfto- 
rurn fit principalius fignificatuin . Quidam enim aiunt 
effe materiale pro quo terminus accipitur, vt fi dicas : al- * 
bum currit , non accipitur pro albedine iecf pro corpo- 
re . Ali) vero contra aiutit, formale fig-nificatum effe prin- 
cipalius 5 quorum ratio eft : quia album & albedo idem 
fignificant fed diuerfimode , nam album fignificat alberii- 
nem m concreto & albedo in abftraclo. Etenim album 
ratione aibedinis fignificat corpus , imo vt refert Diuus 
Tho mas in i uen.diitin<fh i 3. articulo 2. ad 3. Auerrces iny. 
metaphvficaeait nomen cormotatiuum non figuifieare pro- 
prie materiale > licet Auicenna oppofttmn dixerit. Item 
Arifiroteles in prardicamentis interprete Bostio ait : Al - 
bum nihil aliud quam qualitatem fignificat , quanuis Ar- 
gyro pilus tranftulerit : Nihil aliud quam quale. Et certe 
Arilloteles ita videtur locutus fniffe.Sicut Argyro.tranf- 
fert 3c mens eius -fuit docere , album non formaliter fub- 
ffantiam , fed quale fignificare. Dicendum eft igitur no- 
men, album, ex modo fisar fignificationis , iila cluo impor- 
tare & fubieftuoi , & albedinerrr, albedinem quidem vt for- 
mam, corpus vero vt materiale fubie&um illius foimara 
qua informatur 8c denominatur album. Quod autem non 
accipiatur pro iofa albedine prouenit • propter differen- 
tem modnna fignificandi , nam album irgniheat albedi- 

A J nem 




f 


10 


/ trOS- 


Liber primus 


v 


nem non in abftra&o fed in fubie&o & cum habitudine 
ad fubicftum. Neque vero fupponit pro corpore sbfo- 
lure , fed propter habitudinem fubietti quam habet ad 
Albedinem , vnde non fequitur quod principalius 
ficet corpus. Sed quaeris: An album in fignificando cor- 
pus & albedinem fit vniuocum vel arquiuocum. Refponde» 
tur quod album quidem vniuocum cft in fignificando om- 
nia alba quibus ipfum nomen cft commune , fed prout di- 
citur hgnificare corpus & albedinem , neque dicendum eft 
vniuocum neque squiuocum. Et ratio eft quia illadiui- 
fio termini in vniuocum 8 c aequiuocum intelligitur refpc- 
tttr-totalis fignificati cui noaiencosiniunetft. Nunc au- * 
tcm albedo & corpus potius funt partes vnias fignificati 
quam fignificata vniuoce vniuoeatarfub illo nomine. 

Quarta diuifio quae pertinere poteft ad logicalem- pro- 
prietatem ^qua? dicitur appellatio , cft termini cathego- 
rcmatici in terminum prinis intentionis 6 c terminum fe- 
cunda: interitionis. Terminus prirnae intentionis eil qui 
fignificat aliquid fecundum illud quod habet in revt , ho- 
mo, album . Terminus fe eundae intentionis ejRrquffiijnifi- 
cat aliquid fecundum id quod fibieonuenit per ordinem ad 
conceptum mentis vr hoc nomen fpccies,vel genus. Siha: 
diffinitiones qua? ex D. Thomain opufculo42.cap. 12, de 
fumptae funt , eilent ad vnguem pertra&andte nouitios 
Dialedficos confunderent potius quam erudirent. Nunc 
igitur fufficiat achiertere nomine intentionis efle intellt- 
gendum mentis conceptum : ita vt idem fit dicere nomen 
primas intentionis ac fi diceres nomen primi conceptus. 
Item idem efbnomen fecundi intentionis & norrren fecun- 
di conceptus. Sunt enim conceptus noflri quos de rebus 
formamus in duplici difierentra. Quidam repra lentant rem 
vel proprietatem aut accidens ipfius quae rebus ipfis in fc 
ipfis reahter continentur, hoc eftfeelufa quacunque ope 
ratione aut ordine ad noflrum intelieftum vt- v; g. conce- 
ptus fubftantix,& hoinints.& rifibilis,& albi < 5 c ambulan 
tis. Alt j vero fdnt conceptus qui formalitcr reprxfentan 
aliquam conditionem aut proprietatem quae non aliter con 
uenit reinifiexeoquodresconfideiaturper habitudinem 

adip- 


i 


// 


£ ‘TrnU. I. Cap. Lde Nomine. 

aci ipfum conceptura vel notitiam mcnti$,y. g. cffc vniucr- 
ialc cfTe genus elTc fpeciem , efTc nomen vocale vel feri— 
ptumhanc vocem homo qua: ad placitum ex impofitione 
habet rationem nominis* £x quo fcquitur quod termini 
exprimentes priores conceptus dicuntur primsr intentio- 
nis. Ilii vero qui exprimunt pofleriores conceptus dicun- 
tur termini fecunda: intentionis Sequitur fecundo quod ter 
ninii primae intentionis quidam funt termini abfoluti , alij 
vero connotatiuivt homo 8c album : led termini fecundae 
intentionis fi proprie loquamur debent efle connotatiui fig 
nificantes de formali relationem rei fignificata: materiali- 
ter ad conceptumvel notitiam mentis vt voiuerf.de . genus, 
prsdicatum <Sc praedicabile. 

S.d concra.Hoc nomen: vmuerfalitas & fpeeieitas ( vt ita 
dicam)iunt nomina fecundae intentionis y tamen non lunt 
coimotatiua , ergo falfum efl ncflrum documentum. Ref» 
pondetur. Ne»o antecedens , nam illa nomina exprimunt 
duntaxat primum conceptum quajiabetur de re fignificata 
qua: cit relatio rationis alterius rei ad intfellediurn ieu ope - 
rationem eius. Quam quidem relationemDialeflici fffpe 
vocant fecundam intentionem,non quia fit fecundus con- 
ceptusdedquia eil relatio.qua: fuperuenit iciab extrinfe- 
co , fcilicet j a fecundo conceptu , & trasferunt nomen ip- 
fius conceptus leeundi ad fignificandum in abflraffo rela- 
tionem ranonis,quar confequitur in re ex illo fundamento 
& ratione fundandi illam relationem . Ac propterea dixi, 
illa nomina vt ia abltraffo fignificant j non effe dicenda 
terminos fecunda? inteneionisiquiane vera non fignificant 
rern ipiam .de qua fecundus conceptus habetur . Argui» 
tur fecundo fophiftice . Ifta vox Terminus prima: in- 
tentionis fignificat rem , fcilicet hanc vocem Horno & fi- 
jmlescoimotandoquod habeant aliquid per ordinem ad in 
eiicflu «ik tamen no eff terminus fecuqar intentionis , ergo 
mala eft diffinitio. Probo minorem quia Terminus prima; 
ntentionis efi -terminus, primae intentionis , ergo non eft 
fecundae intentionis. Ad argumentum refpondetur , ecceao 
maiorem & nego minore, tt ad probatione difbnguo ante- 
ccdeasjaaiu fi iubieclum accipiatur materialite+h^n p r ° 'P 


rni« 


/ 2 


anr^-uMij- 



Liber primus 


fjgnincatafcd pro ipfis vocibus & praeficarum accipiatur 
%nificatiae,falfumeft- antecedens . Sivero vrrumque ac- 
cipiatur materialiter, tunc verum eil antecedens <§c nulla 
eir confequentia quia in confequentifubieftuaccipiturnia 
terialiter de prsdicatu fignificatiue profuofignificato. Vu 
de noueft inconoeniens quod antecedens fit verum 8c con- 
lequensfalfumiqiua mala efl confequentia. 

Quinta diuifio efl termini cathegorematici in commune 
& fingularem.Terminus communis eft terminus plura diui- 
fim fignificanSjVt, homo. Terminus fingularis eft terminus 
vnum tantum fignificans vt Petrus, Harc etiam diuifio ne- 
cefTaria eTt ad proprietates logicales explicadas & ad oppofi 
tionern propofitionum intdligendam & ad multa alia qua: 
in sequentibus dicenda funt.Sed explicare oportet illud ad 
uerbium,Diuifiin,pofiium in diffinitione termini commu- 
nis. ponitur enim ad differentiam denotandam inter terrni- 
num finguhrem coIJc&iuum 8c terminumcoinmunem. Na 
terminus fingularis collectiuus vt Sjlmantica.fi accipiatur 
pro ipfo populo fingulari, plura quidem fignificat fed non 
diuifim quia illa plura coiledtiue fignificat. Ac proinde 
in diffinitione termini fingularis defiet intelligi' illa par- 
ticuia , vnum- -tantum , idet!:, non plura diuifim& idcir- 
co Salmantica , terminus .fingularis efi:. Hinc fit alia fub 
duiifio termini cathegorematici in colledfiuuin 8c diui- 
fiunm . Colledtiuus efl , qui in fingulari numero fignifi- 
eat plura copularim vt populus , Salmantica . Diuifiuus 
veru eit qui in fingulari nuirietd fignificat plura diuifim 
vei vnum quod non eit -plura copularim vt, Petrus . Di- 
ximus in fingulari humero, nam in numero plurali omnes 
ternum cathegorematici collectionem aliquorum deno- 
tant, v t. ridiUHies . Pti rv.4 1 1 :> ? rr A ~ -c, • t.. drlfe— 



re ^ _ __ _ 

ra.ie iecutidii.T) declinationem vocis, vt Parffif , Burgi 
accipitur pro fingulari erit terminus firnpliciteri ‘c-olie 
Ctiuu . Cicerum in ipfis terminis lingularibus eos dic 
rmis d’o ibatis, qui vnum tantum fignificant, "hoC eftnoi 
p!u v cojlesfliue vt Petrus, loannes . Sed hio terminus, 
•FcWiis'Oc 


horni- 


0 


J 


‘Traffi. L CafJ» 



'J 

liormnesefi: terminus finguIamcolIeftium.Hfc vero termi 
rus Petrus vel Paulus, eft terminus comunis , Sc dimlmus. 
Sequitur etiam hunc terminum Sol,& hunc terminum, JVJu 
dus effecommunem 3c quanuis naturaliter non polsit efFe 
nili vnusfoI.& vnus mundus: tamen ex modo fuae fignifica- 
tionis quilibet eorum. poteft accipi pro pluribus Inelfent. 
In prodictis ciiutfionibus femper excluditur terminus aqui 
uocus vt arquiuocus clfivnde hoc nomen Pctruslicct fit no 
men plurium fecundum vocem non tamen fecundum vnu 
Conceptum mentis communem pluribus, quod; requiritus 
ad rationem termini communis , vt exprimat conceptum 
communiter reprsfentantem plura diudim.Eenique circa 
terminum communem;& fingularem,iingula funtadnotan- 
da.Circa communem quidem notadum efi, efle aliquos ter-: 
minos comruunifsimos qaos Dsale&ici vocant tranfcendf 
tes propterca quod quamlibet rem Eghificent,& de quali- 
bet dicantur.Ethifunt fex. Res, Ens, VnurojBonum, Ali- 
quid, Veru, quos terminos his duabus di&tonibusdenotat. 
Reu, Bau, lingulis literis initiaturis,. Ungulos ternrnos tran- 
fcendentes defignantes. Horum duo primi funt t ermini ab- 
foluti,Res:& ens,alij vero funt connotatiui. Sed horum con 
fideratio metaphyfica eft.Tanderri circa terminum lingula 
rem etiam adnotant aliam diffe-renttam.:nam quidam termi- 
ni fingularesfunt determinati,<3e diffini! i videlicet qui di- 
ffinito conceptu rei fingularitatem exprimunt , vt -Petrus»; 
Alij vero dicuntur lingulares vagt,nonquia vniuoce de plu- 
ribusdicipolsintjfecf quia confule rem lingularem fignifi- 
cant,vt hic homo, hoc ens.Nam profe&o hic terminus. Ali 
quis homo,communiseft,neque debet dici lingulare vagu, 
nam vno conceptu figmficat plura diuifim. Quam obresn 
melius fieret illa diurno termini lingularis in terminum fin 
Eu 'larem determinatum, & indeterminatum feuindifiinctu. 

tenim lingulare vagum quale efi , Aliquis homo , non ell 

fimpheiter terminus lingularis cum vniuoce de pluribus 
lingularibus hominibus prsdieetunfed vt Dialc&ici difiin 

guerent modum fignificandiillms termini: Aliquis homo, 
a modo fignificandi illius termini,Homo ; dixerunt iiiu cfis 

finsular evasum: quia ratione illius adumeti, AuqUiS, repa- 
' s ^ ■■■■■— gnabar 


, fl ** 

Lilerfrifnm 


* 4 - 

jmbaf ei accipi pro fpecie communi , & vniuerfali vt ia 
§tr«dica:ticttto fabtlanti* amplius^xpl icaiuc a iogicir 

Qtput fecundum dt- 
'omine* 


\ 



NTER fimplicesciifttoncs vet terminos c*» 
thegorematicos,5c vniuocos Nomen , <Sc Ver- 
bum primum dignitatis locum in oratione te- 
ncntrquaraobce indifhn&o capitcde illis age- 
re decreuimus. Harii diffinitiones ex do&rVn» 
Arisriib.i iPcrriher.accipiedx funt,& explicadx. Nome i®i 
turdbvox fignificatiuafeeudu placiti fine tepore, cuius nui 
lapars fcparataefi fsgnificatiua, finita & recta. Pro rntcib«e 
tiahaitiS diffinitionis premi fit Ariffot. duo fundamenta. 
Priilseft ,Ea qu-.t funt in voce-funt figna eoru que funt »n ani 
ma.iSc ea qtiz feributur figna furit eoru funt in voce.Pof 
tcrius fundametu eft.noeilir eafde voces-aut feripturas apual 
omneneffe tame eafde rcs,cafdequeanimspa{siones,&rc- 
ru in mente hominu fimilitudines^ T ota itaque differentia, 
& varietas in humana mtclligetia apud diuerfas gentes- nos 
in rerum diffonantia neque in earum fimiutudinibusintt* 
animam exi flentibus led infcriptuia, & vocibus pofitacfta 
Circa prius fundamentum aduertat pra-ccptor nos po* 
tius fenfum quam verba Ariffotelis propofuiffe. Art nam- 
que Ariffoteles.>unt ergo ea qti;e funt in voce eorum quae 
funt inanima pafsionum notx.Et vt Argyropylus transfert* 
figna funt affcCtuu qui in anima fiint.JSa fi nomine pafsioni 
& affeftuu hireiiigcremus du taxat motus anima qui ad ap- 
petitu pertinent, non effet vnmerlalis doffrma ; intedrt-na- 
que Dialecticus nonfolu de lignis externis tales affectus ex 
primentibus fcd etra & potius de illis tignis tractare intedi * 
qua: intelledtualium operationum reprf ico tatiua funt. 

Circa fecundu fundamen? u eltobiersianou caidetn quid" 
res effc apud otTmcSjeQfderoquc rerum fimplices conceptus 
veru ntamen non apud omnes nationes exerrentur eoden» 
modo coinpoiitioacs mentales diorum conceptuum, fcd fi- 


✓ * 


f 

* 


J I. Qtp.ll.de Nomine. 




ilWt in vocibus diffcrcda compofitionis inuenimr ,fic etiam 
mentalium Orationum compofitio varia in diuerfisnatiom 
bus &dtnguis correfpondet. Sunt enim propri» mentales 
phrafes fingulis nationibus <St linguis & differentes modidi 
cendi,& cocipiendi eafde veritates. Hscdo&rina homini- 
bus in varijs Iuigujs peritu facile periuadetur Imo& exoe- 
rientia cSflat cu aliquis in V afeonioa lingua nutritus in qua 
niillu vetbu praeter, fumes fui & facio facis, immiitur decli- 
nabile.-ied omnia aha verba funt mficitiui modi/Vnde quod 
nos latina phrafi dicimus: Petrus bene dormiuit.dicut Vaf- 
coniciin fua phrafi.Domnre-bene fecit Petrus. Hinceftvt 
difficillime aliarum linguarum phrafes addiic-ant . Propter 
phrafim mentalium compolitionum, quibus affueti funt. 

Ja vero ad nominis diffinitione per ffiigulas particulas ex: 
plicada ac cedamus. Cotinct haec diffinitio no minus qua fc- 
pte particulas. Prima effivox.qu» ponitur ,vt ait D.Thom, 
per modii generis per qua leparatur nome ab omnibus Ionis 
<jui no lunt voces Na proprie vox c-ft tonus ab ore animali* 
procedes cu imaginatione quada vt habetur hb. 2. de anima. 
Dixit vero D.Tho.permodu generis quia vox efl aliquid 
naturale.-nomeauteeld aliquid artificiale rationis:& idcirco 
no poteil elTe ( ppriegen s> refpeftu nominis,fedeff quafi ma 
tcr:a in qua propriarationofTiinisinuenitur.De voce it~q$ 
quod naturale efl a Dialeftico praefiipponitur.- quemadmo- 
du fiber lignarius no de qaicfditatehgnorufohcitusefffcd 
deilloru vtilitate quatenus eius arti, & finipoffunt coducc- 
re inquirit. Cu igitur voces quaru proferedaru facultas a na» 
tura ipia aobijciatacffieatemis vriles fint pratfertim ad dia- 
lectica cofiderauonem pertineat quatenus illis mediatibut 
figi dficati® reru& coeeptuu expreffe exercctur.no oportet 
de natura vocis in Diale£iiea(vt-qmda imprudetet fecerut) 
hilofbpharl.fSecuda particuIaeft>fignificatma,H»e poni 
ur ad differetia yocu no fignificatiu fiue fint articulat» vt 
Blitiri fiue no fint articulat», vtfimplex emifsio vocalis. A, 
Veleda fibilus.De qua particula mirii eff qua multa metha- 
phylicalia quida ex modernis dif putet qu* no folii inutilia 
fedetia incipietibus Diale&icam difeere nociua funt. Noi 
sgitur de figaa,& modis iignificandi pauca 111 prsfenti ne- 

Csflars* 


i 6 Liber primus 

Biffimlfo eefTaria^fte cenfemus.In primis vtairm? do&rina E>« Au® 
ftinblignum ita diffinientis. Signum eft quod prster fpecii 
quam ingerit fenfibus aliquid aliud facit in cognitionem 
venire. Vt fumus vifus a longe non vifo igne facit venire in 
cognitionemjignem illic fubeffe vbi fumus eft. Audis etiam 
hanc vocem , leo, fed non vides Leonem ^nihilominus men- 
te concipisilludanimal.Vbiaduertenominefpecieiin illa 
diffinkioneintdligideberefimilitudinem quadam a rebus 
fenfibilibusnoftris fenfibus imprefTatn, per quam ftmilitu- 
dinem notitiam rei qua? dicitur lignum habemus. Requisun 
tur enim duae notitiae, vt lignum luam figniheationem erga 
nos exerceat. Altera notitia eft iplius rei, quae lignum elh 
Altera notitia eft rei figmficats. Si enim ignis nullam noti- 
tiam habeas nunquam fumus tibi ignem lignificabk quan- 
uis de fe lignificatiuus lit.Similiter li Leonis nullam habeas 
notitiamnen poterit haec vox, leo, tibi fignificare. Non de 
linam hoc in loco aduerterequam improprie loquantur qui 
dam moderni dum aiunt mentales conceptus ligna effe rerS 
quas expreffe, & feiplis formaliter reprsfentant. Etenim, 
etiam fecundum Latin® linguas proprietatem, ratio ligni, & 
ftgnificandiimperfectam reprsfentationem in fe habet ref- 
pecfu rei reprsientatae. Nam profedto fiquis exprelle ali- 
quam veritatem doceat inepte diceremus illam lignificall e* 
Qui enim fign!ficat 5 non ex integro rem prsfentem facit, 
tt quia voces mentales conceptus, non expreffe, & formali- 
ter reprsfcntant , fed mftrumenta qusdam funt qute nos 
adatquant rei lignincat«e pcrfeftionemridcirco proprie lig- 
na, <Sc lignincare dicuntur. At vero mentales conceptus qaia 
omnem perfekionem rei reprsefentatx in feiplii fonnaliter 
ir s effe intelligibili continent, ideo non ligna fed imagines 
expreffae rerum dicedifunt. Sicut, & verbum in diurnis ima 
go quidem eft patiis, non autem lignum. Imo & in humanis 
iiiius hominis,eft imago patris reprarfentans patrem , 8c ta r 
men non iignincat patrem, qaia in eo quod rcpradentatnon 
cenfetur anud a le reprxfentare liquidem reprsfentatum 
'pari ratione fimilc.eft In natura ipftfiho. Sic etiam conce- 
iptus reprsfeatando rem,qnia repraefentat illam prout for- 
;maliter in eiie mteisigibiiicoxitinetur in ipfo conceptu non 
\ dicitur 


k 

QS 


/ Tr^. /. C a P' / 7 

^^diciturrepracfcntare aliud a fe.fed rcprxfcntando fc repr.x- 
fentat rem in ipfo contenta. Hxc pro viris doctis difta fint, 

licet aliquando loquantur vt multi & fentiantvt pauci, is a 
& S.Thom. interdum non tanto rigore loquitur. 

Sio-nam diuiditur in lignum naturale &fignam ad placf- 
tum.Si°-num naturale eft: fignum quod ex natura rei fignifi 
cat,ideft,feclufa inftitutione beneplaciti hominum, v.g.fu- 
mus naturale fignum eft ignis quia exnaturafua& non ex 
beneplacito hominum repraefentat ignem prarexiftente 

' . ‘ f' . ' /~\ -Ui n /-1 -» tu ** in m r-v /srtAirt ■r. A, 



_ _ J 

malis pulueri impreffum fignum eft illius animalis quate- 
nus illae pertranfiuit.Neauc tamen afferimus omnem effe- 
(Ttum effe fignum fuae caufar.Sunt enim effectus eiuidem fpe 
ciei cum caufa.Vt filius Petri ab illo genitus & tamen non 
fignfficat Petrum: nam vt diximus ad rationem figni perti- 
net reprarfentarc aliud afevel afibifimili.Qaarc vbi effe- 
ftus & caufx funt pariter fibi fimiles no dicetur effeftus fig- 
nificare caufam. Semper enim fignum degenerat abeo cuius 
eft fignum. At vero imago bene poteft habere rationem ima 
ginis&non figni quando eft eiuidem fpeciei cum eo cuius 
eft imago ficut filius eft imago patiis & non fignificat pa« 
trcm.Imagines autem depictae autfculptxfigna funt eoru 
cuius funt imagines. Non enim reprsefentant aliquid fibi fi-* 
mile quanuis ipfae imagines fint fimiles rebus reprarientatis. 
Etenim imago reptxfentatfubftantiam rei viuentis cum ip- 
facarcat vita. Neque opuseft in huiufmodi confideratio- 
ne quae maioris momenti eft amplius Dialecticum immora 
ri. Signa itaque naturalia, cum ex natura reialiuo a ie reprae 
fentent eadem funt apud omnes.Tam vero lignum ad placi - 
tu illud eft quod ipfa nominis etymologia explicatur. Ne- 
ue Ariftoteles aliam diffinitionem neceffariam putauit.Ni 
il enim aliud eft quam quod non natura fu3 fed ex homi- 
num beneplacito fignificationem habet.N lhdominus no de 
1 emusexiftimare voces apud homines fic ad placitum fig- 
nificare vt nunquam habitus fuerit refpettus aci aiiqua pro- 
prietatem ipfis vocibus naturalem. Multa enim nomina & 
verba ad figoificandum impolita funt propter naturalem io 

B n itura 


Liber primus 


\ 


ni tum vom contrementem com rebus figni ficatis rt nomf. 
i UDa,& vei Dum,Taratanf3rtzo,& nomen ipiiitos vt vcn- 
tum fignificat, quod I apud Hebraros dicitur Ruahh.^t mul- 
ta «lia fi isilia in varijs hn^uis inueniur.tur . Alemini h >nc 
«onfekrationemin D. Auguflmo legiffe , qu» exempli, 
porit *ft his di<n ion ibus, fuaue , aoc , afperum, in quibus dc 
in «*l;js mulm rpfta prolatione v-omsconformitaselt tum re 
significata. V t mugitus rugitus qua* omnia per ononiato- 
pomindicuntur fignificare. Nihilominus hanc confidera- 
tionem in omnibus dictionibus non poffurmis vnloerfalitcr 
facere. Hoc vnum efl certum, quod etiam illae dictiones quas 
Gnomatopoeiam habcait fignificant ex hominum bene- 
placito. 

Quarta particula e 11, fine tempore , per qtiom nomen di» 
ilingtfitura verbo,quod figmficatcutrs tempore. Quid au- 
tem fit fignificareeuiRteniporepn diffinitione verbi ex pli- 
canda patebit. 

Quinta particula eft > Cuius nulla pars efl fignificatina, 
feparata.P at io huruspartkuhr ea efHquia noraec imponi- 
tur ad fignifieaiidamfimplicemquidditatem rei pro vta n© 
bis prirno concip it ur. £ r rdc ir eo-nomen rei non debet cllc 
dimftimin partes fignificatiuas: ledpotius vi icamdc fim- 
plicein fignificationem-habere debeuficut etiarn vciit uscon 
ceptus in mente habetur primodefingulis rebus, quarn vo- 
ce figmfit atiuaexpnmimus; Ponit aurem exemplum, An- 
floteles in hoc Momine Equiferus, quod efl «omen compo- 
fitar figura-: quia in illo videbatur aliqua eius- pars fio- nifica- 
se.veruntame mfinuat nihil fignificare per fe leorlum prout 
e(l pars illius diftionis I* quiferus quo nomine fignfficaimu 
fimplice conceptu que formamus de equo Syluellrt nopro 
»t exprimitur coplexuia voceequvsftrus. Et fimihter dicc 
du eft de hoc «omine, Rdpublicff.quod quide impofitu efi 
ad iignffieada comune honiinu in vnirate gubernationis c 
gregatione quatenus a nobis fitnp! ici conceptu intelhgitur 
Itaque neque Syllaba,Res,neque,Publka,proutfuntparte 
illius nominis fignificatrtametfi initio copofitjonis & iw po 
fixionis illius nominis, Refpublica,habitafuerit ratio fignifi 
1 cationis viriufquc partis, 

-Sexta 



r fra, 1. Caf.lt. de Nomine . 



f Sexta particula eft, finita.Haee ponitur ad excludenda 
a ratione nominis nomen infinitum, quale eft , Non homo, 
de quo dicit Ariftoteles,non eftcnomen (Impliciter fed efTe 
nomen infinitum .Coafiderauit enim Ariftoteles rationem 

nominis e(Te fignificare aliquid determinatu quod de re con 
cioitur:at vero hoc quoddicinrasiNon homo nihil derermi 
nata nobis de re fignificata denotatded potius quid nonfit 
fi oraificatiQmatnobrem dicitur nomen infinitum, ideft non 
determinans fuafignificatione quid fit quod per tale nome 
concipimusffed indifferentiam habet in modo fignificandi 
ta ad id quod eft quam ad id quod non eft.Vbi diligenter ad 
uerte,qaodquida ira explicant diftutn Ariftoteiis afsignan 
tis.rationemquare dicatur nome infinitum, quonia inquit: 
fimilrter tn quohbereft, &quodcft& quod non efttaut vt 
Argyropilus traoftniitaquonia & quod eft , & quod non eft 
ia rationererum fine difcrimine vlio figrtificat. Aiunt enirn 
fcnfsm horaverboru effe,cptod;Nbn homo fimiliter fignifi 
cat entia vera £c entia fiftitia. £x qua inteliigentia refutare 
intendunt quod ah j dicunt , hoc nomen album fignificare 
omne illud caipofimmis imaginare eonuenire albedinem. 
Si enim hoc ita effer , (equeretur , Album, non efTeuornen: 
quia fignificarct tam entia vera*quam fitftitid.Sed reuera qui 
fici a t er p re t a n tur A ri fi ote lem no videntur nobis illius me 
tem attingere,- Nam fi idcirco diceretur nomen infinitum: 
quia fimiliter fignificat estiavvera. Sc fi&itia » fequeretur 
hoc nomen , fignificabrl^cffe nomen infinitummam etiam 
fignificat entia vera, & entia fi&itia , cum vtraque figni- 
fiscari' pofsint. Qo a propter fenfus legitimusillomm ver* 
horum eft. , qusm ArgyropHus infirmat in fua tranliatioi- 
ne, -fcilicet ideo appellari nomen infinitum, quia quod 

eft -St quodinon/eft in jfatioire rerum fine, vao diferimii 
ne fignificat..Q - uafi dfeeret , nomen infinitum ex modq 
tue iignificatiosis; nec determinato neque excludit quod 
eft de-ratiaae rerum,de quibus dicitur, verbi gratia, haec pro 
pofit.ib,£qu*s eft non homo, vera eft, in qua .praedicatura 
eft nomen infinitum & dicitur de fubie<fto non determi* 
nando aliquid quodfit intrinfecuin in ratione equi, fed neqj 
excludendo illud quia dumtaxat connctatnegationeiftfio 
. , T " - - - -- - g 2 minis. 



1 $ 


Liber primus 


mlms.ExdiaisfcqiiitH^haRcpropoflrionfm, Clnmera e ft 
non homo, fialfam efTe,fi verbum, l*ft, dicat exiftentiam vt 
Ariftotelcs ait libro i .Priorum cap.vltimo, propofitionem 
quidem negatiuam nihil ponere in rebus : ied affini atiuam 
de pridicato infinito aliquid ponere.Q uare negat hanc eo 
fequentiarmlignum non eft album,crgo lignum eft non ab 
bunrulntehexst igitur Ariftotelesprardjcatum «quod eft.no*, 
men infinitum non importare aliquid quod determinate in 
tieniatur in ratione fubie&b Alias profefib fi prior illa m- 
teiiigentia eflet legitima fequeretur vniucrfaiiter de omni 
quod non eft in rerum natura vere prardicari : Non homo. 
Fateortamen D.Thotram libro i.Perihcr.ledf ione 4. afie- 
rerc,hanc propofitionem.Chimera eft non homo:quia cer- 
te confiderauit eam propofitionem cfte in materia naturali 
propterca quod negatio importata per praedicatum intrsn- 
iece includiturin raticnefubie&hac proinde copula.Effab 
foluitura tempore,ideft, non vnit extrema fecundum exi- 
gentiam differentiae temporis praebentis. Sic etiam harc pro 
pofitio,Antichriftuseftnonhomo 5 cft impofsibilis quiara 
tio fignificara per praedicatum repugnat rationi fignifica- 
ta? per fubieftum. 

Septima & vltima particula eft. Refta,pcr quam excludu 
turcafus nominis a ratione nominis (impliciter difti. Ratio 
autem quare cafius nominis non fimpliciter fint nomina, ea 
effe poteft a poftcriorqquia quando interrogamur quomo- 
do aliqua res vocetur,nunquam. refpondcmus per aliquem 
cafum nominisifed refpondemus:pxoferentes r&d^unqv.g.fi 
quis interrogetiQuod eft nomen hurus'anima!is? Aut huius 
hcrbasrRefpondemus,equus , velpctrofilinu , Huius rei ra- 
tio altera magis a priori eft,quia nomen eft nota rue rei qua- 
tenus a nobis primo concipitur pro vt io fe eft abfque com- 
paratione illius ad alteram rem vel -abfque habitudine ad 
aliud. At vero cafiis nominis idcitco dicuntur ,qu ia declinat 
abillafimplicitate primi conceptus eo quod tes- concipitur 
cum quadam habitudine ad alteram,v.g.cum dicimus, Horni 
his , in telligimus quidem eandem rc quam fignificamus per 
vocem:Homo,fcd non omnino eodem modo quia ex parte 
infeliecius eft quapdaxn mcomparatio qu anatis non aftaalt 
. ter 



Traft. LCaf. UJe Nomine. 


2T 


ter ad aliam rem.Qjn niodus P lene intelii S i non P oteft fine 
alio adiundo.Vt cum dicimus, filius hominis: equus homi- 
nis, Caputhominis. Et in prima quidem comparatione intel 
lio-is aliquid genitum ab homine , ulkcunda vero , aliquid 
poiTdTuin:in tertia quod eft pars hominis. 
r Placuit autem Grammaticis illum cafum appellare geni- 
tiuum.quia praecipua vel prima comparatio eft generantis 
ad o-enitum.Sunt nihilominus plures aliae habitudines illius 
cafus ad rem fignificatam per alteram vocem quae illi adiun- 
gitur. Dicitur enim Deus hominis & homo Dei, & amicus 
hominis & Magifter hominis & hominis difcipulus. Simili 
ter & aliorum cafuum varias habitudines poteris confidera- 
re.Quamobrem hi cafus obliqui dicuntur , quafiiion reda 
via (Scfincere rem fignificantes prout abfolute eft infe. Alia 
ratio a quibufdam modernis afsignatur,quia videlicet fi obii 
quo adiungas verbum nonconfurgit verum aut falfum.v.g. 
Hominis difputat.Et hanc odauam particulam adijciut dif- 
finitioni Ariftoteli ; ,fedtamerffuperflua eft.Neque vniuer 
faliter vera eft.Nam haec oratio.Poenitet me peccati, verum 
vel fallum continet & tamen obliquus ille,Me,non propte- 
rea nomen eft. 

Sed obijeitur cotra pratdidam dodrinam,qma in quibuf- 
dam linguis n5 inuemtur declinatio nominuficut in lingua 
Hifpanica & Hebraica, imo <5c lingua Graeca caret ablatiuo, 
ergo in huiufmodi linguis no opus eft illa particula. Reda: 
in diffinitione nominis. Refpondetur quod in illis linguis 
quanuis fit vnica terminatio vocis, tamen ex adiundis diffe 
rentia cafuu a redo intelhgitur,fepe etia quibufda articulis 
ea differentia denotatur vt patet in lingua Hifpanica.Graxa 
vero lingua plus faris hanc differentia exprimit non folum 
terminatione vocis fed etia varijs praepofitis articulis. At ve 
o genitiuo vtuntur pro ablatiuo prspoiito articulo diftin- 
iuo. Solet hoc in loco Moderni prolixe & importune dif 
utare:an in meteide fit conceptus qui formatur audita hac 
oce. Hominis. Cuius difficultatis determinatio pro nue ca- 
pacitate excedit difcipuloru.Mihi certu eft in mente euoe 
effc conceptu cathegorematicu nominis & obliqui. Cattcri 
an ille modus qui variat ratione nominis & obliqui fignifi- 

__ |5 - ectur 


Lectio 


2 2 


rimus 


cetar ex parte obie&i an vero dumtaxat fe tenrat ex parte 
intellegas exercentis illam comparationem 8z habitudi- 
nem rei nihil retulerit aci veritatem ve! .falfitatccn, qoarn 
Diaiefticus inquirit ^prompofitione. Iam de nomine ad- 
lecliuo merito quarlwr: An fit nomen firoplicitcr 6c. bne 
^ to 'dubitandi efl,-quia nonefl aliqua particula 
ia dnnmtione nominisiper quam excludatur adiectiuia» , 
verbi gratia albus a ratione nominis led ex altera parte ob * 
fat quia ex adie&iuo>.& vetbo noa refukat .verum vel 
falfum. 

\ t (i dicas, albus ambulat, ni.fi fubintelligas fubHantiuurri 
Homo, vel aliudmort reiultat verum vel fallam . Refpon- 
-tur nomen adie&iuum efTe vere & proprie nomen, quia 
per nullam particulamdiffinitionisexcluditur. Qjfod enim 
pofsit reddere fuppoliturn verbo, non impedit rationem 
nominis. Hoc enim prouenit ex eo quod efl nomen adie- 
^hlum , & nabet talem modum fignificandrfuum formale 
ngnihcatum vt non feorfum*pofsir accipi, nifi pro iuppo- 
hto fubftantim .Negarq enim non polTumus quin adie- 
£baum nomen habeat aliquid de. proprietate lyncatheso- 
rematum, quorum fignificationis completa cognitio fine 
adiundlione ad alterum haberi non polsit.Nequepropte- 
i ea nomen adsedlitiuni dicetur fy-ncathegoreroa Non enim 
dehnit figmficare aliquid licet illud, aliquid aliqualiter 
incet . ficut poflea dicemus de verbo quo fignificat ali- 
quid vnitiuc. Ex hoc intel liges quaedam difta a O. Tho- 
ma in quiems nen modicam differentiam effe docet inter 
adieffiuum &fubffantiuum. Nam i. part. qu^ff. 30 ^ art. 3 . 
ait;Adie£iiua fignificant per modum accidentis , iubftanti- 
ca vero per modum fubfhmtiae. Ex in pfent.difl.paipadie- 
^fiua fignificant tantum formam fubftantiua vero forma & 
fiipp©fitum,& ibidem adiecfiua praedicantur tantum peri 
formationem, fubflantiua vero etiam per identitatem . Iri 
quibus omnibus dii5Hs non intelligas adiediuum foiaro for- 
mam fignificare,ficut Albedo fignificat aliquid quod efi fbr 
ma qua aliquidell album.Sed mens D.Thom.eft quod qua 
nisadieftiuafint nomina concreta,tamen habent talem mo- 
dum figmficai^i vtcum cocenta fint 

' : fu P- 




I Tm I. Caf .11. de Nomine. z j 

fuppofito fui fubftantiuiJEt ei applicent fuum formale fig- 
nificatum per modum adiacent-is ilii pro quo accipitur fub-s 
ftalitiuum. Ethaecdo&rina neceftaria eftpro loquutiont- 
busde tnyfterioSandfifsimae Trinj§^tis.Vbi hzcpropofi- 
tio.EfTentiaDiuina generat hzretica cenfetur, quia przdi- 
catum eft verbum adiedliuum.Si autem diceres: eflentia Di 
uina eft generans, praedicato fubftanriue accepto, in genere 
neutro,fiet catholica propofitio.Sed de hoc alias. 

Quaeret denique fortafsis aliquis, cum praecipuum & pri^ 
mam notamen rei fit mentis conceptus,quidcaufae eft qua- 
re Ariltofeles non potiu§ primo loco meminerit nominis 
mentalis quam vocalis. Bjftpondetur ea efferationem quia 
Philofophus praefupponit id, quod, omnibus hominibus na- 
tura iadnum efl,nimirum,conceptus reru mete formare ex 
rebus fenfibilibus quarum per fenfum experietia habet. Ite 
hominibus naturale eft affirmare & negare aliquid de rebus 
cognitis. Naturale etiam eft ex vno vero cognito ad aliu in 
quirendum ratione hominem moueri. At vero quanuis haec 
omnia primo &per fe & principaliter mente^xerceantur: 
tamen quia illud exercitium quopafto fiet,diincillirnu efi: 
cognofcere quadam fpirituali rnentis- reflexione: idcirco co 
modius fuit difciptilos per fignafenfibilia,quales funt voces 
iUamternam mentis exercitationem difcipulis tradere,,Hu 
ius rei gratia Ariftoteles illud iecit fundamentum initio li- 
bri Periher.dicens , funt ergo ea quae funt in voce figna eo- 
rum qu,e funt in anima . Fuiffet enim nimis metaphyft- 
cuna in veftibulo-DiaIedticac,fpirituales mentis operatio- 
nes .difcipulis proponere,non prius ordine vocum prae- 
miflo . Defcriptura vero non opus eft rationem reddere 
quare de his. quz funt in feripto figna non dentur difHxai— 
tiones nom:nis,aut verbi. Nullana enim habent.fpccialem 
ifficulcatem przter illam quae de vocibus quarum fcript u « 
s vicariae funt explicatur. Si quae verofpecialis in feri., 
ptura difficultas eft, ad orthographiam & grammaticalem 
unftuationem pertinebit:cuius ignorantia orationis iV a _ 
fum fk pe. vati at. 

De pronominibus tandem, an fint nomina firr.phciter 5 
bitari poteft. Ratioque dubitandi eft quia non apf jaret 

B 4 ner 


Lectio 


24. Liber primus 

per quam particulam diffinitionis excludantur. Praefert?® 
quia pronomina adiiln&a verbo perfe&am orationem con 
ftituunt,verbi gratia, Ego fum,Tu difputas. Sed pro alte- 
ra parte facit,quod agaid Grammaticos pronomen ei! al?a 
pars orationis quam nomen. Quidam aiunt idcirco pro. 
nomina noneffe nomina,quia non ratione fui fed ratione 
nominum pro quibus ponuntur , veram vel faliam -pro- 
pofitionem efficiunt. Sedifllnon aduertunt id quod iatn 
diximus , illam conditionem in diffinitione nominis fu- 
perfixuam efte, nam neque nomini adiedliuo conuenit, quod 
tamen vere nomen eft. Notandum eft igitur aliter pro- 
nomina a Grammaticis confiderari 8c aliter a Dialefti- 
cis. Grammaticus enim idcirco ait pronomen dici, quia 
ponitur loco nominis proprij , verbi gratia ego* diiputo, 
^perinde eft ac fi dicerem, Dominicus difputo. Sed profe- 
ro haec Etymologia nonnecefTe eft vt verum habeat quo- 
tiefcunque pronomine vtimur. Nam etfi mihi nullum 
nomen proprium efiet impofitum vere dicerem, Ego dif- 
puto . Dicimus etiam, hunc montem efte altifsimum, qui 
tamen proprium nomen non habet. Dialeclicus autem 
aliquid in huiufmodi pronominibus in modo fignifican- 
di intelIigit,quod alijs nominibus non competit. Habent 
enim pronomina demonftratiaa fignificare demcnftrati- 
ue cum certa proprietate differentiae perfonarum velfup- 
pofitorum pro quibus accipiuntur, verbi gratia prono- 
men, Ego, lingulare fuppofitum defignat non cjuomodcli- 
bet fed lingularem perfonam ,qux defeipfa aliquid affir- 
mat vel negat. Sic etiam pronomen , Tu , dete mi ;at 
perfonam cui prima loquitur & pronomen , Ille , vel,lfte, 
vel , Hic, tertiam perfonam defignat de qua prima ad fe- 
cundam loquitur . Haec igitur pronomina , fi duntaxat 
haberent demonftratiue fignificare, edent pure fyncathq 
goremata , vt fortafsis aliquando fyncathegorematiceac 
ffipiuntur , vtcum dicimus : Hic homo currit » V bi diflio 
Elie , lignum eft demonftratiuum fingularitatis 8c pro 
pt fetatis hominis. Sed quia non femper necefTe eft rei 
der nonftratse diftinftum conceptum formare , fed vnico 
fimpdici conceptu intelligimus r etn demqnftrafam prono- 
. ~ ~ ' mine 


T - rati, t fep- HI- de Verbo. 2j 

irine, non video qua ratione pronomina excludamur a 
diffinitione nominis a Diale£ico . Sed obferuandum,eft 
nos non affererehuiufmodi pronomina efle nomina com- 
munia & vniuoca qua: vnico conceptu fignificcnt fuafig- 
mficata. Hoc enim falfum eft. Nemo enim concipit au- 
dita ifta voce , Ego , vnum conceptum communem fin- 
gulis hominibus qui illa voce vtuntur.dum de fe ipfis ali- 
quid affirmant aut negant. Quanuis enim vox commu- 
nis fit tamen alium conceptum lingularem exprimit cura 
illam mihi applico & cum Petrus fibi illam applicat. Et 
idem fentiendum eft de pronomine , Tu,& de prono- 
mine, Hic, vel , Ille , quando demonftratiue accipiun- 
tur. Dixi demonftratiue, quoniam aliquando qusdam pro- 
nomina relatiua funt , quae non hngulariter referunt an- 
tecedentia fed etiam in communi , verbi .gratia cum dico: 
Homo eft animal rationale ille eft rihbihs, Equus eft 
animal hinnibile qui eft quadrupes. Et de huiufmodi pro- 
nominibus arbitror non lolum eiTe nomina fed veluti tran- 
fcendentia habentia, tamen aliquam fignificationem fyn- 
cathegorematicam quae fine officio referendi intelligi non 
poteft. 

Qa^ut tertium de diffini- 
tione Verbi. 


\ 




ERBVM prout a nomine diftinguitur prae Le&i 
cipua pars orationis eft . Comparatur enim 
verbum ad nomen quafi forma ad materiam. 

Nam cum verum & falfum in omni oratione 
fit finis Diale tiicae confiderationis, idque fu- 
,perueniente verbo nomini compleatur : confiat verbum 
quafi informare fubieflum nomen, vt ex vfroque coniur- 
gat oratio vera velfalfa. Vbi ante diffinitionem verbi no- 
tandum efthuiusdidfionis, Verbum, apud Latinos latam 
efle fignificationem. Etenim omnis didfiio fimplex verbum 
appellari poteft. Veruntamen quia verba ad explicatio- 
nem mentis inftituta funt , non immerito illa diific quae 

B T len- 


12 





2 6 


Liber primus 


fenfum mentis perfe&c fupra nomen explicat verbum quis 
fi per excellentiam fpecialiter vocata eft, <& hanc intendi- 
mus modo curn Ariftotele diffinire . Verbum igituryvt ex 
Ariftotele colligitur vbi fepra -, eft vox fignificatiua ad pla- 
citum cum tempore, finita & re&a , cuius nulla pars fcp a . 
ratim fignificat & eft nota eorum, quae praedicantur. In 
liac diffinitione verbi duae duntaxat particula: funt diffe- 
rentes ab eis qus in diffinitione nominis pofita; funt & ex- 
plicata:. Videlicet , fignificarecum tempore &efle notam 
eorum qua: praedicantur . Illa prior diligenter explican- 
da eft. Ait enim Ariftoteles , verbum eft quod confio-ni- 
ficat tempus . Quam ipfemet, ficut Diuus Thomas aduer- 
tit, explicat exemplo. Nam curfus quidem fignificat' aft-io- 
nem non per modum- a<ftionls,fed per modum'rei,& ideo 
curfus nomen eft : Currit autem verbum eft configni- 
ficat enim tempus cum a&ione,quod eft confignificare 
tempus vel cum tempore, vt moderni loquuntur. Et hoc 
eft in quo potifsima differentia, inter nomen & verbum 
confiftit , vtaduertitD. Thomas libro i. Periher. Icftio- 
ne 4 - Vbi tria confiderat circa tempus. In primis poteft 
tempus confiderarijVt eft res quadam, & fic nomine fi^ni- 
ficatur ficut quaelibet alia res. Deinde poteft confidfrari 
id quod tempore menfuratur pro vt menfuratur, quod qui- 
dem eft motus qui primo Sc perfe tempore menfuratur, 
in quo motu confiftit affio Sc pafsio . Quamobrem ver- 
bum quod fignificat aftionem vel pafsionem, dicitur con- 
figniticare tempus vel fignificare cum tempore, ni-miru, quia 
inipfa a&iane vel pafsione fignificata, intellimmus illam 
tempore menfurari. Nam fubftantia fecundum fe confide- 
ratapro vt fignificatur nomine aut pro nomine, non habet 
tempore menfurari, fed folum fecundum quod fubijcitat-mo 
tui etiam prout per participium fignificatur. Vtcum dici 
mus Petrus amans.Neque enim verbum 8c participium di ' 
ferunt iuxta fententiam D.Thoms in hoc quod eft fmni- 
ficare cum tempore. Tertio poteft confiderari circa tem- 
pus ipfa habitudo temporis memorantis qua: fxpe figni- 
ficatur peraduerbia temporalia, vt, Cras . Heri , Pridie, 
Vefpere , Mane , Meridie. Et hac aduerbia non dicun- 


Tra. 1. CrfJ- ^ ^ er ^° 2 7 

tur confignificare tempus vel cum tetnpot e , fed folum hg- 
nificant qua udam habitudinem temporis quar.ampl*us,cjc- 
pIKabkur cum de particula, recfa, dixerimus . Hac er® 
aliter in verbo & aliter in nomine imellxgenda eft. Sed 
ooersepretium eft prius afsignare rationem quare verbum 
infinitum excludatur a diffinitione verbi , nam fi tft ea- 
dem ratio propter quam nomen infinitum excluditur a 
ratione nominis non videbatur repetenda in diffinitione 
verbt ilcfpondetur, Ariftotckm voluifte aduertere nequis 
falleretur & putaret verbum infinitum dTe (impliciter ver- 
bumtqata iignific3t cum tempore & eft .nota eorum, quas 
praedicantur. £t idcirco voluit admonere mon eile fimpli- 
citer veram ob eandem rationem propter quam nec. no- 
men infinitum momen eft. Hic aduerte quod verbum in- 
finitum -accipitur in vi vnius dnftior.is , verbi gratia, blou 
currit, alias fi effient duar di&iones , iam excluderetur per 
aliam particulam. CuiusnaUa parsleorfum fignificat.Vbi 
etiam fecundo aduerte quod -verba importantia priuatio- 
nem vt verbum , Sileo, quanuis importent negationem, 
funt tamen (impliciter verba , eo quod fignificant illam 
negationem in (ubieifto d.cterminato , videlicet in anima- 
li quod aptitudinem habet ad lotjiicndum. Eft autem alie- 
num a verbo infinito determinare fubiecfum fua? negatio» 
nis.fed in hac parte omnino le habet vt nomen infinituni vt 
fupta fatis explicatum eft. 

Hoc in loco moden i prolixe quaerunt, an vetbutn inftni Lt&io 
tum imteniaturin mente, Et an in propofitione reperiatur. 

Ad vtxamque tamen interrogationem affirmanter refponde 
mus. Erratio prioris eft in promptu , quia ficut nomen in- 
fi itum-inuenuurinoomplexc in mente non alias exclude- 
retur a ratione nominis: quia infinitum eft, fed quia partes 
us feparatim fignificant. Sic etiam ob eandem ratio- 
em verbum infinitum in mente inucnitur vt vnus conce- 
tusincomplexus, alias fuperflue poneretur in diffinitio- 
te verb;, finitarcum fufficienter excluderetur per aliam : Cu 
ius nulla pars feparatim fignificat.Deinde quod verbum ia 
jfimtumin propofitione inueniatur, probo quia fecundum 
Ariftotele verbu infinitum eft nota eorum qua pra dicatur 

fed 


2 8 


Liber primus 


fed hoc exercere non poteft nifi in propofitione.Confirma 
tur,na verbu infinitum dicitur ta de eo quod eft qua de eo 
quod non eft:id quod fieri mfi in propofitione r.on poteft. 
Et denique omnis dictio fignificatiua ad placitu ad hoc infU 
tuta eft vt eius vfus fit in propofitione feci verbu infinitu eft 
vox fignificatiua ad placitu, ergo in propofitione inueniri 
poteft. Scdmbijciunt, quia Boetius & Albertus Magnus & 
D.Tho.& ali) antiqui fuperlibru i.& 2 . Periher.negat ver- 
bu infinitum pofle infinitari in propofitione. Ad hoc & nos 
refpondemus,id ipfum verifsimu efle. Aliud enim eft: verbu 
infinitu inueniri in propofitione & aliud eft verbum fcmel 
pofitii in propofitione infinitari pofle per additionem illius 
negationis, No. Illud enim prius eft quod nos afferimus, hoc 
aute pofterius etia negamus cu antiquis. Nam poftqua afle- 
ro in mente, Petrus currit, fi addidero negatione metale,fiet 
propofitio negatiua. Neque enim verbum mentale mifcetur 
cu negatione vt fiat vnus conceptus incoplexus.Verutame 
cu dico in voce,Petrus non currit,fi non currit accipiatur in 
vi vnius di£tionis,correfp6det ei in mete vnus coceptus qui. 
etia eft verbu infinitu & fit affirmatiua propofitio. Confir- 
mat aliqui noftra fententia ex eo quod Philoiophus lib. i. 
pofter.Vtitur hoc fyllogifmo, omnes fteilacnon fcintillan- 
tes funt prope nos, Planetae n5 fcintillat,ergo planetae funt 
prope nos. Qui tamen fyllogifmus non eftet bonus nifi mi- 
nor eflet affirmatiua de verbo infinito. Na conclufio affirma 
tiua non poteft fequi nifi ex duabus afifirmatiuis, fcd de hoc 
lib. ^.dicendu erit. fla vero ad perfefta intelligentiarh eius 
quod eft fignificare cu tepore,necefle eft illam particula.rc- 
fta, explicare. Na quanuis in diffinitione nominis fit pefita: 
tamen alia ratio rectitudinis confideratur in verbo Sc aliain 
nomine. Nomen enim recta vox eft, quarenusvt ia capit. 2 . 
diximus figaificat id quod primo concipitur de re & vt p 
mo nominamus illa, ac propterea nominatiuus dicitur, V er 
bu aute habet reftitudinemregulatmam quatenus actionem 
vel pafsione cCi tepore prefenti fignificat. Reliquae vero paij 
tes verbi qu* fignificant cum tempore praeterito vel futu- 
ro, funt cafus verbi degenerates a ratione perfefta verbi ad 
quam pertinet fignifkare a&ioneai vel pafsiontm prout in 

prae- 



T? 'ra£i. I, £ap. 11 I. de Verbo. 2 9 

praefenti eft in fieri. Huius rationem D.Thomas libro i . Pe 
riher.Lectione ^.reddit.Quoniam inquit Verbum proprie 
eft quod fignificat agere ve! pati:& idcirco illud dicitur pro 
prie verbum quod fignificat agere vel pati in adtupraden- 
ti.Hoc enim eit (impliciter «gere vel pati. At vero agere vel 
pati prout figmficatur in prarterito vel futuro eft agere vel 
pati fecundum quid. Item docet quare verbum prscfentis 
temporis debeat efle vox refla , vt fit fimplicrter verbum. 
Nam prarteriturn & futurum dicitor Sc regulatur per refpe- 
ftuni ad prjefens.Praeteritum quidem dicitur quod fuit pr re 
fensrfuturum autem quod erit pradens , croo verbum quod 
fignificat cum tempore prrefentt regula eft <5t menfura alia- 
rum partium verbi quae deficiunt a ratione fignificadiact io 
nem vel pafsianem quar non eft (impliciter attio vel pabio 
nifi in tempore praefenti. Et denique cum verbum fit com- 
pletiuum orationis in qua eft verum vel faifum , ornnis au- 
rem veritas & falfitas ad prsfens tempus reuocanda (it, me- 
rito illa partes verbi qu<e non fignificant actionem vel paf- 
fionem prout tempore praefenti exercentur «Sc menfuratur» 
cafus verbi dicuntur : non quia non compleant veritatem 6c 
falfitatein orationis fcd quia talis veritas reguladafitper te- 
pus quod fuit prarfens vel erit pradens, non pertepu* quod 
nunc eft prarfens & a&ualiter tnenfurans aftionem vel paf- 
fionem. 

Ex diflis fequitur alias partesverbi qu^ minus complet 
veritatem aut faliiratem orationis, multo minus verba (im- 
pliciter e fle dicendas quia magis recedunt ab illa per fecla ra 
tione verbi, v.g- Petre curre, cum Petrus curreret, vtina ega 
currerem, in quibus omnibusillae partesverbi magis cadunt 
& degenerant a ratione verbi. 

Praeterea obferuandum etf circa priorem rationem E), 
Thomx vbi inqait proprie verbumdic? quod fignificat age 
sl^ vel pati.Ex quo vtdetur (equi a ratrone verbi excluden- 
tur! c e illud quod non fignificat proprie ad-ione vel paf- 
onesn. qualia funt haec verba, (ileo, iedeo , quiefeo. Imo «Sc 
oc verbum fnm es fui, quod primum omnium verborum Io 
eam tenet. Confequens autem eft faliutr. i quoniam omnia 
prardifta vere & proprie verba iuut.Ad hanc couiett lonem 

dico. 


JLeffio 


3 o Liber frimus 

«iico, nomine asionis velpafsionts debere intclligi etiapri 
uationem actionis vel palsionis , aut- aliquid fignifieatum 
per modum actionis vel pafsionis, aut denique qu;afi funda- 
mentamoinnis adtionis vel pafsionis, vel priuationis ipfa- 
rum.irundamcntum dico prout aciualiter menfurabtle eft 
aliqua duratione.DixitKUS priuationem aftionis velpafsio- 
nis vt includeremus verba priuatiua qualia fiunt, Sileo Qni- 
efco.Dixi vero, vel per modunraftionis velpafsionis rvtin 
eluderem verba quze a Grammaticis dicuntur neutra : quale 
dl verbum, Sedeo, Iaceo, qua: noirimportant formalker pri 
«ationem , fed fitum quendam.Sunt tamen verba, quia ip- 
fum federe per modum actionis vel pafsionis fignincant. Et 
fortafsis hinc quidam ex Grammaticis negat.cfie verba nesj 
tra,5c ait omnia efie adiiuavelpabitia: ita vt cura dico , fe- 
dcojinteliigendum fitfedeo ictsioneni . Sed roiarem ego 
cum dicc,Iaceo,an fit mtelligencium Jaceo iafituram.Valco, 
nici quidem vtuntuc fimili phrafi,ita vt dicant facio dormb* 
re, facio iacere, propter ipfius lingua; verborum penuriam: 
Latinis autem non opus cft hasdutelbgentias verborum iii 
auditas apud Philofophos tradere . Dialectico vero parma 


fimpliciter vt fignificet proprie phyficzm asionem vel paf 
lionem. Denique dixi latis effe ad rationem verbi vtloco 
actionis vel palsionis fignificet fundamentum omnis attio- 
nis vel pafsionis vel priuationisine excluderem verbti , lura 
es fui quod re vera rmximeproprie verbum, eft. Quanuis 
enim non fignificet actionem vel pafsionem neque aliquid 
per modum actionis vel passionis neque priuationem actio 
nis vel pafsionis-.tamen fignificat fundamentum agendi vel 
patiendi 3c non quomodolibet (ed vt mefurabiie de prrfen 
ti aliqua durationevt mefura durationis,fiue illa menlurafit 
tepus quarmerfiiirat corruptibiles r«Ss& effe illatu redime 
ausm quod menfurat elle reru.incorruptibiIiu,fiue fit xte- 
nitas qux a Theologis ponitur tnefora Jurationis diuinief 
fe:omnibuspradi£tis modis verbu illud funi, es prafentis t 
paris habet vere & proprie ratione eminentem vcrbi,& e II 
prima nota eorum qus prodicamur & includitur in omni 
? alio 


Tract. /. £# fJILde Verbo . 


J' 


alio verbo caius viitute omnia alia verba funt- nota <5c copu- 
la eorum quje praedic atur.Ariftotelcs aurem in diffinitione 
verbi nomine temporis voluit comprehendere omnem me- 
luram Jurationis propterea quod tempus nobis notifsima 
menhiraeft eilercruin 8c aftionis vel palsionis earum. Hoc 
ipfum infinuat D.Thomas libro t. Periher. lettione 4 . vbi 
ait per nobis notilsima Ariftotelemdiffiniffe, Denique ad- 
uerte caius verbi non vanari per differentiam perfonarum, 
neque per differentiam pluralis & lingularis fed proprie vec 
bum eft. Amo, Amas, Amat Amamus, Amatis, Amant. Quia 
Haee variatio, dumtaxat eft ex -par-tedubtedii non ex parte 
aeltoais vel palsionis, vel temporis configwificati. 

Vhima prrtirulaa nobis explicanda eft, quam A> iftote- 
Iss adiecir,& eff nora eorum quae praedicantur. Hanc par ti- 
culam aliqui ex modernis non appofuerunt -in diffinitione 
verbi putantes elle luperfluam ad excludenda participium 
a ddtiiiiHone verbi quia participium iofficienter exclude- 
batur per altam particulam cutn t-cmpore.Nos vero cum i). 
Thom.vbi fupra afferimus participium figriificarecum terre 
pore «Scconlequentcr ncctffariam effe prardiftam particu- 
lain.ln prunis quia effe notam, rdeft , fignum vniriuum eo- 
rum qua- pradicantur eft potilsinium officium verbi , ergo 
in d iffinitioneetus harc virtus vnitiua debuit explicari, De 
indeqoia per illam particulam , eum tempore , vix & argFe 
explicat quomodo excludatur participium pralentis tepo- 
ris a ratione verbi. Aiunt enim inrelligendam effe particu- 
lam illam cum tempore determinatOiParcicipium vero etia 
prafientis temporis fignifieat cum tempore indetermina- 
to. Vocant autem indeterminatum tempus participo quia 
poteft transferri per verbu m ad tempus praeteritum , 8c 
futurum , vt fi d;cas , Petrus fuit amans , Petrus erir amans, 
quod quidem de verbo- praffent-is- temporis fieri non po- 
te i i Sed haec voluntarie dicuntur , quia etiam verbum 
prarlentis temporis poteft transferri etiam ad id quod rutu 
tum eft,vt fi dicas Antichriftus pofsihiliter eft Cum igitur 
Ariftotelesex profello adieceririlla particulam, & eft no- 
ta eorum quaS praedicantur non eft quare nos illa taceamus 
ied ilia merito explicare debemus diligerer cum D. T hom. 

i Icdtio = 


3 2 Libe?’ primus 

lectione libro i.Periher. Proculus intelhVentk a dtierr* 
primo quod cum Ariftotcle* dixiflet, & eft iemper eorum 

qua: de altero dicuntur nota velfignum,adiccit exempli c ‘ 
la dicens: Vt eorum qu* de fubiefto dicuntur, vel , infubie 
dtofuntnn quibus verbis duplicem modum pwdlcaSS 
n.e ur infinuaffe vt inquit D.Thomas. Alter modus eft qi} ; 

dfc. ? tur d f P ? d 4 Cat ^ effCntialitCr Vt ’ h ° m ° Cft animal Ve 

dicitur de rubiefto.AItcr modus eft quando aliquid P r*di- 
- u r fi ( .ut accidens, & tunc dicitur e fle in fubiccftovt in hac 
pr^dicauoneiHom 0 eft albus.Ex quo fequiturquod cfi om 
■ a r ,S ni ^ c ® nt Bionem vel pafsloneni,quae funtac- 

c. entia fubieclofruftradifiunftiue loquutuseft Ariftote- 
jes, dicens, vt eorum qucdcfubie&o dicuntur & in fubiefto 
unt. Ad hoc refpondet Boetius, quod vtraque pars dificn- 
itionis ad idem pertinet.Nam accidens dcfubieAo praedica 
tur&defuoiecftoeft.ScdD. Thomas aliter explicat. Cum 
enim Ariftoteles difiundionc vtatur,aliquid per vtramque 
partem infinnanc videtur. Dicendum igitur eft , quod cum 
Ariitoteles dicit: verbum eft nota eorum quae de altero prae 
dicantur non intelligendus eft ita vt verbum fignificet prar- 
dicatunirquin potius ipfa verba funt qu«e fere femper prxdi 
cantur.h It igitur vera intclligemia, verbum efle fignum eo- 
rum quas prasdscantur:quia omnis praedicatio fit per verba 
ratione coniunel tonis & vnionis importatas per vcrbum,fi. 
ue lcfpfum vniat vt Petrus currit, fiue aliud prardicatum vt 
1 etrus eft currens.Aduerte iecudo vt melius intclli^as quid 
fit verbum efle notam eorum quae de altero prardteantur. 

Ait enim Ariftoteles:Ipfa igitur verba cum per fe dicuntur 
nomina funt,& aliquid fignificant.Et probat Ariftoteles no 
quidem quod verba vere & proprie nomina fint,fcd quia ha 
bent hoc commune cum nominibus quod eft fignificare ali 
quid.Nam qui profert verbum v.g. Amo , aliquem mentis 
conceptum exprimit.Et qui audit fi mi liter cocipir aliquiS. • 
ht hoc eft quod obicurc dicit Ariftoteles.Na qui dicit me- 
tem vtique affirmat, Cx. qui audiuit quieuit. Quod explicat 
D. i hornas quantum ad primam operationem intelleflus^^ 
quod nihil aliud eft quam concipere aliquid quod exprimi-^^ 
tur veroo& percipitur audito verbo. Veruntamen fi eft 

aut 


: 


‘Tract. /. Qtp, 11 L de Verbo. j 3 


aut non eft aliquis amans non fign ifi cata r dola prolatione 
verbi. Id quod confirmat, quia verbum foiitarie prolatunon 
dum fignificat aliquid eiic vel non effe.Sed fignificataiuanr 
damconipofitionemideftconiunttionemfiue vnione, qua 
line coniunclis «Scvnitis non eft inteiligere. Et hic eftlegi- 
tirnus lenius Ariilotelis quem docet egregie D. Thcrnas, 
ibidem. ■ 

Occafione huius, doclrinae Ariitotelismulta mifcent mp 
demiores de verbis adiefitiuis Sc de verbo lum,es,fui. Quod 1 6, 

a Grammaticis fubftantiuam vocatur. Nobis aute hoc vnu 
adnotare fufficiat.Siue enim verbum fit adie<ftiimm,fiue fub 
ftantiuumnon eadem ratione dicitur fubftantiuum «Stadie» 
jftiuujn qua nomen dicitur fubftantiuu veladiecviuum. No- 
men enim d ici t u rfu b ft a n uu u m quia reddit fugpofitum ver 
bo «Sc recipirinformatipnem. adiefitiui, v t cum dico : Homo 
eft albus. Adfectiuumvero dicitur verbum non quia vnitiue 
fignificetjfed quiayltra verbum,£ft,quod fignincatid quod 
primo compeutcuilibet rei importat infuper aliquid per 
modum adiacentisipfi effe rei. v.g. Amo 3 fignificat asione 
fuperuenientem in co efie- Perinde enim e it fi dicas, Petrus 
amat ac fi diceres Petrus eft amans.Nam verbum. Amatvtru 
que virtualiter continet in vnitate conceptus Sc vocis. Ha» 
betitaque verbum Amat, «Se omne verbum adieifthium vir» 
tualiter. inclufum verbum, Efl , cui per fe primo competit 
vnitiue fignificare.V nde & verbu Artiat .vnitiue fignificat, 

Sc feipfunrvnitfubietto de quo dieitur.Similiter &, verbu, 

Efl,, virtute habet vniedi feipfum fubie«flo.du aliud pr^dica 
tum non efl; verbi gratia cum dico Petrus eft. Sed vr melius 
intelligatur quomodo > verbum fit nota eorum qure prsdi- 
cantur fic arg.umcntor.In hac propofitione, Homo non eft 
equus , Verbum non vnit praedicatum cum itiBiefto, ereo 
poiitum in-propofitione non femper nota eft eorum qua; 
prxdicantur.Conicquentia patet«Scproboantecedens,quia 
in illa propofitione praedicatum difiungitur a fubiedlo fiqui 
dem negatur de illorergo non coiungitur illi neque vnicur. 

Hoc argumentum foluitur negando antecedens. Et ad pro» 
batsonemdico dupliciter polle intelligi praedicatum difiun 
gi Sc feparari a fubicdlo vno modo ieparatione neo-ationis 

r' ° 

ex 



N 


34- Liberavimus ^ 

ex parte rei fignificatae.Altcromodo feparsticme defituete 
vmtatem propofitioriisitavt m mente non inneumui vni. 
tascompofitionis.Prime modo concedo antecedens, ‘hoc 
enim in omninegatiuapTopofiuoneinuemtuf. Secundo ve 
ro modo nego antecedes. Seper enim in omni ^ppofitione 
vbi cft praedteatum elt vnitas -orationis feu propofitionis, 
fine iit affirmatiua fiue negatiua^uefit vera, fiue fa Ha vtho 
ilio e'l equus * Sc Nullus homo elt lapis, ht hoc eil quod 
Ai illoteles infinuat cum ait , con fignificat quandam coin- 
pofi;i oiiem quam fine compotitis non eft intrfitgere.Ex 
quo infero, quod verbum fignificat aliquid al qualiter, qua* 
tenus fignificat actionem vel paisionem vnitiue inftar di- 
dionis lyocathegorcmaticir, cuius fignificatio fine alio ad- 
juncto intelligi no:r pbtelBNeepropterea verbum lynca- 
th gorerna efie dicendifm eif .riam ; tync3thegoremata fim- 
pltcitcr mhifhabent nififigmficarealiqualiter Hacte- 
nus de piiorcTradtatu circa fimplices orationis 
partes' Sc terminos dicta fufficiant. 

£t ad lecundam tradtatum 
i procedamus, 

L I- 



T * raftJL J.de Qnatiorte. jf 


L I B R I FUf M f 

T R A G T A T V S, S E: 

C V N D V S. 

De oratione & eiuspartibusfub- 

lettuns. 


vnmujn. 
tf finitione Orationis * 




A;e. T E N V S de /Tmplieibus di 


dlianibus^quar funt integrales partes 
orationis diximusmuncautem de ipfi* 
oratione agendu cfl. Et a diffinitione 
incipientes non notiam ted antiquam 
proponimus. Oratio eft vox fignific* 
tuta aci placitu .cuius pirtm aliquid fio- 

Iiifieatiuitmeft {eparatim.Jmbuiusdif 

finitionis explicatione pauca aduertenda iunt. primo ob- 
ferua in eo quod dicitur , vox fignificatsua. aliquam vili- 
tatem inipia voce figniffi ante necefTariam cibe iecunduta 
complexionem partium interle . Non cniur quornodoli- 
bet proferas duas vel tres fimpl.ices dictiones orationem 
couiiirues, verbi gratia (v proferas , Petrus, Quia , vel, non 
pro tui i ili orattoneinded plures voces figmfic artes nem vt 
partes alicuius totius actiscioie compofiti.-at vero -fi cHcas; 
Horno albus, orationem protubOi , cuius. partes figiilatnn 
fignifieant. Similiter fi dicas: Velociter currit, aut Petrus & 
'Paitlus, oratione; ccmpoiuirt-iiSii vero d ix e ris , Petrus, E t jno 
eft oratio.Ratio efi quiavere & proprie oratio eft . quan- 
do faltem dus dicliones ita profertlfttur in voce vt vr.otn 

C 2 orti i- 



/ 


N 


/ 


t 


$ 6 Lfber primus 

ordinem rationis ex! fi entem in mente exprimant *. Vnde 
necefFe cfi,vt altera pars alteram determinet, vel aliquid cir 
ca diam exerceat, alias lingula; dictiones habebunt ratione 
totius & non partium. Nota fecundo Arifiotelem dcine!u> 
firia dixifie. Cuius partiumaliquid fignificatiuiirn efl lepa- 
ratim,vt infirmaret complexum Compofiturn ex cathegore 
mate 6c i}mcathegoremate,vtomnis homo,effe vere dTpro 
prie orationem, etiam fi altera pars ieparatim non fienificet 

aliquid fcd aliqualiter. Aliquando etiam potefl: fierrcople- 

xum &oratioex vna parte materialiter fumpta Sc altera, 
ijgnificatiue.Vt.Homo vel Blitirifimoexduabus partibus 
materialiter fumptiscuin aliqua c c n i u n cl i one f i t 1 5 p 1 e x u . 
Cuius partes fe reprefentat quaii cllejit propria nomina fui, 
vt fi dicas. Blitiri,vel,Sel, 3 ,aduerte in eo quod .dixit Ari fio 
teles/eparatiminonintenciifie excludere ratione partis ita 
vt fiatfeparatio & quod antea erat pars iit modo? tctmrs.fed 
intellexit, aliquid fignificat , Ieparatim , hoc e%- partialiter 
iuxta fignificarionern totius. Et idcirco pofuitlexemplum 
in hac voce Sorex vbi pars illa, rex , non fi grilli cat aliquid 
vtefl pars illius dicfionis&tamen fi illam ita fepares vtefi» 
ficias totum quodda proculdobio' regefignificat.Debct igi- 
tur confici erari vt pars ii£nificans p 2 rtialiter <St feparatun 
ioxra fi |nificationen: totius. Notaquarto quod, cum Arifio 
t cies adiecit, cuius partium, aliquid iignificatiuuiri efi, fepa- 
ratuipvt dictio, non vr affirmatio vel negatio, non intendit 
«xcludere oratione hypothetica, ideft^edpofitam excoratfo 

robus perfedtis a ratione diffinitione orationis.Na fylio- 

gifmus-oratio eft vt poftea libro y.dicemus,& tamen partes 
eius fignificant vt affirmatio vel negatio.Sed legitima Intel 
ligentia Arifiotelis eft fuffieere ad hoc vt fit oratio quod 
pars fignificet vt dittioineque opus efi vt fignificet ficut af- 
firmatio&ne|atiof.Etfic D.Thomas in lefrione dt libri l. 
Penher.Soiuitbbiedtionem cuiufdam Afpafij, qui obijcle- 
bat cani diffinitionemtion conuenire omni orationisna lyl- 
logifmus oratio efi, & tamen partes fignificant yixaffirma- 
tio vel negatio. Ad quod argumentum duplicem folutione 
afsign3t£).Thomas,alteramPorphirij aficrentis hic tanto 
diffiniri fittip licem or ationem , alteram cx Alexandro & 

• ‘ " J n Ansoaio, 



[ Tra.H. Cap.I. de Oratione. 37 

^moruo,quod hic diffinitur onnftrtff^^fmuni , & idcirco 
debuit poni in diffinitione , id quod eft commune fimplici 
orationi,& compofitce, videlicet quod in omni oratione eft 
aliquid fignificans per modum dictionis fimplicis,qu* non 
eft affirmatiovel negatio.Norx tamen excludit poisibile ef- 
fe in aliqua oratione inueniri partem quae fignificct vt affir 
matio&negatio.Ratio autem quare Arifioreles adiecerit: 
Non vt affirmatio 8c negatio ea eft vt ait D. Thcmas , quo- 
niam Ariftoteles frequenter vtitur verbo, dicere pro, Affir- 
mare, 5c ne quis putaret nomine diftionis ipfum affirmatio 
nem inteIIigere,adiecit,non vt affirmatio vclnegatio. Ac fi 
diceret non eft neceilarium vt pars orationis quae dictio eft 
(ignificet vt affirmatio vel negatio. Exdiftis fccjultur fal- 
fumfuiffe Simplicium, que D . Thomasloannem Gramma 
ticutn vocat in eo quod dixerit Ariftotelem hic non diffini 
rcnifiorat^iem perfeftamrquia non videbantur ei partes 
dici poflenifftotius perfefii. Hoc autem falfum eft, nam la- 
pides funt partes parietis antequam domus fit conftrufta. 
Denique obferua aliquando in fimplici voce rationem ora- 
tionis inueniri quatenus ilia vox ex antecedentibus yel ex 
vfu exprimit orationem mentalem etiam perfectam , vt fi 
interroganti, (fuid faciam,refpondearn, cogito, veli ftudeo, 
fubintelligitur enim, Ego. Et cum dicimus pluit, orationem 
perfectam mentalem exprimimus fubintelligentes Deum, 
vel naturam, vt aiuntGrammatici. Aliqui tamen jice.miofc 
nimis extendunt hinc doctrinam afferentes hsc aduerbia, 
Semper, Vbique,- Orationes effeiquia tantum valent in virtu 
te ac fi diceres , In omni tempore, In omni l&co.Sed hac • 
ratione etiam ommu verba adiettiua cftent oratio- 
nes : quia virtualiter idem eft,currit, 
ac fi diceres . Eft cur- 


rens. 


Catus 




3 % ^ L/tbej^ -primus 



'dpitt. (acmdumfD e multiplici dmJl Gne 
orationis . 

. . M A diuifio orationis cfl in petfe clani Se 
!n imperfea-am.Perfeaa oratio efi, quar p cr f c „ 
ctu . enfumin an uno auditoris generat, v. o- ffo 
^mocifputat, Petre curre . Imperfe&a vero illa 
effiquar i.a.perfe&uni fenfumin animo audito- 
ris generat. v.g.Homo difputans JVlarset enim fufpenfus ani 
tmis audientis expe&ans-aliquid aliud dicendum. Et in vni- 
uerfum omnes termini, quos moderni vocant conioiexos 
orationes fiunt imperfe&aTjVt , omnis homo s equus rufus* 
Omnes autem orationes Imperatiui &Optatitn inter oer- 
fecVas connumeramus, quoniamper eas perferum fenfum 
auditor concipit 5 ita vt nihil aliud expetet vt jjfercipiat lo- 
quentis fenfum vel affetfam. A t vero fimpiex oratio fubiun 
ftiui modi no efl perfc<ffia,ver-bigratia,fi Petrus difputaret, 
& cu difputarem.Si autem dixeris. Si Petrus difputaret -ef- 
ficeretur doftus, ia tota illa cratio perfe&ifsima efih 

Secunda diuifio cft orationis perfeci as in enuntiatione, 
feupropofmonem,& in orationem perfeclaucquarnon eft 
propofitio, qualis eft: Petre curre. Propofitio, vel er.untia- 
tio eft oratio verum , velfalfum fignificans. Hancappclfat 
Ariftoteles orationem enuntiauamiaiias vero orationes oua 
tutnlibet perferas , in quibus non effveritas vel falfitasad 
Dialeclicum perrinerenegat : fed Rhetorica? vel Poeticrc 
conhderationi relinquendas effe cenfet. iModerniDialefti- 
ci diffinitioni propofitionis adijeiunt particulam, Indiccn- 
do.Sed ea particula fuperfiua nobis videtur. In primis quia 
nulla fimpiex oratio fignificat verum- vel falfuni quin fit in- 
dicatiui modi. Deinde quia fi propofitio diffinitur vt cora 
*nune genustefpe&u fimplicis propofitionis qua? diciturca 
thegorica,Screipecfu propofitionis hypothetica , non re- 
dlediffinitur cum additione illius particuls,indicado. Quo 
niam haec propofitio, fi Petrus difputaret.eflet doctus figni- 
ficat verum vel falfum 8c non indicando. 

V* igitur diuifio quae facienda e,ft propofitionis in Cath e 


T" raS. ILfafJ.de Oratione. j 9 

goricam 4c hypotheticam fit^mfftflfflf^enda eft illa parda 
cubjindicando a diffinitionepropofitionis,ex didis fequi- 
tur fallam eiTe quod quidam ex noftris dobiifsinuis dixit, 
quod quemadmodum omnes cafus eiufdeni nominis cenfen 
tur ide nomen quia non differunt niii in modo fignificandi 
Gramaticali:ita omnes cafus eiuide verbi fignificant ide,.& 
non differuntnifi fecundu confiderationern Gramaticalejm. 
Exquo rurfus quod peius eil!ntuIit,haso-rationes,Petiusdx 
fputat, Petre difputa,Petrus difputarcs ide fignificare : quia 
partes ide figmficant,& nihilominus folam prima effe pro- 
pofitione, propter modum fign jficadi indicatiuj modi. Nos 
autem dicimus quod quanuis cafus nominis 6c ; verbi no' dif- 
ferant quantum ad Cathegorematicam fignificationem, ta- 
rne modus ille figuificadi eadem re no fotu pertinet ad Gra 
matteam coficferatione, propter congruitatem fertronisded 
ettam ad Diale&ica quatenus ex illo differenti modo cofur 
git incopofitione orationis veritasautfaifitas.Neqaeenlm 
valet, illa confequentia,Partesiorationis ftngulac ide fio-nifia 
cant,ergo tota ipfa oratio idem ftgnificar. Nam paries haru 
orarionu, Equus eft homo, Equus eft hominisr, idem fmnifi- 
cant:& tamen ipfa? orationes no ide fignificant cu altera fit 
vera,& altera falfa. Ratio huius efffquia veritas , vel Faifttas 
quae eft in copofkione non folfi confurgit ex fimplici frzni- 
ficatione partui, fec! etiam ex compofitione.Hbc .documen 
tum manifcftius erir in fequetibus . Falfor» igitur; eft modu 
figniiacancn veru, vel falfurn adfjtafnmaticale confideratio* 
nem pertinere : cum nihil Et magis propriu DialcA ico vc 
Ariftotelesinfifruat,quam in oratione talem modum fiwnifi 
candi confiderare. 

Ocniq; circa modu f gnificadi vere vel falfe frue veru, vel 
falfum aduertat nouitius Draledf icus^no quomodolibet ora 
tio hgnrficetveru vel falfum,ft atim ptopoEticrtis ratione in 
ea inuenrri.Na harc oratio. Veru vel fafftrm, figraficat verit 
vel falium & rame no eft propofitio, Dicenda lojmr e f} 5 f 1& 
ni n care veru velfalium pro vt in diffinitione propofitsbnis 
ponitur intelligedu e fle no in acftu fignato , {edPinallv cxer 
cito, id quod Aaftotdes iftfinuauit dicens . Eft oratio ift 
qua v eium vel falfum eft , At vero ia illa oratione , ve - 

C 4 tum 


\ 


4 


\ 



r«m ve! falfum,ucn ir.uenitur , verum vel falfum , fictst in 
liacdidtibneHoWb/quanuishgnificet horrineimnon iriue- 
mtur humana natura. 'ct hoc eft quod dixirnus oratione de- 
bere figmficare verum vel Falfum in adffi exercito, vt fit pro 
pofitio.Nec lufficere effe lignum veri vel falfi quod in alio 
eft.Etquaniiis verum vel fanum fitforinaiiter in conipoli- 
tione mentis, tamen quia compolitio vocalis exprimit men 
taletn orationem, cc ffideratur quafi vnapropofitio cij illa, 
& dicitur vera vel falia ab eo quod res eff vel non elL 

Caput Ujrtmm De multiplici diuijione 
propofitionis . 

R I M \ diuifio enuntiationis feu propofitio 
nisab Arid.fadtalibro i.Penher.qua D.Tho. 
explicat leffiione 8.efl huiufmodi. £1} autern 
inquit vna prima, e nuntia tiua oratio affirma- 
tio, deinde negatio, Cieters vero omnes con- 
iunftiones fmrt vnre.Harc Ariftoteles. Qiiibus vetbis vtait 
D.Thomas lub breuiloquio duas dimfiones enuntiationis 
compledfitur.Quanirn vna hseceft. Quadam enuntiatio eft 
vnaf!mplex,qusdam ell coniumftione vna. Altera vero fub 
diuifio uraplleis enuntiationis eft, in affirmationem 8c r.ega 
tionem.Et hanc diuifionem vifusefl: Ariftoteks priore loco 
colloealTeifedreuera prior diuifio ePc in eRuntiationem iim- 
plice &ccrnpofirarn.Etfirnplicem diuiflt in affirmationem 
8c negatione. Quate Moderni merito prius dtuidunt propo 
fitione, in cathegorica & hypotheticam ideft,in fimplice 8c 
Coni p ofi tam . Cat h egorica eft illa qu.t liaber iubieciu & prx 
«icatis: & copulatariqua partes principales fui. V t horno eft 
albaSjhonio difputat.Snbie£tu quiere dicituriMnd quod red 
dit fuppbfituverbo & de quo aliquid affirmatur vel nega- 
tur.Pra dicatum vero eft illud quod de fubieclo affirmatur 
vel negatur. Copula vero aliquando ed dilf incta a fubiecio 
Sc oracdicatB vt ia hacoradone,Homoefbaninial : altquafdo 
Vero eadem copula ell fimulprJdicatu vt, Homo ciifputat. 
V crbu enim adiccfiuum hgnificat-v ! niiiuey& fimpliei conce 

ptu 


< 



pr*dicat6n«,quuin illis Visa praedicatur de alio. Reliqua: 
Lro v nnnrnr hvootheticae & ab Ariflotele dieutur comu- 



c k em pfu , v c riufq u e.T ota harc oratio Petrus,di(putat &Pau 

1 . ^ 5 • n ! ait- irp 1 Pi l 


propofitionis hypotheticae non elt praecite coponi ex dua 
bus eathegorkis,£ed vel ex cathegoricis,vcl ex alijs oratio- 
nibu$>quae coniunctione adunatis continent verum velfal- 
fuiii vc ifi exeplo pofito reiultat vnum, verum imo 8 c necef * 
larium , fi Petrus volaret haberet alas. 

Occafione huius diuilionis quzflio valde metapnyfica 
quammno aliena a Dialectico foletdiiputari. An propofi- 
tio fit proprie genus vt diuiditur in cathegorica & hypotne 
tica.Fatio dubitandi eliquia genus cu diuiditur in fpecies 
debet fimpheiter conuemre fingulis Ipeciebus ficut animal 
(impliciter conuenit homini & couemt equo- At vero Hy- 
pothetica no ell (impliciter propofitiocu non fit {implici- 
ter vna proDo(itio,fed fecundu quid Icihcet coniunchone 
vna Hanc quaeftiofie difput2t D. Tho,vb? fupra,&: tande co 
eludit tres modos enuntiationis pc iTe confideraritnam quar 
ca eft (impliciter vna in quantu vnu fignificat.Etquaeda eft 
fimpheiter plure sin quantu plura (ignificat,& fecunda quid 
vnain quantu eft coniunftione vna. Qua; da aliae funi quae 
neque (impliciter fignificant vnu neque conmctione aliqua 
vniuatur. Exemplum primi, Homo eftanimal. Exemplum 
fecum, Petru ; currit & Paulus difputat. Exeplum terti), Pe- 
trus currit, Io annes ambulat Paulus diiputat.Qux tres pro- 

r <■ >vi!i - 


C 5 P oil ' 


4-2 


imm 


ftione vero appellamus no felu hacdiiftione,& s fed etia om 
r,e illa qua Gram-atici coiuftione appellat vt, vel,n,Ergo,6c 
alias quat hypothetica propofitiowe cofiituut, -Ati notat ctia 
D.Tho. Ariflotelequatuor pofuiffe differetias. Na aliqtian 
dodicitar enutiatio piurcs,quz sequiuoca efl' s & multa igni 
ficat abfqt co ififtione vt canis eft fubfta da. E 1 1) ac olfieret ia 
cu alijs tribus fuprapofitis efficit qtiaternariuia numerum. 

Dehiac qureftione dica breuiter q> fentio exifiimo eoim 
omne ^ppofitione hypothetica fi de vnitate artificiali forma 
liter loquamur efle vna orationem & enuntiatione fimplici 
ter loquendo, dumodo fit vniuoca.Nsm de aequiuoca con- 
flat fecundu Ariftotele efie formaliter plures, licet materia- 
liter,& Gramaticaliter vna videatur . Neo$ ha?c lentetia eft 
c5tra D.Thoma,vt aliqui eius verba fuperficiahter cofidera 
tes arbitratur.Pro cuius intelligentia fuppono ccmune fun 
damentu.Res coparatiorse diuerforu generum habere nunc 
vnitate nunc pltrralitate.v.g.fex homines in genere fuhuan 
tis nd vnitate fed fimpliciter pluralitatem habent.Si autem 
confiderentur lub genere quantitatis difcretas funt vnu fim 
pliciter quia fiiat vnus fenariu-s conftitutus , fexta vnitate. 
Quo circa dixit AriftotelesrBis tria non ftmt fex . Vbinon 
loquitur materialiter, fed formaliter de fenario , quinonco 
ponitur formaliter & duplici ternario ,neqj ex quaternario 
Sc binario. Infiar huius in praefenti dicimus de Vnitate vel 
pluralitate orationis & propofitionis . Poteft enim oratio 
vel propofitio dupliciterconfiderari, vno modo fecundum 
efle reale, quod habet , altero modo fecundu rationem 
fignificationiSjVerbtgratia ha?c oratio. Homo albus, fecun- 
duefie reale &phy-ficu non efl vnu fim pliciter fed diue vo- 
ces. Si rmte consideretur fecundu fignifkatione totius cople 
xi vna oratio eft & vnuiu fignum ratione coplexionis & co 
iun<ftionis,qua interfe habent illae voces artifixiofe coniun- 
llx. Sed contra. Partes illius orationis fignificanr, ergo non 
eft vnumfignum fimpliciter ,fed duo figna.,Refpondctur, qr 
etiam in (ignis eft duplex confideratio. Poliunt enim confi 
derari, vt materialiter fe habent ad ccm politionem tcrrij 

figni 


Tra. II. (ap ^de Orat ione. 4 5 

fi.ni avtificiofam,ex qua refultat vnum fignum -fimplkieer 
aEtjficiofeconfHtuturn.de cuius ratione eft , Yt-habeat par- 
tes materialiter , quarum qmel.bet fit fignum , & mhdomt- 
nus vnitate habent artificiora comnchone, ficut domus ha- 
bet partes artificiofas copone nt es vnu perfeclum arnhciu. 
Sic etiam hxc eft vna oratio, Homo iuftus eft homo fapies, 
8c tamen coftat ex duplici oratione tanqua ex fubie&o, & 
prardidito materialiter coponentibus fllamia qua eft figni- 
ficatio veri vel falfi vnica , qua; non eft ia firfgulis partibus. 
Hinc ad vnitatempropofitionis hypotheticae intelligenda 
patet via.Nam quemadmodu homo iuftus eft homo lapies, 
di fimpjiciter vaa oratipfticeft vaa propo fiti o ,qu anui s ma 
tcrialiter conflet cx duabus^orationibusiita etiam hsc hy- 
pothetica, Petrus currit, vel Petrus non currit eft formali- 
ter vna propofitio,quanuis materialiter conflet ex duabus.- 
Non enim iftapropofitio hypothetica dumtaxat fignifkat 
duo vera vel falfa partialia, vel cluo contingentia, ied inlu- 
per Significat vnu m- veru m n eceftar iu m {Impliciter . Qyjqd 
fieri non poftet fine vnitate fignifica.tionis totius. Similiter 
haec propofitio, Petrus currit & Petrus non currit, figmfi- 
fcatvmim talium impofsibile <5c tamen conflat ex duabus 
propofitionibus partialiter fignificantibus aliquid ppfsibi- 
le.Et haec condidonftis-Si homovolat habet alas fignifieat 
vnum neceffarium fignificatlofte totius & tamen materiali- 
ter eft c5pofita ex duabus propofitionibus impofsibftibus, 
ficut vice verfa haec propofitio eft impofsibilisiSiPetrus eft 
albus Petrus difputat,& tamen cotiftat ex duabus propofi- 
tionibus veris, ergoneccffe-eftconfiderarevnitate fignifica 
di in tota hypotheticaex artificiofa coniunftioihe colurge 
re.Neque D.Thomas cdntrariuni fent ire potuit, qui in 3 . 
par.concedtt, (aeramentum Euchariftiae eife vnumfacramen 
tum {Impliciter quanuis conflet ex duplici materia & dupli 
ci forma materialiter, quia vtraque pars conftituit artificio * 
fe ex diuinamftitutione vnum fignum fpiritualis refeftio- 
nis.Cum igitur inquit vbifupra, Hypotheticam etle vnam 
fecundum quid anquantuin eft conunctione vna intelli- 
gendus eft loqui de vnitate (Implicitatis , fic enim hypo- 
thetica non eft ynafimplex propofitio fed fecundum quid. 

; Sed 


4-4 


Liber 


mmus 


\ 


i 




\ 


s cd filoqmtpur de vnitatc artificiofa? fignificationis Vna 
eit diceda hmpuciter propofitio 8c vna oratio:ficut 8c fyllo 
g.^nus eft oratio. Harcnoftra do&rina explicatur cptintQ 
exeplo.^iquisdiuidatnurneru in numeruftrDplice & nume 
ru copontu,dc numerus fimplex fit qui non componitur ex 
numeit5,vt binarius 8c ternarius,numerus vero contpofitus 
fit qui componitur ex numeris vt quaternarius & telioui 
certa eft reliquos numeros fingulos effe fimpliciter vnos 
quanuis componantur ex numeris no aute habent vnitatetn 
fimphcitatis eo quod funt copofiti ex alijs numeris mareria 
liter.xluic doftiine cofonat verba Arift.libro i .Perihcr.JLc 
£l:ionc 8.apud D.Thom.Eft auteenuntiatiua vna ofatioaut 
qux vnufigmficat,auteaqu3econiun&ioneeft vna. Plures 

vero ea qua? plura & non vnu fignificat , aut ea quae caret c5 
mnclioneiHaftenus de prima diuifione. 

^Altera diusfiocathegoricx enuntiationis eft in affirmati- 
ua &negatiua vel in affirmatione & negatione vt loquitur 
Arift.Afhrmatiuaquideefiinqua prxdicatii affirmatur dc 
iubietto vt,H,omo diiputat.Negatiua eft,in qua praedicatu 
negatur cie fubiefto.vt Homo no difputat.Ha? diffinitiones 
icu potius etymologiae notifsim* funt etia;Grammaticis.Et 
quidem cariiegoricisde fimplicibus extremisfacile efl di- 
.cernere inter affirmatiua &negatiua, Sed vbi contingit in- 
uemri in vna cathegorica duo verba , necefie eft obferuare 
vtra fit principalis copula 8c refpedtu illius debet fumiiudi- 
ciumyte qualitate propofitionis an fitaffirmatiua vel negati 
Uc- c !t exenip.um in hac . Petrus qui ncn currit eft albus 

qux innpliater eft affirmatiua quia principalis copula nua 
coruungittir praedicatum fubieclo non afficitur negatio - 
ne.Aiia vero copula cum fuo relaiiuo eft pars fiibie&i , ac ii 
diceres, Petrus non currens eft albus. Sunt autern alis pro- 
politiones cathegorica? in quibus funt dux copula- a cua- 
w, . ero» gratia i- c t rus.du potat 3c non eft albus 8c humforo 
d’ dicuntur a Modernis mixta' qualitatis formaliter & ex- 
p.cfie , quia p.trrim (urit affirmatius? <5c partini negatstix. 

eruntamen eas rur!us diuidunt in virtyaliter .affirmati- 
.uas & virtuahter negatiuas , Virtualiter. affirmatiua eft, 
qux per bonam confequentiaai de fe infet-t vnarn pire 






1 


<Tr.iS- U. Caf. IJe Oratio ne. 4? 

Affirmatiuam «t iUa Petras non®lpB!^Se(l albus infert 
iltam crroPetrusefl albas. At vero virtualiter ncgattua eft 
quz peri bonam confeqaenmrajnfertot ex vnaputanega- 
l <T brc Petrus nondifputat vel eft albus infertur ex 
hac Petrus noncJifpurafRatidhuius.differenti^eft^qu-a 
proprietas affirmatiux.enufitiauoniS eft ponere iiliquwf m 
effe fed ne^atiue proprietas eft nihil ponere in efterergo 
propofttio°quede.fe infert vna affirmatiuam merito appe 1- 
latur virtualiter affirmatiuaiquia fi confequens ponit ali- 
quid in efteneceue eft vt antecedens io ipfum contineat, 
alias in bona confequentia daretur antecedens veru & confe 
quens falfumdiquidem confequens requireret plus ad lui ve 
ritatem quam antecedens,- Rurfus,prcpjp!it.:o .quae infertur 
cx vna pure negatiua cenfenda eft virtualiter nfigatiua: quia 
cum antecedens nihil ponat in effe. necefle eft vt neque co- 
fequens ad lui veritatem amplius requirat quam antecedes, 
alias daretur antecedens verum & confequens failuin . Sed 


profecto huhhtnodi propefitiones ad hypotheticas facide 
reuocari poiTayt.Nanc autem de fola cathegcrjcie propo- 
firionrs qiiaiitatexurii.Ariftotele decernimus. Ds . qualitate 
vero hypothetica propofitionis priedicia regula obferuan 
da eftjvx ea dicatur virtualiter affir_niatiua,qus jnfert vnam 
pure affirmatiuam, &ta dicatur virtualiter negatiua quae in 
fertur ex vna pure negatiua. Si autem loquamur formaliter 
de qualitate hypotheticae certe Arjftoteles non aliam quali 
tatem agnouit quam quae eft incathegoricis . Nihilominus 
quibafdara modernis placuit eas hypotheticas affirmati- 
uas vacare quarum principalis copula non negatur, eas ve- 
xo negatiuas quarum principalis copula negatione afficitur. 
Exemplum primi, Homo non difputat &equus non currit* 
affirraatiUa eftfectindum illos, quia copula principalis qua; 
eft coniun&io,&,non afficitur negatione quanuis.vtraque 
copula cathegoricarumnegetur.ExempIum fecundi . Non 
omnis homo non difputat vel Petrus non currit eft negati* 
ua qim copula principalis, vel afficitur negatione poftta.in 
principio totus.V^njntamen hoc documentum falfum exi- 
ilimarnus. Primo quia qualitas affirmationis vel negationis 
propria eft copulx verbalis, Deinde in exemplis politis 

o oftea- 


Ziiler primus 


4-S 

oftendofalfunrett^Sl^iur.t Io prini® quidem exemplo 
quia ilia hypothetica copulanua nihil ponit rn effedciKccf 
Homo non difputat & equus no curr it,imo aequinalethuici 
Non omnis homo dilputar, vel omnis equus currit, (fuppo. 
no enim negationem ferri m totam hypothetican>)qua.n- ip 
Cklicunt eftfe pure negatiuamjto quod copula principalis, 
vel, negatur. Similiter in f ecundo exeniplo eft a-qifiuaWntia 
eum sfta pure arSrmauua, Aliquis homo drfputat & Petrus 
di! putat. Etenim negatio illa polita in principio totius hy- 
potheticae mutat. vel, coniundtioncm in,&, cum fit negatio 
malignantis natarie vtpoftea ^idebimusivnde illam parti- 
cularitatem.vel, mutat in vniuerfalitate^Et , & hoc fortaisis 
eft quod moderni dicunt qaod negatur illa copula Icu con- 
juncfio hypotheticae videlicet quatenus negatio permutat 
illam quantum ad quantitatem, fcd certe negatio non mutat 
qualitatem copulatius vel diiiunftms per hoc quod attin- 
gat ad con tuti ionc ur.S eeus amem in hypotheticis illatiuis 
in quibus etiam fi vtraquc pars fit negatiaa poteil illa hypo 
theticadici affirmatiuavt ifta.ii homo nomefi animal , ho- 


mo non eft rationalis , affirmat elTc bonam conlequentiant 
quanuis vtraquc pars.neganua fit. Et fic in huiuimodi hypo 
theticis habebit verum regula modernorummam & hec pro 
politio e-ft negatura, Non fi homo eft fenfibilis homo eff ra- 
tionalis , quanuis vtraquc cathegorica fit affirmatiua, 
fedmfficit quod negatio feratur m comunetionem illa- 
ti uam, Si, Ne que enim negatio negat hominem efie lenfibi- 
lem neque negat efte rationalem,iedduntaxat negat bouita 
tem c onfequentiar. Idem dico de iftajNon quia homo eff ri 
fibifis,homo eft rationalis qua: purenegatiua eft.: non enim 
negat hominem effc rifihilem neque nega t c-fie rationalem 
imo nequefioniutemconfeqtsentiacded duntaxat canlahta 
tem antecedentis {ufJraconfeqnens* 

Denique de quantitate cathcgoricaru enuntiationum pa-, 
rum nobis nunc dicendum eft.Confiderant e-niin. Dialectici 
tres differentes interrogationes fieri poffe circa enuntiatio 
nem. Prima quidem Qmarnam fit enuntiatio? Et refponden 
biimeft catnegorica vel «typotheticarSecmida vero inierro 
gacio €11,003115 iit propohtiorEt relpondcndum eft, Affir- 
mati- 


Tra. 11. (jtif . l^kQratjpne. 47 

ma.riu3 vel negatiua.Tertia tandem interrogatio eft, quanta 
fit enuntiatio ? Et rcfpondendum eft.Fft vmuet falis vel par 
tictilarisyVel mde&nita,vel fingularis. Vniuei lalis quide eft 

cuias iubie&um vel pars fubieai m fronte proportionis po 
fitaafficiturfyncathegoremate vniuerfafty vt omnis homo 
difputatjNulIus homo eft albus , Cuiuflibet hominis Bru- 
ifellus currit. Sunt autem figna vnmerialia,,quz.diftribuu.nt 
terminum communem pro fingulis fignificaiis pro quibus 
accipitur fecundum exigentiam copular . Particularis vero 
propofitio eft, cuius fubieaumeft terminus cdmunis figno 
particulaiizate determinatus, vt Aliqmshomo currit. Ali- 
cuius hominis Bruuellus currit. Indefinita autem eft , cuius 
fubievfum cftierminus communis nullo figno afttftus.v g. 
Homo currit, Hominis Bruncllus eft albus;Singularis deni- 
que propofitio eft, cuius fub-echun vel parsfubicfti in pro- 
pofitioms fronte e fit erra i n u siingula r is vel communis de- 
terminatus fyncathegoremate fingulariznnte , v-g. Petrus 
currit,Petri equus currit. Hic homo currit , Huius hominis 
equus currit.Qrnnesiftar enuntiationes lupt lingulares. 

Caterum vtruin quando iubi cetum fiuefit terminus coni 
munis fiue fingularis iupponit firnpliciter vt m hac, Homo 
eft fpeciesjfit dicenda illa enuntiatio vniuerialis, vel mdcfiiu 
ta,in libro fequenti dicendum eft , nunc autem cxiftimp 
pradictaiu diuilionem efte intelhgendam quando 
iubiecium fu p ponit perfona liter.,Ha- 
clenus de prrmo 
libro. 


L I B E R S E- 

C V N D V U D E 

P R O P R I E T A T I- 

bu$ logiealibus qua: accidunt ter- 
mino poiicoin propo- 
rtione. 

TradEatus vnicus.. 

(^aput primum. 

R I STOTELES Libro i. Pe- 

riheripofl infinuatam qualitate 8t qua- 
titatem propofitionum , ftatim accefsit 
aci comparationem vnius propofitio- 
nis cum altera fecundum oppoiitione. 
Sed nobis vimm efl cu Modernis prius 
de proprietatibus extremorum propo- 
fiti onis,quse confequuntar ipfa extre- 
ma quatenus inpropofitione collocantur , in qua efl acce- 
ptio & vius terminorum , ager e. Hk proprietates funt qua- 
tuor.SuppofitojAmpliatio ,Reftrictio,6q Appellatio. At- 
qui in b'oc primo capite defuppofitione quid fit & quotu- 
plex fit,dicendum eft. 

Notandam eft in primis, acceptionem termini, efle ali- 
quid vniuerfalitis refpettirpraediclarumquatuorproprieta' 
tum,non tamen dici proprietatem termini in propofitione 

pofiti. 



# 



*Tmi t. 

ia veru© $ea fe© %£&at*K Mzm ** 

tra proao&toaem %*aScat ^osdemoiR ws «I»ato»M-cx.tt a 
propafit lanariora aee tpt«tr/ed cum efi m ilia & vatttar ree 
do aro £uo Seni ficato .tanc accipitur. Hoc fuppofitoduppp, 
Guaficdtffinftu?. Suppofitio eil acceptio termini pro alt- 
<jlo de quo versificatur. In qua diffinitione loco generis po- Q e ^; t : & 
nitur acceptio terminijoco vero differenti? ponitur pro au r Hp p 0 fi tt ^ 
quo de quo yerificatur. Contingit enim terminum accipi: 
quia v nitor verbo pro iuo figmficato > vtfi dicas , Chtmera 
currit, chimera accipitur ,fed non fupponit pro fuo fignifica 
to:quia no venficatur deilld.Eft enim veiincari terminum 
quando res ilia quam fignifjcat t «5t pro qua accipitur exikit 
a partereiiec ndu exigentia differetis teporis importat® 
per verbum. Vnde in hac propoirtione Antechriiius fmt, QutdfifYsri 
fubiecfuui quidem accipitur pro fuo -figmficato : fednon fi eant* 
fuopoait pro silo, quia de illononverifioabitur iecundu dif- 
ferentiam temponsiilius verbi, fuit.Sed in hac , rodam tu st, 
fubiectum fupponit: nam accipitur pro Adam de quo veri- 
ficatur.hatc e ni na eu vera demonftrato Adam adinttitcciu, 
hoc efl vel fuit Adam-. 

Nota fecundo nouitie, circa praechAam difhni>-ionem J 'tu- 
h il referre vel impedire, vt terminos dicator fupponere , q? 
propofitioiaqua ponitur, fit vera velfaita. In haceriim pro 
pofitione homo efHapis , vtrumque extremam foppomt: 
quia vtrumque accipitur pro fuo tigni ficato de q uo vennea 
tur-ficilicet, lapis de lapide exi ftStc, Sc homo de homine. Efl 
tamen talia, & impofsih-slis propositio illa: quia extrema iio 
pofTunt pro eodem verificari.quod efl neceilarium ad Veri- 
tatem affirmatius oropofitionis . Neque intell gas , cum ia 
diffinitione d:citur,.pro aliquo de quo veriiicatur,efTc nec ef 
farium,vt in ipfa propofitiooe in qua fupponit exerceat ve- 

. m -I- . _ ^ _ Jo. /I. _ Sk «ari 4 nAi r*f Cltm "1 VIaIq cf’ I Q 


I 



ter 


verificari c!e iuo Significato , ofienio per pronome dc-rnoni- 
tratiuutn,Hoc,a parte {ubie£fi,& predicatuni vei iubieCrum 
illius propofirionis, homo e fi lapis, a parte prxnicatj , vt k 

dicas, hoc efc lapis, demonfiraudo aliquod figtuncaturn u- 

Q pidts. 


I 


jo luturi fecundus . 

pidis.Et vt in fumniad^m terminu verificari eft vere sffir 
mari de fuo fignificato fecundum exigentiam differentis 
temporis importata per verbum enuntiationis ofi cuden- 
do pronomine demonftratiuo fignificatum termini < Std 
cane ne in taii verificaiione varietur aliqua de proprietati- 
bus LogicalibuSjVelcontingat squiuocatro, verbi gratiadn 
hac propofitionehonro eft pi cius , fub i e c i u m quidem fup^o 
nit,fed h velis verificare fubie&um offendens imaginem ho 
minis,& dicas, hoc eft homoj^cuiiiocatiocfl-.quia terminus 
homo per fe fumptus fiat pro famofiori fignificato . Quare 
verificatio illius fubiefti debet ita neri, demonflrata piftu- 
ra,& dicendo, hoc eft hotno piftus.Similitercu dicis. homo 
eft nome, fubieftum quidem fopponit,i’ed quia materialiter 
fupponitmon poteris verificare iubiect-um dicens , hoc eft 
homo, feti veiificabis,fi dicas oftenfa feriptura vel voce, hoc 


eftdi&io homo. Achiertunt etiam moderni, quod cum dici- 
mus terminum accipi ; 6c vniri verbo pro fuo fignificato, in 
telligendum cile vel pro fe ipfo,ne excludamus acceptione 
veifuppofitionem materiale temiinorum,quipro fe ipfis in 
terdum vnitjtur verbo ac ii e flent propria fui nomina, fuper 
fiuum enim efTet ipfis nominibus alia nomina imponere: na 
perfeipfa in vfum enuntiationis veniunt , vt de illis aliquid 
affirmetur vel negetur. Vt.v.g.cu dicimus ,- homo eft diclio 
bifyllaba.nihil minus praeftat ad rationem fubiecti' ipfamet 
dictiojhorno, qua fi imponeres illi nome diftinftum.Imo ve 
rb fi res ipfe per fe pofTent vniri verbo , fruftra illis nomina 
imponeretur.Sed quia hocperfeipfaspraftareno poliunt 
opus habent fubftitotis, fu mente quidc conceptibus, in qui 
bus funt res in efle mteiligibili , & exterius in vocibus aut 
feriptur is, quibus & ipfi conceptus exprimuntur , & res ad 
placitu fignificatum Quocirca proprius loqueremur, fi dice 
remus voces fupponi, & fubftitui pro rebus conceptis , qua 
cu dicimus fapponut,fed loquendu eft vt plures , ficut & in 
multis alijs libenter fchole dictione ample&imur. 

Deniq; aduerte.nos etia in diffinitione fuppofitionis no 
demis more gerere voluifie. Etenim antiquiores duntaxat 
nomen fubftantiuuna fupponere dixerutjadieftiuu vero ne 


gaueruntfupponere: Quanuis viiiatur verbo pro fuo figni- 
f ' ficato 


Tra. I. (ap.I.d^jtPPo&pne. 


Ji 



• fupp 


fabftantiui,vt excluderet adicaiuu.. Na vtfupra ex doftrij 

na £),Xhoms retulimosin capite dcNornine:Adiefthiun5 



t>H . . . . . 

Qjjjj, cloftnna pro locutionibus in tnyfterio Trinitatis. nc- 

cdtiriaeft,Na D.ThG.i.p.q.^.ciocet falfatn efle hanc pro 



pxopofitiojqusa faceret hac fenfam e flentia cft res generas, 
qus propofitio Catholica eft.cuiila altera fit harrctica^quia 
ia illa denotatur, quod <fiaina efijsntia aliquid a fe cfiftinftu 
producit.Sed de hoc alias.Nunc aute fufficiat nouitiumDia 
leclicu nolle differentia loquendi de fuppofitione inter. mo 
demos, & antiquiores. Nos autem cie fuppofitione non tam 
ftri&eloquimur.cu dicimus io hacpropofitione , homo eft 
alb 9 , extrema fupponere pro eoeje. Quia vniutur verbo pro 
filis fignificatis de quibus verifitantar. Si tamen ftriclius Io 
qui velis de fuppofitione , dices fubiecta illud {apponere, 
praedicatum vero non fupponereied veri.ficarhNeqj tamen 
hic intelligas nomine fuppofiti illud dustaxat quod fubfta 
tialeeft, & per fe fubfiftes.Non enim de phyfico fuppolico 
nunc loquimur , fed de se proqua terminus accipitur, & ple- 
narie fahfHtuicunvt de illa pofsint affirmari vel negari quat 
rei comisniuntjVel non conueniut,fiue actiones , fine pafsio 
nes fint. v.g.hoc nomen.'AIbedo,ftipponit pro fuofnppofi- 
to,quia mediante hac voce poteris enuntiare de albedine 
effe inteniam vel remiffam,& difgregare vifum. At hoc no- 
raenjiu --rsanitas,quauis fignificet natura,qaz habet phyficu 
fuppofitum in quo fubfiftit,non tame fupponit pro illo , fed 
pro ipfa natura humana in abfiracko.qua; eft fu ppofitu Bu- 
rlefticu ref pectu illius termini, humanitas. Sed hic terminus, 
homo , propter modum fignificancli in concreto importat 
habentem humanitatehiytanquatn phyficum fuppofitiim hu 
manuatis, oc etiam fuppofitum Diale*£licu,quia pro illo fyb 
fhtmtur ad enuntiandum cie homine a frio nes vel pafsiones 
iibi coauenietes .Es hac doctrina poterit Theologus ratio 

D 2 nem 



{ 

t 


✓ 






mms 


nem reddere , quare hiecTit vera,Pater generat , St fc* c SI h 
Paternitas generat , & harc vera, Dens generat, & h*cfalfe 
Deitas generat, cum tame paternitas , & pater, Deus & Dei 
tas ad inuicem verificentur.Nihilominus propter diuerium 
mocium figmficandi-. neque Pater fupponit pro Paternita- 
te neque paternitas pro Patre neque Deitas proDeo.neou- 
pro habente Deitatem . Vnde euia veritas enuntiationi^ 
qine e 11 in compohrione,coni'urgit in mente non fcluoi ex- 
identitate rerum | n ie ipfis;fed' etiam ex compofitione ex- 
tremorum in intelleflu noitro>hincfit,vi illa fit falfs, deitas 
generat, & haec vera , Deus generat. Harc dixerim vt Diale 
dhc<c praeceptores aduertant quantum interfit ab initio in 
huiufmodi proprietatibus Logicalious Tyron es erudiri ne 
pofiea in grauioribus difciplinis ignorantia Dialeclicae 
aberrent. 


Caput fecundum De dimfonefdppofp 


R I M A fuppofitionis diuifio eSl in fuppofi- 
tionem propriaro, & jnfoppofitionem impro- 
ptram . Suppofirio propria eft accepti© terrni 
ni pro aliquo quod proprie fignificat. Vtr,Leo, 
in hac enuntiatione,L.eo eft fortiisin-ius- beOia 

rum,fupponit proprie. Suppofitio- vero impropi ia efl acce- 
ptio termini pro aliquo, quod improprie fignificat .Vt in 
hac propofitione . Vicit Leo..de tribu 

Ad intclHgentiam huius diuifianis explicemus quid fit 
fignificare proprie,& quid improprie. Vbiaduerte illa ad- 
uerbra proprie, & improprie, non determinare verbum fio-, 
nincar quantum ad rationem formalem fignifiernd; qr.se ex ^ 
plicatur indiffinitiqne figni .. Harc enim “ratio confillit iii ^ 
noc quod res (enubitis prarexifi ente cognitione fui aliquid 
* ,iad afe reprefent et. Quocirca omne f^num-orerne fis ni 
V at fecundum bancratumon.. Sei •;« ntxfemi d.-uifionc, "V 
<Ui V c1:::?:r P TO co qnodpr.opr?ie> vcL .::Vr 0 ,, j c fi.- . ifit , t, 1 



tioms prima. 





Tracl. LQap.II.<j(Sumfejont. S3 

intelli s cndum e (lex parte reHiSfMrQuaniio enim ter 
minus accipitur pro rc ad qua fignificandam ex primeua ira 
nnfitinne inftitutus eft,tunc dicitur accipi pro eo quod pro 



uo n^nificato extenditur, tuncfupponit improprie pro re 
quam improprie fignificat : quia res illa improprie eft id 
quod terminus exprimeua inftitutionc fignificat. Et in hoc 
confiftit,tota ratio improprietatis luppofitionis . £x dicHs 
fequitur,hanc primam diuifionem luppofitionis , non die 
analogi in analogata/ed vtrumque membrum diuifionis eft 
(impliciter , & vere & vniuoce fuppofitioiquia eft fimplici- 
ter acceptio termini pro aliquo de quo verificatur . Quiri 
folet circa fuppofitionem impropriam, an omnis locutio fi- 
gurata apud Latinos contineat fuppofitionem impropriam? 
Cuiquiftionibreuiter occurrimus negantes vniuerfaliter 
elle verum quod quaeritur . In primis quia figurata locutio 
eft apud Latinos, quae fit per Onomatopoeiam } quado pro- 
latio vocum confonat cum re fignificata,vt cum dixitVcr- 
gilius,Clamorque virum clangorq; tubarum , & tamen hic « 
nulla eft impropria fuppofitio.Similiter Antonomafia figu 
rata locutio eft,& tamen nihil improprietatis habet, vt qua 
do philofophus accipitur pro Ariftotele, & Apoflolus pro 
Paulo, ex accommodatione vfus , -propter excellentiam rei 
fignificatl,quae inuenitur in Ariftotele, & in Paulo. Neque 
enim hic locutio deftruit proprietatem luppofitionis ter. 
mini communis magis quam fi diceres, hic philofophus , hic 
.Apoftolus. Reliquas vero figurati locutionis fpecies Lati- 
ni linguae praeceptoribus relinquimus. 

Qmftio altera eft , An fuppofitio impropria inueniatur 
in mente ? Ad quam omnino negatiue refpondemus. Et mi- 
ror viros alioquin doctos opinatos fuiffe impropriam fup- 
pofitionem in mentis conceptu pofie repeiiri. In primis 
probatur hoc effeimpofsibile quia per nullum mentis con- 
ceptum poteft intellectus cognofcere , nifi rem cuius ipfe 
conceptus exprefia , «Sc naturalis firmlitudo eft . Neque 
cmn J conceptus ex inftituto transferri poteft ad aliquid 
aliud repr^fentandum praeter rem cuius eft formalis & na- 


turalis 



S4- Ltibe i ^f ecundus. 

wralisfimilitudoTI^^H^jqua viaid fieri poflet maxime 
mcaiante difcurfu quo ex cognitione vnius lolet homo mo 
tieri in cognitionem alteriusjfcd hic difeurfus no mutat prio 
ris conceptus reprarfentationemked in alterum conceptura 
peruenit qui etia naturaliter reprxfentat id ipfum pro quo 
nomen vocale improprie fupponit. Exiftimo aute m idcir - 
co falfos fui(Ie,qui oppofitum opinantur: quia in huiuimo» 
di locutionibus improprijsintelligendis farpe vtimur phan 
tafmatibus rem quas ipfx voces proprie, vel improprie fi» 
nificant.Erquidcm ex comparatione vnius phantafmatiscti 
altero pcrucnimus ad formandum in tuente vnu conceptum 
connotatiuum quiformaUter-& naturaliter reprxfentat re, 
quam vox improprie fignificarc dicitur,connotando inqua 
rcfpeftum aliquem fimilitudinis , vel proportionis ad rem 
quam cxprimxua impofitione eadem vox fignificat vt.v.g. 
in illalocutione VcpgiHana,Poft aliquot, mea regna vides, 
mirabor ariftas.Vbi ariftas accepit pro annis , quia quotan- 
nis terra opportuno tempore ariftas profert. In qua locutio 
ne impropria intelligefida , vtimur phantafmate arifiae an- 
* nualisj&confideramus fingulis annis terram ariffas produ- 
cere^ inde formamus conceptum annorum non abfolutu 
icd cSnotatiuum propter affinitatem eum vicifskudine pro 
du&ionisannalium atiftarum. Mafc omnia breuifsimc exer 
cet intellcttus } &dcie£fatuf homo huiufmodi locutionibus, 
magis quam fi abfolute diceret Poeta . Poft aliquot annos 
mea regna videns, mirabor.Et ratio eft , quia valde naturale 
homini diuerfarunnt reru coparatione lubobfcure aliud 
inuenirCjGuam primitus ipfic voces reprefentent. Et idcirco 
huiufmodi locutionibus frequentius Poetae , ac Rhetores 
ytunturvt auditores dele&atidne afficiant. Sed Philofo- 
phos ac Theologos, mtflto autem minus Dialeftico* 
figuratxlocutiones nort decent . Quorum eft 
■ veritatem fyncerc,<3c breuiter proprij* 

>. locutionibus affer er c. 

■ ( } ) 





jl Td. I. £dp. HI •^£S&PpO[tflG?7C. JJ 

Caput tertm??p J de'UJmpomJuppoJitiv- 

nis propria. 

'M propria fuppofkione rclifla pus pm u ad 
fflitutuDialefticum attinet , deinceps propria 
fuppofitio dimdirur in materiale fimplice, & 
perfonale. Suppofitio materialis cft acceptio 

vocis vel feripturar pro fc vt homo cftRouien: 

voi iuoietfu no pro fignificato,fed pro ipla voce fignifican- 
te accipitur. Quauisenim voces proprie loquedo n5 fignifi OntApnpp^ 
cent tc tame hoc cft iliis peculiare vt taliter fe repraefentent fitio m turi A 
V4 ipfifmet m enuntiatione vtamur non minus, qua fielTent lis. 
nomina propria fui. Que vfam etiaprsftant voces no fio- n i- 
feralius. Vt ca dicis , Blitki eft mffyilabG.Ncq; talis fuppofi 
tto diceda efl: impropria: cft enim acceptio vocis pro eo g> 
p-ropne reprsfentat.Hanc fuppofitione materiale ex antece 
dentibus, & fequetibus facile dignofe et Dialefticus . Suppo 
fitio vero fimplex a quibufda diffinitur cu Petrofiifpano ac Quii 
cepno ternum comums prorevmuerfali. Vtcu dieimusho Rt; a pL 
mo eft fpecies m genere animalis.Sed haec diffinitio aiijs no fex P 
placetiquiano conuenit termino lingulari qui poteft fimpli P 
citer lupponc?e,vt in hac propofitione Petr=> «ftindiuiduu. 

W obis etsa difplicet illa diffinitiomonfolum quia excludit 
terminu /ingu!arem:fed quia non fatis explicat 5 , ratione fim 
plicis iuppofitionis,cu inquit,cft acceptio termini comunii 
pro rc vmuerfali.Eft enim magis caffifa hzc diffinitio cui 
dtthnitum, nulla enim res eft vniuerlalis. Obid aiti aliter dif ~ 

iliJlUntr. Vf ^ • * 



nomen , hom 0) pnmq, &per fc, &formah'ter^non Petrum 
Vel Paulum , fed hominemconceptu communi reprsfcnta- 
rcrquanuis Pecrum-vel Paulum fecundario, Sc materialiter 

figaificet . Sed fateor, neque hanc diffinitionem nobis ph 

ccre , quia non minus quam prarcedens obfcuraefeDemde 
nam m hac propofitione , homo eft animal rationale , fub- 
teaum accipitur pro re,quam primo, & per fe, & formali- 
ter fagriifxcac . Nam illud praedicatum eft diffinitio homi- 
nis immediata , & adarquata , <3e non Petri vel Pauli , & t a _ 

^ 4 meq 


jq ^Liberjmtnd us 

men illa fuppofitio.moelnimplex, ergo mala eft diffinitio.' 

Notandum eft igitur ,vt fimplicis fuppofitionis diffini- 
tionem legitimam delignemus, quaedam effe praedicata quae 
dicuntur vel negantur de lubiefto fecundum id quod con> 
uen.it ei a parte rei,vt homo eft albus, homo currit. Alia ve- 
ro funt praedicata quae affirmantur vel negantur de lubie&o 
fecundum id quod conuenit lignificato fubieft: i , non prout 
eft in re ,fed prout eft in mtefieffu . Vt cum dico animal 
eft gen 9 ,homo eft fpecies, Ifta pr^dicata couenmt lubiccf is 
no quatenus eoru fignificata funt a parte rei , ficut conuenit 
currere velefle albuded quatenus fubiefta coctpiuntur pro- 
prio coceptu. Quando igitur per praedicatu poftelatur, talis 
conditio in fubiefto , vt accipiatur fecundu illa cocitionern 
pro fuo lignificato, & non aliter, qua prout eft in intellectu, 
tuncfubieftu fupponit fimpliciter. (Quocirca breuis & exa- 
fta diffinitio fuppofitionis fimplicis ea eft,fuppofitio iim- 
plex eft acceptio termini proluo lignificato prout cocipitur 
proprio coceptu. Ad cuius maiore intelligentianota, Seper 
quide terminu quotiefcunq; ille fupponit accipi pro fuo fig 
nificato, mediante eius proprio coceptu fed no iemper deno 
tatur praedicatu couenire lubiefto quatenus res Significata 
cocipitur proprio conceptu. Vt cu dico, homo eft albus,ho- 
mo currit.Equidecocipiohoreine proprio coceptu , & adae- 
quato. Sed no denoto neq; affirmo re fignificata perprardi- 
catucouenire rei fignific 2 tae per fubieftu prout illa cocipi- 
tur proprio cSceptu.Etenira homo curret , 8i erit albus ena 
fi no cocipiatur a nobis ( pprio.& adequatc coceptu, At vero 
cu dico animal eft gen 9 ,nc fslu cocipso re fignificata per fuo 
ieftu fuo proprio coceptu,fed etia denoto praedicatu ei cen 
uenire quatenus fic concipitur, & non aliter. Hinc fequitur 
etia terminu lingulare polle fimpliciter Supponere vt in hac 
-propofitione Petrus eft indiuiduu,vbi praedicatu affirmatur 
de fuhiettopoftulansad eiusconuenietiam, vt fubieftu con 
cipiatur proprio, & lingulari conceptu. Similiter in hac pro 
politione Petrus eft fpecies quauis fit falia tamen fubiefSum 
fupponit fimpliciter, quiaex vi fignificationis praedicati de 
notatur pradicatum cbuenire lubieclo prout concipitur fili 
gulari coceptu.Etpropterea illa falia eft quia Species pofiu- 


Tra. L Ca?). lllqdeS&ppdftione. v /7 

j 3t fianificatu fubie&i cocipi conSptufomuni ad multa in- 
diuidua.Cii tame proprius cSceptus fubiefti fit fingularis. 

Habemus igitur bonam efte diffinitionem hanc, luppofi- 
tio fimolex cft acceptio termini pro filo adaquato fignifica 
to prout concipitur proprio conceptu. Et ad hoc infirman- 
dum tot particulas Moderni addideruntdicentesdTeacce 
ptionem termini pro eo quod primo & per fe & formaliter 
fio-nihcat. Sed profecto per nullam harum particulam ex- 
cluditur a fuppofitione fimplici fublectum huius , homo eft 
animai rationale.Cum tamen non fupponat fimpliciter, fed 
vt videbimus perfonaliter. Noftra autem diffinitione ex- 
cluditur a fuppofitione fimplici , quia praedicatum vt rc 
vera conueuiat fubieft o non poftulat tale fundamentum vt 
fubiectuui concipiatur proprio conceptu. Non enim homo 
efl animal rationale, quia concipitur homo. Sed homo 
cft fpecies , quia concipitur proprio conceptu . Hoc enim 
habent termini fecunda intentionis, vt cum praedicatur de 
alijs ea ratione praedicari denotentur , quatenus resfignifi- 
cata per fubieftum proprio conceptu concipitur . Et hanc 
habebis regulam : quotiefeunque fuerit luppofitio fimplex 
fubie&i.prouenit a praeoicato {ecundar intentionis. 

Suppofitio tandem perfonalis eft acceptio termini pro in Quid 
diuiduis vt a modernis diffinitur . Sed neque ifta diffinitio P°fitio per~ 
legitima videtur . Nam excludit terminum lingularem a 
fuppofitione fimplici . Ille etenim non pro indiuiduis, fed 
pro vnico tantum poteft accipi & tamen aliquando fuppo- 
nit fimpliciter , cum praedicatum fuerit terminus fecundae t - 

intentionis poftulans & denotans conuenire lubiefto quate 
nus concipitur proprio conceptu &non aliter. Vt in hac 
propofitione Petrus eft indiuiduum alter fupponit qu,am in 
ifta Petrus currit. Nam ex ifta optime licet colligere. Petrus 
currit & Petras eft homo , ergo homo currit . Ex illa vero 
non licebitinferre^Petrus eft indiuiduum, & Petrus cft ho- 
mo, ergo homo eft indiuiduum . Nam fit variatio fuppofi- 
tionis perfonalis in fimpiicen rn.am praedicatum illud indiui 
uucu fecunda- intentionis eft, poftulans 8i denotans iubie- 
_tum quatenus propHo conceptu coeipiturefle indiuiduu. 
i alis igitur dahettelle luppofitio periendis, qua- excludat 

! ' r D t fitn- 


jt 


Libeidjtcundus 


fimplicern fiippofitEnSRjHidi modernus definit fupt*S« 
titionem perfonaiem efie acceptione nominis comunisVo 
fun mediatis fignificatis. Sed fise diffinitio excludit omnia 
finguariaafuppofitionenonfolum fitnplici, fed etiam pro 
pria &probatur . Namfuppofitiopropriafufficientet diui- 
dirur in fuppofitionem materialem fimplicem&pcrfonaie. 
Sed m hac propofitione, Petrus cumtfubieftum fupponit 
proprie no materialiter neq; (impliciter, ergo perfonaluer. 
Qpa obre fuppofitio perfonalis a nobis diffinitur acceptio 
termini pro finguforibusfignificatis mediatis, vel immedia- 
tis abrfolute & fecundufc.Sicut in hac homo eucrit accipitur 
pro lingularibus mediate fignificatisvSedan hae Petrus cur- 

P..I : . n - i* ... 



ivuujtiuimimceu iUOlCtiii 

lappomt pro uro fingulari & immediato fignificato,& tamc 
non fupponit perfonaliter, fed fiiuplioiter vt ia diximus, er 
5° mala e fi: diffinitio. Refpondetur propterea adiefta efleil 
Jam particulam abfolute & fccundu fe hoc eft prout a parte 
rci efi,non prout cocipitur proprio conceptu ficntfuppo- 
* “5 'P hac Petrus eft albus. Ex dictis fequitur fuperfluu effc 
oifimguere aliam fuppofitionem perfonale abfoluta quefit 
acceptio termimeommunis pro fuo immediato fignificato 
non tame prxeife. V t fubieftumhuius propohtionis 5 homo 
efi a ruma {.Etenim fuppofitioillius fubiedi vere 3c proprie 
eh perfonalis, quia praedicatum non eonuenit fubiecleea ra 

tione.qaia cScipnur cficeptu communi.Quatmm enim illic 

cornum conceptu coaptatur non tante vt fi c eft animal fcd 
txreahter & ex natura rei homo eft animati Vnde necefte 
eft.ill^propofitioue equiualere vmuerfaliyomnis hemo eft 
animal m qaa lubiectum pro omnibus fiagularibus fuppo- 
ni«.N5 enim a parte rei imienitur homo communis . Neo; 
qaantuKbct homo concipiatur conceptu oomtrnidrftin^iii 
tur rea uter a fingufir ibm.Neqne vere affirmabimus , homo 
communis reahter eft ar.iinal.Hsc rame vera eft, homoqui 
cocipiturcoceptu communi eft animal. Omnis ita<»; fuopo 
tUo p er _h>na.is aofoluta eft. Nihil enim aliud importatur 
per rfoioiuta kippohtione qua quod no fit acceptio teriBiai 
cu reduplicatione proprij eoceptu s rei Ggmficatx.Karc au- 
tem 



^Tracf.L ^^IWJeJhpjmjltione j 9 

tSinuctioabfolurefuppoficioms^SaEuntelligetiafuppo 

fitisMTisfiinplicisortuhabuit^NavtcxcluderciittubiejrtuftU 

ius propohtionis > homo eft animal a ratione (uppolitiorifs 
ii mplicis addiderunt illa particula* non precife . Sed nos qui 

pct-antriafcca diffiniuimusfuppolitionefimplice,non opus 
habemus perfonalis fuppofitionis aliud mebrum diftn°ucre 
fiue prurdicatu conueniat fubieao pro immediato lio- mfica- 
to fiuenoconucoiat : dumodo maneat fubiedlu vtilfic acci- 
pitur aptu ad fupponendu pro perfonis&iuppofitis erit lup 
pofitioperfonalis. Ec hoc pafto dilluigucsmis poftea luupo* 
fitiene perfonalein comunem & lingulare & in alias {pecies 
accidcntarias,qu3E colurgunt ex adiuclis fyncathegoremati 
bus. Sed quarrit curiofus quare luppofitio perfonairs a perlo 
na denominetur, cu tarae la?pe nominaqua- perfonalitcr fup 
ponunt n5 pro veris perfonis accipiatur, vt in his propofitio 
mbus.Albedo difgregat virum,omnis quatitaseft diuihbilis. 
Rdpondetur perlonale fuppolltione non a perfona proprie 
di ii ad e n o in i a a r i quae eft rationalis nature indiuidua lub £15 
tianeqj etia vt per-iona nominat fuppofitu naturse iubftatia» 
Iis quod a Graecis dicituthypoftafisrfed accipitur vt impor- 
tat luppofitu locutionis licut docet D.Tho.in j.lentcind.j . 
q.2.ar. y . ad. 4. Hoc enim modo hoc nomealbedo accipitui 
pro fuis fuppofitis, fcilicet pro hac albedine & illa albedine. 
Quae lingulares qualitates iuppofita funt illius termini com 
munis logice loquedo de fuppo£torefpe<3u,alb€cums in ab 
ilrafto liguificatae. 


Cap.IIIl. De dmiponeperfonalis fkppojitio*» 
nis innatura km£S* accidenta lem. 

Ertio diuiditur perfonalis fuppofitie in natu- 
rale Sc accidentalem. Supjiolitio naturalis cft 
acceptio termini pro omnibus pro quibus na 
tus eflaecipr,‘Vt in hac ^ polit tone :Homo cfc 
■animal rationale. Itadiifinit PcrrusHifpanm 
i&confentiunt omnes moderni . Quidaadrjciurit.vt fitacce 
: ptlo nqaiiniscqmuais^inEcndetcs a naturalifuppofrtione ex 

eludere 




6 o 



Liber^ecundus 


eludere imo 8c ab accidetah nomina lingularia, feci falluntiiif 
quia differentia ed, in his duabus propofitionibus . Petrus 
currit & Petrus eft homo, nam in altera fubie£him fupponit 
naturaliter & in altera accidentalirer, <3c idcirco illa eft vera 
Petrus eft homo etiam non exiftente Petro in mundo & al 
terafalfa eft,qaiacurfus no poteft conuenire Petro nifi exi 
ftenti fecundum differentia teporis importati per copula» 
^ 4 Sed antequam examinemus diffinitionem fuppoGtionis 

naturalis oper^pretium eft interponere diuifionem quam 
dam materiae propofitionum quae in traftatu deoppoGtio- 
l nibus a quibusdam collocatur.5ed conuenientius noc in lo- 
” * co proponitur . Notandum itaque : Propofitionum tripli- 

cem effe materiamffciiicet naturalem , contingentem & re- 
motam . Naturalis materia eft quando praedicatum fignifi- 
cat aliquid quod eft de effentia fubie&i, vel proprium eius. 
Vt homo eft animal, homo eft rationalis,hooio eft rifibilis. 
Hae propofitiones funt in materia naturali. Materia con- 
tingens eft illa, in qua Ggnificatum praedicati poteft adede 
Sc abeflcfignificatofubiefti praeter lpfius corruptionem vt 
4* homo eft philofophus.Remota materia eft, in qua Ggnifica- 
tumpraedicati non poteft conuenire fignificato fubie&i vt 
ifta propofitiojhomo eft Sapis, eft in materia remota . Exa- 
minatio huius diuifionis perfeft a non pertinet ad inftitutio 
jie minorisDialeftici. Quare in prefentiilia vtemurdunta- 
xat vtexnlicemus diffinitione naturalis fuppoGtionis.Ob- 
feruandu eft enim no effe ide dicere aliqua propofttionecftc 
in materianaturali & extrema fupponere naturaliter. Pro 
cuius intelligentia arguitur primo cotra diffinitioni fuppofi 
tidnis naturali . In hac propofitione: Omnis homo pofsibi' 
liter currit, fiibieffu accipitm pro omnibus pto quibus natu 
eft accipi <Sc tamen non fupponit naturaliter , ergo mala eft 
diffinitio . Propp-minore quiailla propofitio eft in materia 
accidemali cum predicatmn poifit adede 3t abefie fubieSto 


Arguitur fecundo. In hac propofitione: Nullus homo eft 
. lapiijiubieft um accipitur & fupponit pro omnibus pro qui- 
etus aptusuiatuseffaccipi,5c.tauie non fuppoiiitnaturfilitey, 
^.ergo mala diffinitio. Probo minorem : v quia impius ; cpntr^- 


pratter illius corruptionem. 


diloria 


diftroria homo cfl Iapis non fnpponit naturaliter cum illa 
propoficio fitin materia remota. ' 

Arguitur terno . In hac propofitione homo eft animal 
praedicatu fupponit naturaliter & tamen n5 accipitur pro 
omnibus pro quibus natum eft accipi >ergo mala diffinitio. 
Probo maiorem nam fupponit perlonaliter, &non acciden 
taliter :ergo naturaiirerffiias mala efiet diu i fio. 

Ad primum argumentum. Respondetur diffinitionem ia 
t.Tiigenda efTe de acceptione termini pro omnibus pro qui 
bas natus c-s accipi, non virtute ampliationis, fed potius ex 
propria natura rei fignificatat per iubieftmn cui intrinfeca 
c! t res fignificara per pr-aecUcatum.In illa autem propofitio- 
ne. Omnis homo poisibiliter currit praedicatum non habet 
intrmfecam conuenientiarrgvel repugnatiam cum fubiecto: 
fed eft indifferens. Vnde illa propofitio neque eft in mate- 
ria naturali neque extrema fupponuntaaturaliter.Nifi for- 
te aliquis velit dicere aduerbmm,pofsibi!iter,effe parte pre 
dicati Sc totum praedicatum habere naturalem connexioni 
cum fubiefto qu-ae fundatur in potentia naturali hominis ad 
curtum. Et quidem Ii ita effet quod aduetbium illud modale 
efficeretur pars praedicati, non dubitarem afierere fubieclu 
fupponere naturaliter St propofitionem efTe in materia na 
turali. Vermi tamen, eft cotra communem* fenfusn Dialecti- 
corum negantium huiufmodi adnerbia modalia effici parte 
prsedicati, led duntaxat aiunt modificare vnionem copule. 
Nam fi e.fficerentur pars prtedicati , ifte propofitione? non 
cflfeut contradift oriae : Omnis homo neeeffario currit, ho- 
mo pofsibtliter non currit .quia non participarent in extre 
mis vt poiteainfuoioco videbimus. Melicritaque eft prior 
folutio. . 

Ad fecundum argumentum nego minorem Sc ad proba- 
tionem nego antecedens. Imo dico extrema harum propo- 
fitionum homo eft lapis , nullus homo eft lapis, fupponere 
naturaliter, non obftante quod illae propofitiones funt in- 
niateria remota . Ia quod fortafsis alicui nonum vide bitur. 
Seti ego fic offendo eile aeceiThriurn quod dicimus. Na lup- 
pohtio perfonalis fulhcienter diuidi.tur m tuppotitionem 
ii.KUraiem,&..iupT--olitionea3 accidentale . iNcmo ?u:di ter- 


6 2 

tiam fuppofitionem termini adiecit , fcilicet , fuppofmo- 
nern remotam : fed neque aclijci poteft . Nam cum fuppo- 
fitio perfonalis debeat eflc acceptio termiei pro fuo 
ficato , non proprereadefinitfupponere pro omnibus tuis 
fignificatis , quia propofitio fit in-materia remota. Alias 
pro nullo fupponeret prxdicatum , vel fubie&um filius, 
homo eft lapis . Et confirmatur . Nam fi illa propofitio 
affirmatius impofsibilis eft, non eft ratio, quia extrema 
non fuppoaant , fed quia non fupponunt pro eodem, 
imo ad msieem repugnant fupponere pro eoclern : Qjfia 
propofitio eft in materia re mota . Habemus igitur in 
tentum, quod extrema illius propofitionis $ homo eft Ia * 
pis , fupponunt pro fuis fignificatis non accidentaliter , er- 
go naturaliter: ac proinde pro omnibus fuis fignificatis. 
Non enim eft maior ratio quare fupponat pro vno quam 
pro alio. Confirmatur, quia illa propofitio , homo eft lapis, 
eft aeternae faIiitatis,{kutfuacontradisftoria , Niilliishomo 
eft lapis, eft aeterna? veritatis, ergo copula verbalis abfolui- 
tur a tempore: ac proinde fi extrema fupponunt, necefte eft 
* vt accipiantur pro omnibus fuis fignificatis , aut prc nullo; 
fed fio-pfo nullo vt offendimus, ergo pro omnibus ac proin 
de fupponun t naturaliter. Ex didftsfequkur.quod cum dici 
mus terminum naturaliter fupponere quando accipitur pro 
omnibus fuis fignificatis no ratione ampliationis, fed ex na 
turali connexione extremorum, debet adijci, vel propter na 
tura! em repugnantiam, qux includitur in lpfa natura rerum 
fignificatarumper extrema . Nam tam naturale eft hem ini 
non die lapidem , neat eflc animal rationale. Et ficut ifte 
duae propofitiones . Nullus homo eft animal , 8t homo eft 
anima* fiunt contradiftoris ac proinde extrema eodem mo 
do accipiuntur pro fuis fignificatis.&affirmatiua eft necefla 
ria.negatiua impofsibilis j ita etiam iftae dux- Nullas homo 
eft lapis, & homo eft lapis , funt contradictoria: &-negatii?a 
per fe eft neccftana & affirmatius eft per fe falfa: ac proin- 
de ficut i m ncgatiua ‘uoiectum (Scprsdicatum fupponunt 
pro fuis fignificatis omnibus pro quibus termini sunt anti 
nati accjpi & pro inis redditur neceiTaria propofitio : ita 
in afnrmatma extremaaccipiuutur pro omnibus fuisfigni - 

fica- 


‘TracZ.L 63 

ficatis & pro omnibus illis ex natura extremorum recidi- 
tur falfa -proppfitio. Sequitur fecundo, quod copula ab/olui 
tar a tempore noniolum quando pracdicarum eft c’e infrin- 
feca ratione fubie&i, vel proprietas eius feci etiam quando 
praedicatum habet naturalem repugnantiam cum natura rei 
fignificataj-pcr fubiefium. C onfi rmat urna fi ic fyllopifmus 
eftdemoftrauo: omnis homo efit fenfibilis 3 nulJus lapis efi 
feniiDiiii,ergo nullus lupis efi homo. Igttur in minori copu 
Ia aotoluicar a tempore ac proinde extrema fupponunt na- 
turaliter. Probo confeq. quoniam niias illa? prarinifl^cffent 
inhabi!es,quia raediu in affirmativa teneretur minus reftrit 
Cie quam in negatiua.Qui efi: defeftus intrinfecus,vt vi de. 
bimus in tractatu de fyliogifmis . Sequitur denique verum 
efTe quod diximus non aequiualere , terminum (upponere 
naturaliter ac propohtionem in qua exiilit efTe in materia 
naturali . Ustio efi quia materia propofitrontim diuiditur 
ex -parte rerum fignificatarum quatenus altera alteri natu- 
raliter iiieif, vel naturaliter repugnat , vel in differentiata 
habet. Et ficcft triplex matena,'fcilicet naturalis remota, 
& contingens . At vero fuppofitio perfonalis in duo tan- 
tum membra diuidltur, fcilicet in fuppcfktGne naturalem, 
Sc fuppofitionem accidentalem. . Suppofitio autem natu- 
ralis termini refpicit omnia figuificata illius pro quibus ac- 
cipitur non ex vi ampliationis, fedex eo quod copula ab- 
foluitur a tempore propter naturalem connexionem , vel 
repugnantiam inter extrema . De fuppofitione autem acci- 
dentali fratim cficemus fi prius tamen foiuerius tertium ar- 


gumentum. 

Ad ternum argumentum refpomdetur . Prardicatum il- 
lius propofitionis 5 homo efi animal , naturaliter fuppone- 
re , nam accipitur pro omnibus fuis fignificatis. Sed inde 
nonfeouitur quod pro omnibus illis debeat verifican de 
fhbiecfo. Aliud efi enimterminuin fnpponere pro omnibus 
fuis fignificans,& aliud propopofitioiieverifica-ri pro omni 
bus iliis . Queadmodum cu c!ico horno efi albus fiibieclum 
no reftringitur, fedfupponit pro fingulis hominibus exifte 
tious,mhiiominuspropofi£io noverificabitur ni fi pro horni 
ne albo, iva fi refiringeretur fubiecl ii pro homine albo hzc 


'tmms 


effct vera , ©isbIs Ikmjms dl slhm. Effit e&k fetifts , Osi- 
isishomo albas effalbss. Masaligasas ^ShilmW iwn. ^ ’ 
bis aeque ampSbr , oeqeerdris^t acceptionem temnin? 
fed rffftrtbmr pro omnibus ftgmficatrs, pro quibm termini! 
inuenit fupponetem-S ic etie cum dico, homo eft animal, vel 
omnis homo eft animaljOou opus eft vt praedicatu de fubie- 
fio affirmetur pro omnibus fignificatis per terminum ani- 
mal, neque enim diftributiue fupponk praedicatum. 

Iam vero de fuppofitione accidentali manifeftior erit via 
vt eius diffinitione mtelligamus.Qu2 tripliciter definitur, 
primo a Petro Hifpano. Suppofitio accidetalis eft acceptio 
termini pro illis dutaxat fignificatis de quibus verificatur fe 
cudum exigentia adiundi verbi. Vt accipitur fubiecftum hu 
ius, homo difputat. Accipitur enim tantum pro prarfentibus 
hominibus. Secunda diffinitio eft aliorum modernorum. 
Suppofitio accidentalis contingit vbr praedicatum non eft 
de intrinfeca ratione fubiefti. Tertia diffinitio eft , cuiufda 
moderni. Suppofitio accidentalis eft acceptio nominis corn 
munis non pro omnibus (ius fignificatis.ht ponit exempla 
in hac propofitionehomoiuftus eft probus. Omnes hz dif- 
finitiones videntur effe diminutae. Prima quidem non vide- 
tur exprimere formalem rationem accidentalis fnppofitio- 
nis.Nam cum terminus dur.taxat accipitur pro fignificatis* 
de quibus verificatur fecundum exigentiam adiumfti verbi,- 
aliunde proueait huiufmodi limitatio. Quemadmodum cu 
dico, homo eft animal , fubiefrum fopponit naturaliter pro 
omnious luis fignificatis, neque coarctatur ad ea tantum fig- 
niftcara quz exiftunt fecundum differentiam tempens pix. 
fentss,& hoc quiciem prouemt ex comparatione extremo- 
rum aomuic em, qua: inter ie habent, vel naturalem conexio 
nem. vel repugnanthimota etiam in fuppofitione accidenta 
li sipcums termini oportet confiderare habitudinem praedi- 
cati cum iubte£to,vnde prouenit quod iubicfltim accidenta 
lite* fupponatpro his tantum fignificatis de quibus verifi- 
cari poteit lecundum exigentiam differentiae temporis im- 
portata 1 per copulam , Inde enim limitatur fuppofitio ter- 
imn! • Secmnia vero diffinitio etiam videtur diminuta nam 
ex ula fequitur iubiecfum huius propofidonis homo eft Ia- 


pis 


CaphllJe fyppo fitione . 6 j 

pis fupponereaccidentaliter qu^PIM^^ft;. Nam vt dixi- 
mus copula abfoluitur a tempore ratione rerum fignificata- 
rum per extrema quae habent intrinfecam & naturalem re- 
pugnantiam.Non igitur latis eft dicere fuppofitionem acci 
dentalem effe quando praedicatum non eft dc intiinfeca ra- 
tione fubie«rti:fed oportebat adijeere, quando pruditatum 
p oteft couenire fubiefto <3c no eft de intrinfcca ratione cius 
T ertia denique diffinitio in duobus deficit . Alteru eft: quia 
nonafsignat rationem formalem, quare nomen fiippenat 
accidentaliter quando non pro omnibus filis fignificatis ac- 
cipitur fi quid e vn quantum eft ex parte fua: fignificationis 
aptitudinem habet vt pro omnibus accipiatur. Secundo de- 
ficit quia excludit nomen lingulare afuppofitione acciden- 
tali cum tamenin hac propofitione Petrus eft albus fubic- 
£iumfupponataccidentaliter,non quia non accipiatur pro 
omni luo l?gnificato,fed quia aftrinjjitur vt folum accipia- 
tur pro Petro exiftentifecudum differentiam temporis im- 
portatam per verbum. Ac proinde non exiftente Petro etia 
fi fint alia alba pro quibus praedicatum accipitur erit falfa il 
la propofitia affirmatiua quia eft defubie&o non fuppone 
te. Accidit itaque illi termino itacoarftari propter. acciden 
talem conaenientiam praedicati cum fubieffo.At veroquan 
do aliquod praedicatum habet naturalem connexionem vel 
repugnantiam cum illo lubiefto finguiarinoneft quare ne- 
gemus ilium fiipp onere naturaliter 8c accipi pro Petro fiuc 
exiftentifiac non exiftentivt in his propofitionibus Pe- 
trus eft homo, Petrus eft lapis. Nulla itaqj ratione nome fin 
gulare debet excludi a fuppofitione naturali vel accidetali. 
Denique deficit autor illius diffinitionis etiam inipfo ex£- 
plo quod inducit in hac propofitione, homo iuftus eft pro- 
bus. Nam in illa propofitione copula abfoluitur a differen- 
tia teniporisjCumfit propofitio perle & neceffaria quia prae 
dicatum eft de ratione fubiecti. Tametfi pars fubtetfti vtra- 
que reft ringatur ab altera. Nam haec reftrictio partium ad in 
uicetn none! eft ruit naturalem fuppofitionem totius fubie- 
fti quod eft -ter mi rus complexus. Vnde etiam non oporte- 
bat in diffinitione dicere acceptio nominis quia in rigore 
complexum non potefl dici nomen . Ex dictis poffumus 
‘ r E colli- 


Liber fecundus 


eA u 


t j collibere diffinit 



ppofitionis accidentalis 


masus 


formalem 3c per intrinfeca.Suppofitio accidentalisefl ac- 
ceptio tenninl pro fuo fignificato de quo verificatur fecun- 
dum exigentiam verbi propter indifferentiam, praedicati 
cum fubie&o.Ia qua diffinitione includimus etianvterm i- 
num fingularera & non excludimus c-oimnanem. Item 
conuemmus cum Petro Hifpano . Sed infuper explicamus 
formalem rationem ftu radicalem vnde proueniat termi- 
num accidentaliter fupponere. Ex hac diffinitione & alijs 
afsignatisfequitur quod quotiefeunque fubie&um fuppo- 
nit accidentaliter etiam prredicatum debet fupponere acci- 
dentaliter.Etquoticfcuquefupponit naturaliter debet ctia 
prredicatum naturaliter fupponere . Nam vtrumque ex* 
tremam eximitur a differentia temporis importata per ver- 
bum. Sequitur tertio quod quotiefeunque propofitio efl in 
materia contingenti extrema fupponunt accidetaliter quia 
vtrumque extremum aflringitur differenti* temporis im- 
portat* per vcrbum.Sequitur quarto.Quotieficunque pro- 
pofitio efl in materia naturali extrema fupponunt natura* 
liter noti tam? vice verfa.Nam cu propofitio efl in materia 
remota etiam tunc extrema fupponunt naturaliter pro onij 
nibus fuis fignificatis vttaffi explicatum efl. 

- Sed quaerit Logicus aut roetaphyficus. An h*c propoli- 
Itio animal eff homo fit in materia naturali & extrema fup- 
jponant naturaliter . Pro parte negatiua efl argumentum 
Iquia praedicatum nonefl de intrmfeca ratione fubieff i qua- 
dis non repugnet ci:ergo non efl in materia naturali fed po 
filis accidentali propter indiffcrentiarrtprsdicati ad futfk- 

Surn.Ac proinde extrema fupponunt accidentaliter profiis 
tantum fignificatis quae cxifiunt.Sed in oppofitum efl _qtm 
hic fyllcnfmUs efl dem onfl ratio in Dat apti , omne mibilc 
efl homtf, omne xifibiie efl animal, ergo animal efl homo. 
Sed antecedens pro vtraque praemifla efl seceffarin <& xtet 
n* veittatis:ergo'& conicquens.Non autem pofiet effe ire- 
ceffartum animal ell nomonifi copula abfolueretuf a tepo- 
re:er°o illa propofito efl in materia naturali & extrema urp 
ponunt naturaliter .Huic obieft ioni Refpondetur iila pro- 
pofitioneai, animal efl homo, effe in materia naturali <Sc ex- 




tremamtaralker fupponere pro omnibus fuis fignificatls 
quanuis i Ita propolluo non reddatur vera St neecflaria pro 
omnibus fio-nificatisfubie&i . Non enim eil prepofitiodc 
OTOni.Secifoffici$jOuodprsedicatumfit de intrinleea ratio- 
ue alictiius animalis & in hoc fenht concluditur illa propo- 
fitioi v Hogtftiec ex pr amusis nccefTarip &perfe . Sed de 
hoc alias. 

Qafttf quintum De reliquis dimfwnibus 
fuppo /itionis. 


V A ITT A diuifio fit a Petro Hifpano fuppc^ 
firionis accidentalis in fuppofitionem comimr* 
liem & ftrppofitionem dileretstn.Suppofitio ca 
munis eft acceptio termini communis vt Bom@; 
cimit.Suppofitio difereta vel Angularis eft’ ac- 
ceptio termini fingulam vel communis firigularizati;pro<: 
nomine demonftraciua . Vt Petrus currit, hic homo cft 
albus. 



O rta hanc diuiiTonem aduerte in primis potufffe Fetru 
Hi i panum perfonalem fuppofitionem accipere pro diui- 
fo St non folarn accidentalem vt includeret etiam natura- 


lem in qua termini poffunt fupponere communiter , vel 
firigulariter* Nam in hac propofitione,homo cft animal. 
Subiectura non minus communirer fupponit quam in hae, 
homo eft albus & in hac hic homo eff animal non minus 


fingulariter fupponit fubieftum , quam in. hac hic hom® 
'cft albus. Neque erat inconuenicns fuppofitionem per- 
fonalem dupliciter diuidi , primo in naturalem & acci- 
dentalem& fecundo in communem & lingularem . Nans 
refpectu diuerfarum rationum idem diuifum poteft dua- 
bus diuifionibus fublterni. Aduerte fecundo } quam prre- 
ter communem modunr loquendi Dialecticorum diffi- 
niennt aliqui, fiippofitionem accidentalem effe acceptio- 
nem nomis communis . Ecce enim Petrus HifpanES diui- 
dit accidentalem fuppofitionem in communem & lingulare 

E 2 ergo 


6 S ^ibei^&mdm 

ergo non coardlatur accidentalis fuppofitio duntaxat ad no 
raen communc.Aduerte tertio nomen commune poteft fi n 
gulariter fupponercnon folumin voce fed etiam ia mente 
dum adiugitue illifyncathegorema demonflrstiuu vd quo* 
modolibet alias reftringatur nomen commune ad tupponi- 
dum pro vno tantum lingulari. Vt fi dicas hic homo currit, 
homo qui eft Petrus dilputat ille terminus homo in vocc& 
in mente fupponitfingulariter. Denique ad intelligentiam 
huius diuifionis iufficit dignofeere intsr terminum commu 
nem 8c fingularem.Ille enim dicitur communis qui ex mo- 
do fuae fignificationis poteft pro pluribus vniuoce accipi 
lingularis vero qui ex modo iuae fignificationis poteft vni- 
uoce pro vno tantum fupponere. Diximus ex modo fu$ fig 
nificationis quia funt aliqui termini communes, quibus a 
parte rei naturaliter repugnat corrdpondere plura figni- 
ficata, qualis eft hic terminus.folmud us,luna,quiiunt terrri 
ni communes ex modo fuse fignificatfonis 8c pro vt a nobis 
concipmntur.Et vniuoce fupponeren t pro pluribus fi Deus 
crearet plures mundos & lunas. Sed maior difficultas eft de 
^ hocnomine Deus fi pro vero Deo accipiatur, na repugnat 
intrinfeceex parte rei fignificate efle plures Deos.Eft enim 
iatrinfecum & elTentiale Deo vt fit hic Deus.Nihilpminus 
propter imperfeftum modum noftri conceptus quo Deum 
concipimus confufe & non ficutieft dicunt die terminum 
communem. Na fi per impofsibile aliquis admitteret duos 
veros Deos eodem conceptu repradentaret illos duos fingu 
lares Deos. Quinta diuifio eft fecundum Petrumliifpanum 
fuppofitionis communis in fuppoiitionem determinata 8c 
confuism. Suppofitio determinata eft acceptio termini co— 
munis vel indefinite fine ligno vel cum ligno particulari, 
vt homo difputat.quidam homo difputat. Suppofitionem 
vero confufam ait eiie acceptionem termini communis cu 
li^no vniuerfalivt fupponunt extrema huius propofitio- 
nw, omnis honio eft animal & huius etiam tatem anima! eft 

homo,Rurfus diuidit confufam fuppoiitionem in difiribu- 
tiua®& confufam tantum. Confufa diftributiua eft acce- 
ptio termini diftributi vt fupponit fubiecf um huius , omnis 
ho®o eft animal- Confufa vero tantum eft illa acceptio ter 
mini confufe (opponentis & non diftributiue. Vt praedica 


tffHuiussomnis Homo efl^nimal.Hare Pelrns HJfpanusvFa- 

teortame diuifione; prar.diftarti & iubciuifione diflintHus 

^comodias-ficri pottiifle ad vtiHt2te;DiaIe<St4CSEidi(p«tatia 
Bisfob hac forma.- SuppofitiocomnnisaliaeftdiSribfltiua 
&alia;particulkris.Suppohtiodiftribatfuacft’acxc^tid,ter- 
mini communis qui ab aljquofi'gno vniaerfaIiiic.affi&! taxet: 
vniucrfalncraccipiattirproomnibusfuisfignificatisdecudui 
exigetia copalic,vt!ubiectuhuius 3 omn!S>hofriO Currit & ha 
ius-NulIushomoefHaninial.Ybietiaprardicatu.diflribnri- 
Hefuppoait.Suppqfitio vero particularis eiHacccptie Cerrnii 
nicSmanirnS dirtributiivt: fi di,cas. homoert albus, quida ha 
mo eflalbus. Sed hac fiippofitio. particularis cfl duplex.. 
Alia enim efl determinata.& alia: cofiifa. Determinata fup- 
pofitio eftiacceptio termini ex parte cuiuspmpofitio' pr®> 
v no tata: (uppofitoverificari poteiL Sic fupponit fubic^lu . 
haru,homo-efl albus, hoiiio non eil albus.. Particularas vero- 
foppofitio cofhfa effaeceptio termini ex parte cuiusspro**- 
pofitioino poilulat ad fui veritate vnuftippofitu i vt:p radica 
tu huius-, omnis- homoxlHanimaHfuppomt: cofufe: qnis-illa 
propolTiio/ad fuiivcritate no exigit praedicatu proivtio-ali- 
quo fUppofito accipi. Neqjenimipoteris inferrcxxjiacprct 
pofitioncronmis homo eftfanimal;aliquod anmraleiTIoiiinS: 
hominema praedicatu inilla vniucrfalepro ahaiSe alio fop- 
p o fitofigt I la t impote ff refpoderc fingulis fuppofitis fubie- 
fti.Diki poteiHreipodfeuejquia fi aliqusd. animal determina 
tu fuerit omnis homo ctia illa erit vera, omnis homoeft ani- 

nial.No enim exigit fed Reqj excludipcu Cuppofitio.eft cors 
fufa , pofie propofitibne pro aliquo^deternsinato fuppofito 
Yerificariifcd manet incisfreres, & idcirco cofufa fuooofitio 
dicitur.Hxc oainuitceins exeplls & exercitjoihtellfo-utur, 
quasdiffiinitionccoprehedatur . Qui da moderni voluerunt 
diffinirefuppofitione coftifam terruiniiper lioc-quodaccipi- 

tar profuis fignifkatisdifuHlim numeratis,?! fidicasomnis 

homo eft auferat , perinde efl ac (L diceres omnis homo cft,- 
hoc animal, vel hoc a- imal vel hbc-antmaly&d.iiarc explica-, 
tio nofolum cfl inutilis ad veritate-prog-ofitionis vel fslfit* 
tc indaganda fed e-t-ia cofufibr explicatio cft ventatis illius 
propofitionis collocadapto prsdicato totu illud dthuncfi 

£ 3 innui* 


7 0 fecundus. 

iafinitS Qua obrc nos diximus no opus e fTe ad fuppofirio- 
necofufam termini defigaare immediate aliquod fia n ,fi ca 

td particulare ad veritate vel falfitate^pofitioniiindac^da' 

Sed alvude incipiedu eft ad huiufmodi indagatione, fcilicej-* 
ex parte figni vel termini vnde cofufio prouenit. v .\,fi V cri 
tat? huius, omnis homo eft animal velis exammare^frius de- 
bes lingula fignificata fubieft i figillatim derooftrare fub hac 
forma, hic homo eft animal &ifte homo eft animal :&c. & 
tuc ia prtedicatu ablata eonnilione verificabitur inlir «udis 
propontiombas pro aliquo determinato luppoi1to.be fft in 
hoc loco Moderni numerare ligna vel terminos a quib 9 pro 

ucnit fuppofitio diftributiua vel cdfub.Na determinat j fup 

politio manifefta eft vBi terminus comunis nullo fig;no affi 
citur vel cu aliquo particulari adiugitur. Vt homo dlfputar, 
quida homo difputat.Signa itaqjdiftributiua vel Graniati,- 
cis nota furit. tr.g.omnis, nullus, no, nec, nemo,&: cciiiaio v Et 
fi diuilim acr£psatur:Sicut in hac^ppofitiooe Petrus & Pau- 
lus eft homo, In qua fubie&u no eft rotu illud Petrus & Pan 
lus: ita vt coiuftio efficiatur pars fubieai, fle enim effiet falfa 
propolitio,na fieret lenfus,aliquid quod eft Petrus 8c Pau- 
lus eft, nomo albus.Eft itaq^ fub*e<ftu illius terminus cornu- 
tis coftas ex duobus fingularib 9 diuilim, fupponitenrm pro 
Petro & fupponit pro Paulo. Id quod in eius cetradiftoria 
manifeftius eft. Petrus vcl Paulus no eft homo albus, que ve 
ra eft,altero illoru nigro exifteti.AEquiualetenim huic. Ali 
quid quod eft Petrus vel Paulus no eft homo albus. Et eius 
c5tradiftoriaaFfirmatiua$quraalet huic, omne quod eft Pc 
trusvel Paulus eft homo albus. Vnde falfa eft.in caiu pofito. 

Si autecbiu(ftio^&,copulatimaceiperetur,ficut in hac pro- 
positione Petrus 8c Paulus funt dito hornines,nic totu fubie 
«ftu eft terminus lingularis collectiuus & co-uciio efficitur 
pars fubiefti.Ia vero obferuada funt documeta circa officiu 
Dastimenta ligaoru diftribuetiu 8c cofundetiu terminos. Prirnu docture 



$ 14 » 


de impediatur.v.g. inhac propolitione, omnis homo eft ani 
maljfubiciftu accipitur diftributnaccSc praedicatu cofufe. Si 
aute proponas negatione-eide propofitioni 5c dicas no om- 

' ' nlt 




mm* f i 

ne ne ctfhibuat fub 


'nishomoieft animal impeditutlr _ 

iecla 6c tpiariicc negatio impeditur a figno vniyerfali affio 
nuriaa.ac proinde fubiccfu manet determinate fuppones Sc 
praedicati! diftribudue. Et hocgjpter natura negationis qua Neg^lie e@ 
dicik eftc malignatis natursnqma totu qtiodpqft fe-inuenit malignantis 
deftruit & eius oppofitupomt. Secudu documetu eft: digna netura* 
vniuenaha ncgatiua diftnbuut omnes terminos communes 
poft fe pobtosiiifi almde impediatur, v.g. Nullus horno eft: 
albus, fubiectu & praedieatuiuppamintdiftributiue. Sed in 
hac.Nullushomo no eft albus prxdicatu fupponit conftrfe 
na arquiualet huic. Omnis- horno eft albus. Si autedicas.Nul 
Ius homo eft omne albu fubieclum fupponit diftributiue & 

, prxdicatu cofufe. AEquiualet enim huic, omnis homo albu 
BoneiEVmdefittertmdacumentu.Quotieftunque ablata 
negatione remanet aliquis terminus, diilributus refpeclu al- 
terius determinate fupponerms tue appofita negatione aut. 
ligno negatiuo terminus diftributus remanet- e&fufe refpe^ 

&u alterius qui fupponebatdetermjnate qui polita negatio 
ne diftf ibatioe fupponit. Qtiartu;doaiinetu h-ablato iignp 
vniuerfali negatiuo fuper e llaJiq.nis -terinm? diftributus 
peftu alterius cSfufe fupponentis,tuc iteru polita negatio^^^ 
ne terminus diftributus trahtin determinata fuppofmone: 

£c terminus qui erat coiufe,tr3fit in d i ft r i b u t i u a fup p o h t i o 
ne refpedlu alterius fuppanem determinata. Eftex.eplu. Si 
ab hac propo (itione, Non omnis .homo eft animal , auferas 
n egatio ne, rem ane tfu bi e et u .dift u uu-tu m refps ci u praecica- 
ti cofufe fupponentis.Si vero herum adijciasmegatione fub 
ieaii fupponit determinate.& prsdicatU rcfp.e&u illius di- 
ftributme.Ex aicfis coIIigeobiter,maIa.e{le-confequentia a 
contufa ad d etermi nata. fuppoutionern.. Sed a determinata 

4id conmiambona eft CG:,iiequenrtia.u.g.fi exhac omnis ht> 
mo eft animal inferas ergo animal cil onmisrhoino mala eft 
cofequet!a,nam.antecedes eft vc-ru Sc conlecueqs falfum. E 
cotrario vero bona eft cofequetia v.g. aliquod animal eft om 
nis homo, ergo omnis homo eft animal. Na plus requkitad 
fui veritate antecedes qua cofeques.Sed de hoc inferius pk» 
ra dicemus. Vitium documenta iit. Quando vnum lignum 
negatmum fertur in alterum, negatiuum inmcemfe. impe- 
diunt ita vt neutrius virtus vitra fecundum INnrnxi tranfeat 


i 4 


y-s» 



y 2 ^ Liherlecm 

v.g. fi animal. Perinde eft ac fi vtrfi 

1 que figrai auferas i propofitione.Mahet cnin>iubicfti> de- 
terminate ficut & praedicatu, & propofrtso eft affirrratiua. 
S> ante dicasjN ullus homo no eft.aniiriaUubi.eftH quide di- 
ffribiiitur 6c copuLunanet affirmata ^ praedicati fupponit 
particulariter coniuie& tota arquiualet huiccmr is hv iro 
eft animal. *? Prart e rea notada humilia figna qua- i Dialecti- 
iis vocatur Specialia cofufjonishQumua lpeciale haler m- 
St2«4 fpe~ terpretatioue. Hiftuimoch iur.t Prontitio > Reqmritur J Pcto 
aHte toH- Opto.ite Ntttilario,Neccfreeft 5 & onin!a adutibiaimn c- 
ptjUiMU traha: «t .b is,tet,c,u.iteEj& c. QuaomniatcrnduicGirenc m 
queferitnr colundutaita vt ad ver itate piopoiltioirisjd re- 
quiratur determinatu vnuiuppcfittiex parte ilhustern ir i. 
•v.g.Cu dico promitto tibi equu.no d et e t n ino al ; qr e eoi? 5 
fingulare-fed indifte3cter promittoeqHu 3 quc darevolutre. 
Similitercudico,Tequiriturequus adcqmt3ndu 3 n6defigno 
alrqueequurN «Ilus «ninieqiiusvreqiaritur adcquitaduiquia 
Tmequolibetequo' lignato poterit fies i equitatio. Sinrihrer 
r«trusbiscarauitm;ffam 3 & lamcntiMa miffam bis cataint. 
^prSupponit erim cofuleaciuiatiuusillc. In hiscxep!is& fi- 
tmlous cdfuia fuppofitio eft ilhusterir.ini in queftetunrur 
' illa verba vel aduerbia. Quar omnia comuni modo loquendi 
regulada funteScnfus igitur illius propofitionis. Requiritur 
equus aciequitactu 3 conditionalis eft.fi equitatio fit equo fit. 
Meque almd tequiiitur ad veritate illms propofitionis qi 5 
bonitasediequetiac.Et ide eftiudicm dc lfta, Nccefiarins eft 
equus ad -equitaciuhY nutante nodefina adtiertere circa ver- 
bo proniittOjVtdelK et.no valere eoiequentia a determinata 
ad cofufam,ficut neq^i cofula ad determinata. tN«emm va 
iet Promit to tibi equulei go a 'iqne equum tibi promitto & 

’■ hoc m a nifefliie ibSed vice^eriano valere rofequ€tia , vide 
bi t ur alicui fort efte lallum .Sed re bcnednfpcfta,verU appare 
bir. Stratio efU2*3 a ii ego habea duoseqwos ex quebus bru- 
nellu prcMt!kto,& Bmnellus intcrmtfoite moriatur^tCcan- 
tecedescft vcrujicil*cet 3 aliqueequu pronnfi. fcttatne cofe- 
queseftfaliun),promifi cqnu. bt probatur. Quia omnis qui 
proinffitcqim. obbgatic dare equa. Sed mortuo Brunello 
ia ao tvaebsii date equu,Nd cmm fiixt fotu. a obligationis m 

co*»f 


Sjappo (Itione. 



_ 73 

it£tmin?,fed in particulari pro i 
fub hac forma promifilTcm, Promitto tibi equii , proculdu- 
bio tenerer, mortuo Brunello, adimplere promifium dando 
equa.Tande de relatiuoru luppolitionedillnbmiHa vel de- 
terminata vel cofula multa mifcet moderni, quae a Iatin£ lin- 
gua peritis mutuad aiunt. Nihilominus vt aliquid teperi co 
cedamus;t«gu!as quatitor ex Petro Hilpano in mediu profej 
ra.Pri na regula elt. Relatum generas femum copulat iuu,vt' 
ho no qui cil doclus dilputat, sequiualct huic ; homo dii- 
putat Si. ille eftdodfus. Dicatur illa jspolitio sequiuilere co- 
p’jlatiuar,quia illa forinaliter.cfl.cathcgorica,na totu illud, 
h >mo qui dldoclus 5 eli lubiecfu refpcciu principalis copu 
lar.difpatatiAha enim copula adiucta relatiuo vocat copula 
imphcationis.Sed ha c aduertetia paruvtiUfaris habet . Na 
cu dicitur homoqui eli dodlusdifputat,breuius & magis la 
tine diceretur homo dollus difputat.Et vniuerfahter vbi in 
«eneris tale copul t implicationis pone loco illius participio 
& nulla intremes difficultate ad minillcriu difputadi in op - 
politionibus enuuatioriu St in materia fyllogifmoru. Secu- 
da regula.Relatiuu referes copulatiue fuu antecedes politu 
in altera cathegoricajrefertilludreflrifte pro eo proquo an 
tecedetis cathegorica verifican poBulat ■ v.g. homo eli a!b* 
& tlledifputat facit hunclenlum & ille homo -qui e 11 albus 
dilputat. Vtihtas huius regula c(h,vt intclhgas no latis elle 
ad veritate lecudae cathegorirar, loco rclatmi poni antece- 
des, fed necelTeefhvt cu lllareflrnffionevcriluctur cathego 
rica relatiui.Xcrtia regula.R elatiuu reciprocu fupponit ii- 
cot fuu antecedis figillatim,vt camis homo diligit le. Rela- 
tiuu,fe;fupponit diftributiue figi lia tinnita vt lingulis iuppo 
fitis lubielti diflnbuti relpodeat lingula fuppefita relatio i. 
Y.g.cu defignatur lingulares (ubiecli.ille homo diligit le ia 
reiatiuu etialingularizamr,ac fi dicas Petrus diligit Perru, 
loanes diligit ioane,& in hac propolitione, horno no cfi ip- 
femct.relatiuu fepponit determinate ied figilldtirm.itavt ad 
idefuppofitfi delignatu inlubiefio referatur & fingulartze-j 
tar praedicatu harcetia regula paru vtilitar isi habet. Na lati-i 
nae linguae periti de reciprocatione lui & luu.s tertiora prar-j 
ccptatradidcruat. Vltinia regula.RcL»tiuu noreciprocu firp’ 

£ 5; ponit 



Qmi tApUd 
sia & Re « 


J *r 

[ponit eade fupp9WpW®ltribufiaa vel deterrrunata veleo 
jftifa qua fupponeretfuu artecedes.fi eode fi tu collocaretur, 
jv.g.omnis horno difputat 8c illedo&e loquitur dic ut. relati 
juti, ille uipponere determinate. Sed profe&o In communi 
iv2u loquedi illud relatiuum,ille , in illa copulatiua eft quafi 
'reciprocu:acfi diceres omnis homo diiputat & ipfemetda- 
• ! cte ioquimr.Sed de huiatrnodiplus latis dictum eft, 

CdpHt fex tum De ^Amfltdtions & reflri Bione. 

E eunda & tertia proprietas logicalis eft ampliatio Se re 
ftriftiotde quibus quia ad inuice opponutur fimulagen 
. du eft. Diffinitur itaqj Atnpiiatio.extefio termini a,mi- 
nori ad maiore fuppofiticne vel acceptione. Reflriclio vero 
eft coariiatio termini a maiori ad minore fuppofitione vel 
acceptione.Exeplu prioris diffinitionis fit. Homo pofsibili 
ter eft iuftus-Exeplu fecudat, Homo iuftus eft Dialeclicus. 
In priore exeplo homo dicitur ampliari. In fecudo vero re- 
ftringMjPro harudiffinitionu inteiligentia aduerte, nos de 
induftriaaddidiire particula illa vel acceptione^quia vt ter- 
minus amplietur n5 eft ncceftariu vt fupponatftecl fufficit, 
fi accipiatur profuo fignificato. Etenim luhieftu huius Anti 
chriftus eft vel fuit ampliatur, <§ctame no fopp.Gnit.Et fimi- 
liter in hac propofttione, equus albus currit equus reftringi- 
tur, etia.fi nullusfit equus pro quofupponat. Nota fecundo 
quod euin vtraq; diffinitione fiat coparatio a miriori ad ma 
iore vel a maiori ad minarSjnecefle eft defignare alique; fta- 
tufuppofitionis,relpeAu cuius maior vel minor fuppofitio 
reguletur. Vnde regula certa erit iudicadi,quat na fit amplia 
tio & quae reftridtio,ex copula prsfentis temporis. Sienim 
terminas accipitur pro pluribus quam acciperetur refpeftu 
.copula: temporis praefentis dicitur ampliariifi aute pro pau 
cioribus dicitur reftringi,vt in exeplis pofitis videre licet. 
fV nde fequitur s totum illud fubie&uffiamo iuftus^neque re- 
ilringi neque ampliari, cum dicimus, homo iuftus eft fapies: 
quanuis homo reft.ringatur pro iufto,& iuftus pro homine 
reftnngatur.Sed totum complexum fimul no reftrangitur: 
ied accipitur, pro omni quo fignificato refpeclu copulae de 
prxier.ti.Sed eft argumentum contra regula, In hac propofi 

tione 


Qap.VI.de 

tione omnis homo fuit albus praedicatum r effringitur & ta- 
men non accipitur pro paucioribus- quam acciperetur refpe 
&u copulte prarfentis teperis ergo no eft certa reettla . Ref- 
pondetur quod quauisexmodofignificationis 8c differetis 
teporis verbi de praeterito a parte poff , neq; pro pluribus 
neque pro paucioribus reffringatur prtrdicatu , qua copula 
de prtdentipoffuIat,Rihiiormnus quia differet ia teporis vt 
praeteritu eft, debet regulari per differentia verbi prsfentis 
teporisffdcirco placuit- merito DialeO icis ffatu fuppefitio- 
nis termini coffituere refpectucopule de praffentuita vt om 
nis alia differetia qus no includit praetentis teporis fuppofi 
ta.cefeatur reffrictio. Omnis autealia acceptio termini quae 
no e x cl udi tTu p p o fit a pratfentis iufuper amplectitur alia 
alterius difteretiateporis,eff ampliatio. Acceptio vero ter- 
mini,quae excludit v-e'l no includit prsfentis teperis omnia 
fuppofita s reftrj&io.efh£x quofequitur quod in hac propo 
ff tione, omne albu fuit nigruffubiectu ampliatur: quia no fo-> 

liiaccipitur pro praefentibus albis, fed etiam vitra pro albis 
praeteritis. At vero praedicatu, nfgru,reffringrtur:quiacoar-* 
flatur ita pro praeterito nigro, Vt nullo riiodo accipiatur pro 
praefenti nigro. Sequitur fecundo in hac propofitione, om- 
nis homo eff Sc fuit albus, prsdicatu reftingiab illa copula 
copulata, ita vt no accipiatur pro quolibet albo prefenti/ecf 
pro illo tatu queo fimul efl albu <&. fuit albu» bubieff u vero 
ampliatur quia accipitur pro omni homine praetenti velpre 
terito & proomniilladiftribuitur.Noitaqffufficit vt 'ierim 
nus amplietur quod accipiatur cu pluribus differet i js tepo- 
ris copularim, fed requiritur quod difiuchm accipiatur pro 
omni illo quod eff vel fuit aut eff vel erir.Nota tertio, dupli 
ce effe ampliatione vel reffriftione. Altera refpeciu pluriu 
fuppofitqru aut pauciorffaltera refpeffu pluria teporis dif 

ferentiaru.Illaconuenit tamu terminis comunibunhsc ve- 
ro etiii lingularibus, vt in hac; Antichriffus pobibiliter eff; 
Ada eff vel fuit.ft vtraque fuo modo peteft diri maior vef 
minor fuppofi t io , cum fit extenfio termini vel coarclatio 
rC T-c? U 'f U1 %r , " :fi 5 a . ti pfoqao^erbovmtur. f Denique to- 
ta d.fncuitas duudicad i in (pedali quis na terminus 'amplie- 
tur vei reffringatur eff in cogaofcedo quas na fini dictiones 

fiue 



^Jh^jj^fcpindUsi 

fine catH cgoTematic e fiue fjmcatHegoreraaticae; copulitiiic- 

verreflViftiuc.Et quidcmdfercilriftjuis nulla regula datar 4 
pia!etlicis,fedfoia diffinitionereflrirtionis contenti funt, 
relinquentesdudicium oammuni modo loquendi; At vero 

Ampliationis d:iudicand$ non minus-cjuam- oiYo- reculas 

conUitaaftrj-quas-ctri^H.-ajmnfJunem-inodumSqttcndi-po- 

terant’ remitterer: Qua in rcadbertat D.ialevlicus vbi.fae- 

rit obkuritasimmodolbquendi j diftingucndunr cflfcan fic 
vel sliier rerminus aecipiatunv.g volunt" Dialcftici , quod- 

verBu prntteritepoiis ampliet ante fe ad illud quod eft vel 
foit.&poft fercflringarad illud quod fuit in aliquo tem- 
pore d e t e r. ni a a t o , i ra; v t Haec fic vera, Adaitnfiiitf omnis- ho~ 
mo.Naiti antequam Heua creara fuiflct: erat omnis Homo. 
Verum tamen quidanr aliter concipiimt & videtBrillisprx 
dicatum difiribui pro omirfiKbniinerprxtFriro. Srailitct in 
haepropotitioneamnishomofeirinarca Notjallqui conci 
piunt' quod mal i q uot curp o re d e te rm i n n to verifidabatur in 
tempore praeterito-quod omnis homo eratin arca Noc; reli 
r quisdiominibus foftbCam.Alifvero concipiunt- omnem ho 
minem fiue prarfehtem fiue praeteritum aliquando feifie in 
arca NoeiEt haec cft communis-fententia-raodernormln hu 
iufmodi ergocontrouerfia melius cftdiliirigHere&conuc- 
nireqnamcontentibnibusdcferuuerVnumtameniCeTtifsi" 
mumcfle debet verbum pratteriri temporis & verbirm futtt- 

ri temporis ampliare ante fe terni inosconnotatiuos quantu: 
ad formale fignindatumj vtUdicasyalbum fuitnisfu, nocft 
fenfus quod aliquotemporcfucriralbumgrum Thoc enim 
impofsibilecflifed ienfusefl quod album quod efi vel fuit 
album fuitnigriim vfioffpro eodein tempore determinato 
fed pro eodem vel pro alio.Similiter dicenrdum efi deifta al 
bum critnigrum:& de iftaiuft userirpeccaror.- Volunt au- 
tem Dialectici quod etiam quantum ad fuppofita termini 
pofiti anteveTbum pr^teritiTemporissvel futuri fiat amplia 
tio,vt fi dicas omnis homo erit albus, terminus , h o m o ,.ac t i - 
piatur & di ftnbua tuatur non folum pro futuris fed etia pro 
pr r fen t i bu s :i t av t illa propofitio fitfalfa nifi homines- etia 
pta-f entes fi ut futuri, & foturi albi. Et hic efl communis reo 
dus loqueiidimodernoruin Diaicfticorum.Siquis atitera sii 


ter fenfcrit,meliuseritin difputaticne diftingaere,qua pro 
tcrue contendere, [a vero de Ampliatione quatitor aduerbio 
rum,fciiicet,Pofsibiliter,Impofsibiliter,necefIario,contin- 
o-enter modales propofitiones conftitxtentium, fuoloco di- 
cendum erit: «Scfimiliter de ampliatione verborum incipit 
& definit & de eorum Appellatione in lib.4. decernemus 
quid fit fentiendum. Denique de verbis fignifreantibus a£u 
animi interiorem ita rnanifeftum eft Ampliare vfque ad im- 
pofsibilia,vt non opiis fit prolixas regulas conftituere. v.g. 
concipio Chimera,defidero volare, fignifico hircoceruum, 
certum efl ea verba ampliare acufatiuos quos regunt etiam 
vfque ad impofsibilia videlicet ad id quod eft, vel fuit, vel 
erit, vel, poteft effe,vel irnaginario:eft. Quii r it 

JDe Alienatione tandem vnum Verbum dicendum eft. 

Efl enim Alienatio diftraftio termini a propria ad impro- 
priam acceptionem. V iide quot modis contingit terminum 
improotie accipi,tot etiam modis alieriatur.fiarc autem alrc 
natio potefl prouenire.vel ex praedicato , vel ex adiunfto, 
v.g.homo eft piftus,alienatur iubieftum a praedicato , vel fi 
dicas homo mortuus fepelitur. Aliquado etiam ratione 
tius orationis & vfu loquendi, vt fi dicas Petrus eft quidam 
leo, alienatur nomen leo,vt accipiatur pro homine forti,vel 
crudeli.Haec omnia ex comuni modo loquendi confideran* 
da funt.Sunt etiarn quaedam aliae proprietates quae ad reflri 
ftionem reduci poffunt qualis efi diminutio & remotio. Na a 

diminutio eft detraftio fignificati ratione termini adiunftti, 
vt fi dicas AEthiops eft albus fecundus dentes. Neque Tame 
intelbgas fignificatione termini, albus, minui ifemper enim 
fignificat habentem albedinemded tamen ratione admneti 
non applicat fuum form ale fimplieiter ad (ub i eft uro ,fc d d u- 
taxatad illam partem expreflam per adiunftam particulam 
f ecundum' quid. Si autem dicas, Simia eft horno fecundum 
quid,iam eftalienatio;quia ciiftrahitur terminus a propria 
ad impropriam acceptionem. Remotio autem eft detractio 
termini ab omni fuppofitione, Vtfi dicas, Homo irrationalis 
currit, efficis ratione adiunfti , vt homo cum illo adiunfto 
pro nulla re pofsitfupponere, neque proprie neque iffipro- 
prie-Cum autem dicis.homo mortuus fepelitur, non remo- 
netur 


netur homo omnino a fuppofitionerfed improprie fupporit 
pro cadauere,tuc enim, mortuus, accipitur nominaiiter pro 
eo quod in pr^ieti vitaearet qua antea habuerat.Si sute aasr 
ticipialiter acciperetur, faifoeft / ppofiuo.NaiIIe homo qui 
cft mortuus fto tepelitur quia no manet fiippofiturfed pfona 
'qua? mortua rait.Hoc aute exceptione habet in Chfo Domi 
no eo quod manet fappofitu & pfona que fuerat vere homo. 
Et idcirco nec ^ppofirio vera erat & catholica quadocius cor 
pus fepeliebatur,homo mortuus lepclitur .Si carae mortuus 
parcipiahter accipiatur vt Gt {efusyhie homo mortuas fuit'& 
lepelitur, verifs-ima eft. Probatur. Quiahaec perfona fiue hic 
fihus Dei efi Ved fuit homo,.qui mortuus eft, & nuc fepeli- 
tut.EtenitnfiliurDei vere & proprie fepeliebatut propter 
VfHdne perfonale ad corpus, ficut filius Dei vere &,proprje 
defeendit ad inferos propter-vmone perfosaleBrad animis 
Quia igitur fi mortuus p artiet piaiite r a cc i p i aurr ampliat ad 
id quod eft vel fuit ficut fi diceres homo q u i fu h , fe quitu r v e 
ra ftiiiTe illa proppfitfoae,hic homo mortuus , demonftrat» 
perfona nlij Deftfepelfiar. Fateor tam e quod ex communi 
vfu Idqtiedi mortmisnominaliterarcipitur ni fi quado adiu-- 
gitur eu verbo eft vel fuit, vel, erit, vt fi dicas homo cft mor- 
tuus 8c Chriftus qui eft in ccelo eft mortuus pro nobis.Ffc 
Petrus erit mortuus. In quibus propefition ibus. Chriftus 
Petrus proprie fupponut. Sed fortafie quarris,vtrum in hac < 
propofitione,homo moritur, fubietlu fupponat proprie vel; • 
improprie. Videtur enim elfe impropria lu-ppefitione , quia 
praedicatu alienat fulfce&u,cu fit verbu pmfentis teporis im 
portas priuatfonevitsyergo no poteft praedicatu coitenirs e 
fubiecTo proprie fupposetuRefporidetnr eflequarda verbi ■ 
praefentis temporis, quse ampliant fubicdlurn ad id quod cft 
vel immediate ante hac fuit, ficut verbum, defink.Tuc enim 
vere homo definit quando non eft,ied immediate ante hoc 

irtftans fuit. Et tale verbum eft,moritur, quare haec propqfi- 
tfo vera foitin fenfu proprio i rr illo inflanti mortis Chrifti, 
Chrii Immoritur. Sufficit enim quod immediate ante hoc 
inflans fuerit Chriftus. f Reliquii erat ad complemento hur 
jus materiae de Am pistatione < 3 c Refiritlione regulas Sc do 
curr.enta ftataere argumetadi ab amplo ad no amplu,& a re 
ftrido ad non refmffum.Sed haec omnialibro 5 . dicemus. 

Cdp» 


Ifpellatione. / p 

Caput feptimum De zftpef latione. 

J Ltirna proprietas ex his qug pofTuntaccidere termi- 
' no pofitoin propofitione cofideranda.eft Apellatjo. 
Catus diffinitio eft Appellatio efLapplicatio fignifi- 
cati formalis vni 9 termini ad fignificatu formale alteri 9 .Que 
duplex eff.Qnsda eft realis,& queda rationis. Realis eft ap 
plieatio accidetis realis ad formale alterius termini vt in hae 

f jropofitionejPetrus eft magnus logictis,in qua terminus il- 
e, magnus fic accipitur vt magnitucfo no adperfonam Petri 
inquatitate,fed ad logica q-us in illo eft denotetur applica- 
ri, Appellatio vero rationis eft applicatio accidetis rationis, 
vt in hac, homo eft fpecies^ Hec funta Petro Hifpano dicla 
& ab omnibus Di^eftkis Modernis admifta. Pro quaru dif 
finitioiTuiateiligetia necefle eft,rccblere diuifione in libro 
primo fatfaderermino sn abfc lutum & cotino tatiuuu. Na 
in diffinitione Appellationis in communi videtur infinuart 
np cotingere Appellatione nifi inter duos terminos c5nota 
tiuos.Na fi appellatio eft aplicatio fignfficati formalis vni* 1 
termini ad fignificatuformale alterius, necelTe eft,vtrfiqj ter 
minu habere fignificatu formale & materialc.Id quod in exe 
pio polito de Appellatione reali,vt Petrus eft magnus logi 
cus,mamfeftu eft Na ta, magnus, qua logicus, terminus con- 
notatiuus eft .Alterenim magnitudinc,aiter logica formali 
ter fignificat per modu alteri adiacetis^useeft diffinitio ter 
mini conotatiui.At vero in Appellatione rationis no eft fa- 
cile diftinguere quomodo inUeniatur applicatio fignificatf 
formalis vnius termini ad fignificatu formale alterius: vt irr 
hac, homo eft fpecies,pratdicatuquide terminus conotatiu* 
eft fignificas de formali accides rationis,quae dicitur fecijd* 
intetio. At vero fubie&u homo terminus ablolutus cft.Quo 
modo ergo verificabitur quod ad formale fignificatu illiu» 
praedicatu illud, fpecies, applicet fuu forniale fignificatum, 
quod eft accides rationis quod dicitur fecudaintetio fpcciei. 
Nullo enim modo horno habet formale fignificatu cui per- 
iit applicari formale fpeciei.Homo enitnhoraine reale dici- 
tur fignificare.Dicit enim fignificare natura humana Icu ht^ 
manitatein in fuppofito. Sed homini reali conu^pirejip^ 
poteftrquia non inuenitiir horno realis quiri fi t fii n guTan s , 
ac pro inde non erit fpecies:rurius natura humana huc hu» 
‘ - - - - - ■ manl>= 



50 z 

rasmtas non efl fpe??e?^^ f n enim illa eft quae prodicatur 
de ipdiqidais.NuiIuinigittir ftgnificatum formale habet ille 
terminus, homo, cui applicetur fignificatu formale fpeciei. 

51 autem dixeris,fignificatum formale illius termini, homo, 
efTe quidem hominem rca!em,fcd non provteftinfe fed 
pro vt eft in conceptu mentiSjCotra quia ifte terminus ho- 
nto non fi^nificat hominem cfle in conceptu mejitis , alias 
cllet terminus fecundae intentionis. Habeo igitur intentura 
non eile bonam illam diffinitionem Apellationis in conlmu 
ni datam, fi quidem non conuenit appellationi rationis quae 
vera appellatio eft. 

Explicatio Pro intelligentia huius difficultatis memor edo eorum 
Appellatio- quz diximus de fuppofitione fimplici & naturali. Nunc au- 
ms rationis, tem notandum eft in his tribus propofiti^nibus , Homo eft 
animal rationale,homo currit ,hoftio eftfpccies , fubkfiura 
illud eundem conceptum habere in mente & idem fignifica 
re:fed acceptio &fuppofitio diuerfaefl. Nam in hac propo 
fitione,homo eft animal rationale, fupponit naturaliter non 
fplum pro homine fecundum quod immediate fignificatur 
er idem terminum & conceptum communem, fed etia pro 
!iri gu I i s i rid i. u i d u is p q (sibi 1 /bu s : & idcirco fuppofitio natura 
Iis, eft: etiam pcrfonafis.At vero inhac,homo currit , fubie- 
ftum illud fupponit accidentaliter , propterea quod adio 
currendi contingentem coruenientiam habet cum re fignifi 
cata per fubiefttim: <$c ilhud . praedicatum quando conuenit 
homini, idcifco CGDUenlirqtfia immediate adio currendi ac 
d'dit PetrpjiSc quia Petrus currit, homo elicitur currere, vel 
qiiiaPauIiis ciitnt/C^teruih non quia Petrus eft animal ra 
tionale velrifihilissidckco homo eft animal rationale & eft 
fiiibllisrfcd potius vice vef fa,quia illa praedicata habent per 

fe sa'tui , alenii& intrinfec-am conuenientiam cum hominctid 

JltUtf- jiSs jr.r:: ' r r .. l 





destrkque (ubiecifuni ftipponit naturaliter neque accidenta 
lirer, quia sion uipponit pcrfqna!rter,fuppofitio enim perio 
rudis eft qux diuiditur in naturalem Sc accidentale.Sed fup- 
pqn:t {impliciter propterea quod accipitur ab intelleftu, vt 
Fuppomtpirp fuo immediato fighiftcato, taliter quod exclu 
' i " 1 ’ idat 



fr 

dat I pr te dica t i o nc pred i eat i figo ifrafrs ctredlats; qualia funt 
fuppofita lingularia illius termini,ho«K>. Nunc igitur eunt 
in diffinitione Appellationis in communi dicitor, efi appli- 
catio fignificati formalis vnius -termini ad fignifieatum for- 
male alterius, inrclligcndum eff de formali alterius termini 
co modo quo formale fignifiotmn habuerit. Si enim fuerit 
termmusablolutus fign ficata formale eius erit illud qtiod 
immediate dSc perle pruno fignificat. Deinde debet ihtelli- 

f i de figni ficato formali prarci; e, ki licet, excludendo figni- 
catum materiale eamodo quo materiale habuerit. Atqui 
per hanc doctrinam explicatur nofira difficuttas.Nam ho- 
mo cum fit terminus abfofutus non aliud habet fignificatu 
firmalepraeter illud quod immediate & per le prrmo figni 
ficat medianteconceptu conimuni 5 qaem exp'itfiit dum fig 
jnficat hominem verum & realem, Quando igitur tale fue- 
rit prardtcatnm vt virtute (us fignificationis poflulet rem 
fignificatam immediate per lubiefhun vt quatenus illo pr® 
prio conceptu concipitur fuhijciatur pfxdrcato ; tunc prae- 
dicatum apolicathium fignifieatum rormalequod clf acci- 
dens ratiomsad formale fignifieatum luo lecf i. Itaque quan- 
tus femper hosno i»i propofitione accipiatur mediante con- 
ceptu hominis tanquam conditione fine qua non fupponie 
ncqireaecipituntamen quando praedicatum cft talis fignifi 
canonis, vt illam conditionem i;i fonnahtatcmquodanim® 
do conuertat,eo quod fecundum illam prarcife conuenire 
denotatur ipfi lubieftopue tlf vera appellatio rationisrqufa 
efl applicatio fignificati formalis rationisadimmediate fig 
nificatum pro vt fbrmaliter efi: in ratione fecundum conce- 
ptum adarqujtumrcifigniffrata.Hmcfequiturhas propoli 
tioncsefle fallas, Peti us eftfpfecies, homo eff genus , horna 
eft tMFercntia,quia illaprardicata non pofTunt conuenire ta 
libusfubieflrs cum illa reduplicatione quatenus proprijs <5c 
adaequans conceptibus concipiuntur. Ha&enus dcAppclIa 
tione rationis. 

Iam vero de Appellationereali cognofeenda &dignofce 
da duae regula confistuuntur. Prior cft. Qgiando adie&mu 
pomtu r a parte prarditati & fubffantromn a parte lubieeti 
aua eft appellatio fcd fola applicatio adistliui aci fuppofi- 

S tum 



Hse irg#- 

l(Z it appel*> 

hlianc re*~ 
It. 


S- 2 


Liber 



Wm 


tum fubftantiuijV.g.iiTlfSc proportione Petras- logicus eft 
magnus non denotatur magnitudo conuenire Petro ratio-, 
ne logicae fi autem logicus concipiatur in hac propofitione 
vt pars prxdicati etiam fi antecedat copula erit vera apoe!- 
latio vt Ii proferas Petrus,& quadam iufpenfione fpiritusfa 
dia profequaris, logicus eftmagmiSjperinde eft ac fi diceret 
efl logicus magnus-Secunda regula. Quando ndiectiuum <Sc 
fubftantiuu funt a parte eiufde extremi tuncadiediiuum ap, 
pellat fupra formale fubfhntiui. Ex hac regula intellioes 
quod in lymbolo dicitur, & homo faftus eft.^Nam fubie&u 
illius propofitkmisnoeftfttonio, neque totum illud, homo 
fa&usped filius Qei vnigenirus 3 de quo praceflerat , Qui 
propter nes homines & propter noftram falutem dciccriit 
de coelis & incarnatus eft de Spiritu fancto ex Maria viroj- 
ne-& homo fadtus eft. Vbi manireftuni eft illud complexu, 
homo fa£lus,effe praedicatuin,& participium, faftus, appli- 
care fimm fignificarum formale non fimpliciter ad fuppofi- 
tumfubftantiuuquod eit filius Dei , fed ratione humanita- 
tis. Et miror quenda modernum in inis infiitotionibus Dia- 
lefticispro coperto habinfie,hanc propofitione eftefaibm, 
Chriftus eft homo faftusiquia fubftantiufi ponitur ante ad- 
£liuum:Cu tame in fymbol® ponatur tubftamiuu ante a die 



, . ^ Ua , O — 

j pretiu erit hic aduertere obiter circa terminu, homo , quod 



--- . , — acceptio. « 

proprietates Dialeftic'as } ac fiefiet terminus connotatiuus* 
Vniuoce quide dicitur de nobis & de filio Deffec quia/up- 
pofitofifij Dei ex tepore fecudii fide catholica vnita efi hu- 
mana natura,perfonis aut e creatis human^ naturar,vfqj adeo 
j iotrinfeca eft humanitas, v-t illa deftrudra, deftruantur per- 
• forne, Sc perfonis deftrudfis. etiam iri illishumana natura de- 
j fmuturad circo quando horno dicitur de nobis, omnino fe 
i hahet vt terminus abfolutus quantum ad Dialecticas pro* 
'prietates qute accidant termino pofito tn propofitione . At 
vero refpeftu fili-j Dei quaatu ad iftas proprietates Appella 
tionis Sc Ampliationis perinde fe habet ac fi terminus efict 
i 1 eoa- 


V 


Capi/ 



^^epa&ions; 


€onot3tiaus.I’taqiie diftcrentia non efbirs modo fio-mficare- 
di ipfius nominis led’ quantam ad proprietates qtig exta- 
li acceptione confurgimt. Hinc fequitathanc propofitio- 
nem elle verani , oftenfo Chrifto , hic horno creauit Ano-e- 
loSjCuia uibiecfatn ampliatur quantum adforinalkateinlm 
portatam per terminum--, homo-, per inde atque in ifta,ifte 
equus claudus cucurrit Velociter ante, annos tres non enim 
erat claudus quando currebat. ‘Sed fenfas eft,ifte equus qui 
e fi vel ib it clau dus currebat olira velociter. Similiter hsc 
propolkio eft falfa i fte homo eft faftus,vbi, ific. homo ,'tc.- 
net lacum fubiecfi,<3t ratio eft quia praedicatum adieftiuum 
applicat fuum fignificatum formale ad fuppofitum fabfiaa- 
tuii & non ratione humanitatis . Sed hx regulsexcom- 
nrmii modo concipiendi corrigenda? fun t . 'N.ajn. pro fe- 
&o fi dicas, hoc album eft intenfum ,, .demonftcato> h(ke, 
appellatio eft: quia 'denotatur rntenfis EgniScata. forma- 
Iker per -praedicatum ce-nuenire lubieclo ratione rubedinis 
qsod eft fignificatum formale fubiecti , & confirmatur die 
veram iUieappellationem.QaKt haec eft mala confequentia., 
hoc album eft intentum, demonilrrato iacfe,& hoc dulce eft 
hoc album ergo hoc dulce eft intenfum & non alia ratione 
■ mft qma variatur appellatio. Praeterea de appellatione ra- 
tionis folent ali ardus regula; conditui. Prior eft. Quando 
praedicaram- elfc fecundae intentionis eft appellatio ftipra pri 
marium fignificatum itibiecH prout concipitur proprio co- 
c.e-pta,vt rikhreft.Qaaliafunt haec prsdicata^vniuerfale^e 
nus,fpecies,ditiinitnr,diuiditur.,& E milia. Sed taine limitat 
"hanc regula, dummodo illa intentio Egnincata per praedica 
-tu fit de intentionibus qu* refpicmt res. Quae limitatio po- 
nitur ad exciudeda appellatione praedicati huius propofitio 
nis, homo eft fignu ad placitu:quia non applicat ad formale 
fignificatu fubie<fti-,propterea quod illa intentio figai, refpi 
cit non re fed termiaihac proinde iubiecium quanuismate 
rialiter fupponat.,fed. fsppoffit tame quafi perionaliter pro 
Q nnihtas fingularibus fibi fimilibus. Altera regula eft ter- 
minus figuiheans aciam animi interiorem appellat fupra 
proprium conceptum termini in quem fertur, v.g. haec 
verba , fignifico,co.g«ofco, dcfid£ro,vplo 4 fignificant aeiqni 

ir 2 animi 



/ 

i + 



r# 



Liberwecundus 


animi interiorem ac proinde applicant fuum fighiEcatpm 
formale ad fignificatum aeculatiuiin quem feruntur ieciiciu 
' proprium conceptum ipfius fignificati v.g.c ognolco verne 
tem, appeto dulcem cibum, dicunt tfle appellationem ratio 
r.is. Sed tamen quanuis verba importantia a&um animi mte 
r "- riofem appellent modo pracdi£to,vt concipio heminem,co 
dpi o al bu m : t aro en fignificantia aftms animi interioreper- 
tmeiifeniad potentiam appetitiuam non videntur apptlla- 
i e lupra proprium epe eptum reifignifieatasper accularmu, 
aut quod idern efhfupra rem prout concipitur proprio con 
ceptu.Nam profcao qui defiderat honorem vel appetit ci- 
bum aut potum, non harc appetit quatenus concipimur pro 
prijs conceptibus. Neque lub hac ratione appetitus feitur in 
illud obiedum.Nam fi lub ea ratione formali appeterentur, 
flatim atque defiderantur,habercntur:quia iam iuntin con- 
ceptu & cognitione defiderantis.Potius igitur dicendu efi, 

huiufmodi verba applicare fuum formale figmficatO ad re, 

quae eff obieaum lub ratione conuenientiarad appetentem 
v eldefid erant em. Sed bnin i a haec vt iam diximus ex conia* 
T) e m modo loquendi fapientum penlanda lunt. Denique circa 

Sionemmt nomina vel terminos numerales fpecialis difficultas eU, An 
idium adiunfti nominibus lubftantiuis vel adiedtiuis appellentia 
pra fuppofitavel (upra rationem formalem figmficatam per 
fubftantiuum. Cuius difficultatis rcfolutio vtilrs erit futuris 
I Theologis pro materia de Trinitate & incarnatione. Dc 

quare^res regulae folent a Modernis cbnfHrtii. Prima cfl, 
nomen' numerale primitiuse fpcciei additum termino lub- 
flantiali appellat vnitateni aut pluralitatem ratione formae 
fubflantialis fubftantiuipcd fi addatur adieaiuo,non nume- 
rat formas;led luppofita.v.g.fi cieas, tres homines, non cn ii 
lud numerale numerattres naturas humanas , fi auterri^dicas 
"tria qualia non numerat qualitates led fuppofita.Hax lecu- 
ela pars verior mihieft Sc magis diflincla quam prior. Cum 
• enim dico,Petrus efi vnusfclens veta ptopofitioell . Nca 

propter vnitaTcmlcicntiaeicuiapotefl habere plin es fiien- 

tias,lcd propter vnitatem fuppofiti lubft annalis fiue habeat 
vnam fiue plures fcientias.Si autem nomen numerale comu 

&um cum adieftiuo numeraret duntaxit formam fignifica- 

- — ' ~ tam 


* 


< L, 



/ V h <J f 


eam hxce itet vera,P? truse. fi tres 'cientes fi tnnhcem fcien- 
tiacn haberet. Sim Mite? b are efiet vera,!i vnica afbedo meN 
fet tribus hominibus, Ifti homines fant tres albi-.ergo nome 
numerale- tantum numerat fu-ppofi.ta dum conjungitur adie- 
cimo. Eft itaque regula quantum ad fecundam partem cc?t:f 
fima. Ex qua Sequitur quod cum in fymboto cucriur, no trei 
ornnipotetes, Sed vnus omnipotens, no tres artem, : fcd vnus 
xcernusrno-Ticn,ofnntpoTentes & scterni non adieftme fed 
fubftantiue accipiuntur a Theologis.Seci de priore parte re 
gulx non e fi tanta infall; bilitas. Nam cu dico. Petrus & Pau 
lus fu-nt duo homines proculdubio non folunt dualitate co- 
ftituo in humanans tura, (quam regula appellat tormarn fub 
flantiakm significatam per fubftantiuuirs )fed- ctiarn 8c po- 
ti fs ime allero dualic, tcm. in fuppofii is. Non igitur tale no- 
men numerale -numerat prxcife formaro fubftaatialem fig- 
niEeata. per Subftantiuu..Ecc6ii.rmar.ur. Na fi Pater & filius 
Sc Spiritus fandus alfumerent eandem lingularem naturam 
humana (quod Theologi pofsibik efFe dicur)tunc hac pro 
pofitioeilet vera; Pater & 'Filius 8c Spiritus farkros fu-nt tres 
homines. Probatur quia fi effent vnus homo ,ciTenc vnulup 
pofitum humanae natura: quod fallurn elkquia rurSus fi ei- 
lent vnam fuppoiitu u vel illud effet pater, vel filius, vel Opi 
ritus fancfus(fuppono enim quod in illo cafu immediate fic 
ret ynio ad proprietates perfonalesdiuinas fieut modofaefia 
eft immediate ad filium in proprietate per fonali, Vn.de no 
.poterat defignari hie Deus tan quam immediatum fubfi flens 
in humana natura. Similiter fi verbum Diuinu-m afitiareret 
duas naturas humanas ficutafTurnpfit vna, fequeretur quod 
efiet duo homines ac proinde duo fuppofita humans natu- 
rx. Etenim homo importat fubfiftente-mjn humanitate.Sed 
de hac re in materia de incarnatio ne latius dt-ipupnt 1 neo 
• logi.Nunc autem breuher dicam meam fenteatiam. Exifti-i 
ino enim primam illam partem regulxfu-xta fentehtiam D. 
T hornae multo aliter e (Tc explicandam. Quam ego fic. con- 
Eituo.Nomen numerate pnmitiuxfpeciei adiunefuro (ub- 
flantiuo fisnificanti fubfiantiam in concreto numtrat no n 
folura fuppofita fed .etiam, formam vel naturam Significata, 
V.g.Petrus & Paulus funt duo hpffiines.nonjolum propter 


F 3 


dei- 


ss 


Liber 




duahtatem humana naturae, {ed etiam propter dualftate 
politorum. Similiter in hac propofitione . Pater & filius i 
Spiritus fandus funt tres D‘j,nonfolum multiplicatur nn u 
ra Deitatis fed etiam multiplicatur ibppofita. Sed falfa ‘*a 
illa propter multiplicationem Deitatis.Cxterum i n iilocs 
fu.fi tres perfonsraffumerent eandem humanitate fatis pro 
habiliter dicitur quod effent tres hominesrquia tunc illecter 
mmus homo Jicet non mutaret fignificatH>nem,vt-fi}pradi- 
ximus, nihilominus quantum ad proprietates Iogicales, ha- 
beret fe.vt fe habent termini hgnifieantes accidens nVcch- 
creto. Quibus terminis adiedo nomine numerali multipli- 
cantur duntaxat eorum fuppofnaifiue accipiantur illi termi 
ni adiediue fiue fubfiamiue. Etenim vnus artifex efi etiam 
fi plui es artes hsbeat. Et duo homines ellent duo artifices 
etiam fi per diuinam potentiam vna cadeque fi. cularis ars 
in vtroquecollGcaretur.Obfeiua tamen hoc nomen; vnu' 

cum dicimus . Pater & filius St Spiritus fandus fm’t vnus 
Deus, non tantum determinare vnitatem natura in abfira' 
do, fed etiam vilitatem vnius Dei fubfiftentis in diurna na- 
ura. Quia hoc nomenDeus fignificat in concrero Deitate. 
At vero cum dicimus vnus Deusjnon determinemus vnrta- 
tem perfonarum. Quocirca regula a nebis pofita imcUisen- 
da eff determino numerali pluralis nmr.erirq-ui pi oprie^nu- 
merahs eft^c numerum fignificat.Dixitnus item primitiva 
fpeciei, quia nomina numeralia derruatiua fpeaei. qualia 
funt, binus trinus, nonfequuntur illam regulam. latemur 
enim Deum effe trinum & vnum.Tnnurr quidem pi opter 
Trinitatem perfonarum, vnum autem propter vuiia^e Dei- 
tatis fu b fi fient is. Nullat enu s tamen dicemus Deum efle tii- 
pliceimquia triplieitas dicit multiplicitatem cua: firr P h>i- 
tatidiuina; repugnat. Cu.us differentia; nulla melior ratio 
alsignabitur quam vfus loquendi fandorum Patruae The® 
logorum, qui cognita rerum natura, ita locuti lunt de tanto 

myfterio.Vide qua; diximus fuper primam partem quarfi, 

36.art 4.dubio i . ^ 

Ali* duae regulae quae a Modernis drflingucntur clario- 
res firm.M enim fecunda Regula.Nomen numerale additu 
adkdiuo numerat fuppofita. Quam regulam nos extendi- 

mu« 



mus etiam a*! fubflantiua connotatiua Sc fignificantia for- 
rnaiitcr accidens:vtartifex,do£lor. Quorum exempla fupra 
funtpofita. Tertia Regula. Nomen numerale denominatiui* 
fi adijciaturfubftantiuo fiue abloluto fiue connotatiuo , ap- 
pellat numerum daataxat fupra concretum fubflantiui . £c 
ponunt exemplum in hac, Deus efi vnus &vnieus. Vbi in- 
telligirnus vnum concretum fubfiffens pro quo immediate 
ille terminus , Deus (apponit non determinans pcrfonas. 
Item concedimus Deuseft trinus, quia efit tria fuppofita 
perfonalia. Sedpcofeflo hoc fecudu exemplum defiruit re 
gulam. Nam adiectiuum, trinus, eft numerale deriuatiusfpe 
ciei & coniungitur cum fubfiantiuo^DeuS; & tamen n5 ap- 
pellat numerum fupra concretum fui fubftantiui: (ed potius 
numerat fuppofita perfonalia,non aurem immediatum fsp- 
politum prout fignificatur ilio termino Deus.Quamobrena 
multo melius nos diximus ha;c documenta iuxta com- 


munem modum loquendi Ecclcfiae Catholica: regu- 
landa ede. Haec de proprietatibus iogi- 
calibus dixi (Te (af- 
ficiat.. 


F 4 


L I- 




i Diffinitio 
Midi Jtisdi. 


y 


Liber ftrtms 



LIBER TER. 


T I V S DE 

SCIENDI 


■M ODO 

S I VE 



DISSERENDI. 

Trasffcatus primus. 

Qapit primum. 

A M doftrins ordo poffnlat , 'vt ad 
potifsiniu Diale dica- fine fenfim acce- 
damus. Hoc enim propriu Dialerticas 
eit, omnibus alijs fciet! js modii (ciendi 
tradere . Nequetam£ nuc de perferto 
fciedi modo traftatione «nflituimuside 
hoc eni.m in pofiremo libro nofiraru 
■inftitutionum acendum eft.Hic autem 

hoc tertio libro non eo rigore loquendi de modo perfecie 

lciendi,fed de via neceffaria ad illum diflePemus. N m irum 
de modo faciedi perfpicuu ejuod mete obfcuru e st.H n n cd ? 

fciedi diffinitur fic.Oratip alicuius ignoti manifefbtiiuadif i 

tar modus fciedi. Qui triplex eftiDiffiniiiojDiuifiorcx argu 
mentatio.SJPro intelligetia propefits diffiniuonis & dmi- 
fionis nota primo oratione in diffinitione modi fciedi loco 
ceneris collocari, quatenus indiffereter (e habet ad ctatictie 
perfecta & imperfecla.Neq; enim omnis modus icicndi eft 
oratio perfecta. Sed quida modus fciedi efl imperrcffiaora- 
tio. quida vero perfecta. Sed efbobicctio in cotrariu. iA« ru- 
pra libro fecudo, oratio perfc primo diuifa fint in oratione 
perfecta & imperfecta, ergo no poteftiteru diurni per fe pri 
mo in oratione,qux fit medus {ciendi & oratione quar ren 
fit modus fciedi. Cofirmatur quia modus fciedi cfi per fe ora 
tio fient homo eft animal, ergo omnis modus «credi efl ora- 
tio pcrfeda 5 vcloffinis modus fciedi -efl oratio urperfirta. 

Anas 



Tha tv. 1. {^Mm Modo [ciendi. S g 


Alias orario in conitini immedintediuideretuf duabus diui- 
fionibus t<iqua genus in fpecics v e l d i ffV r et i a s. Ho c a r gum e- 
tu (olet aliquos nmviu vrgereifed profero no Habet tantum 
difficultatis quantu in fronte promittit . Primo quide quia 
humfmodi diuifiones no funtta exaffsgetieris infpeciesco 
finituras oer diiferetias proprias cdtrahentes genus, fic-ut in 
praedicaateto fubfiantiae folet fieri dmifiones.Cu enim ora- 
rio dmiditur in oratione perfera & oratione imperfecta,; 1-* 
\x difbretiar perfecti & miperfefti ab cffeftu accipiuntur. 
Qnoma perfecta perfectu fenfum generat in animo audito 
ris, imperfecta vero imperfectu. Non erum perfectio illa & 
imperfectio formaliter coftituit fpecie orationis: fed iropor 
tat proprietate quandayqu* orationi accidit . Omnis enim 
oratio oerfcCte & vniuoce habet orationis diffinitione, que 
nihftaliud requirit ad nerfedla efientia orationis, qua vt ha- 
beat partes per fe fignificatiuas iuxta figmficatione totius: 
omnis itaq- oratio perfecte oratio eft. Cu aiite dicitur quat- 
da !mperfe-ctj,ex eo talis diciturrquia no perfectum fenfum 
generat ia animo auditoris. Quamobte n5 efl. intoueniens-' 
vt iteru diuidatur oratio in moduf ciendi &in oratione quae 
no efi modus fcicndqna altera rnebru didifiouis non efi per 
fe fpecics orationis, icilicet, no modus fciedi,cum fit illa dif- 
ferentia mera negatio. Sed intetio DialeStici diuidentis ora 
tione in modu feiendi 3c in ©rationequa* non efi: modus teie 
di.efi ex omnibus orationibus eligere easqua; infigne vtili- 
tate p nefiat ad ffcientif acquifidone.Deinde etia in diuifio- 
nibusquit fient in pradicameato' fubft antias: aliquid fi mile 
accidit propter 'humanas cognitionis imperfectione: Nij pt*i 
jno diuiditur lubfiantiain corporea & incorporea & rutius 
iubftam corporea diuiditur in viuente Si no viuete, Si de in j 
cepsdubUatia viues in ientuiua & inferifitiua . fit nibiionfi. j 
nus omnis (ubitatia incorporea eft viuens & no coprehendi i 
tut in aliquo mebro determinato diuidentefublfatia corpo i 
reafinfubftatia viu^te Sc no viuente. Vnde videbatur prius! 
diuiaeda ubfiatia in viuete & non viuerem,& rursus subfia 
tia viu-is incorporea & mcorporea.Etenmi fubfiantia vives- 
vniuocu genus eft ad viuente corporea & incorporvaiAt vej- 
io fi ita delccnderemus dnmietes rurfus fuhftantij corporea, 

■F j viuen-i 




Mtfatfeie' 
it tripli x. 


90 r 

|maente in feirfitiuaSc irifenfitiuS,quaIis eft plSta,ia no vltrs 
poterat procedere cftuifio aci fubftatias corporeas no viuen- 
tes:ae proinde excluderetur a rc&alinca praedicamenti iub 
ft«Ke ? nifi iteru afcederemus ad corporea fubftantiaviuete 
& diuideretur ineorporea &: immateriale. Quia igitur praei 
dicametalisdiuifio in vtatn hominu fiebat piacnit Ariilote- 
ii primo diuidcre fubftatia in corporea & incorporea <Se reli 
ftaincorporea,quar nobis occulta eft , defcedit ad corpores 
vmente:cu tame ratiovits no fit limitata ad gemis carpo- 
: ri^fiquide iuuenitur perfc&a in omnibus incorporeis iufe» 
j fiatijs.Hsc di£ia fuerint n5 pro tprombus fed pro ipfis pras 
; ceptoribus,vt nota exaelc velint diffinitiones & diuifiones 

jproprietatuDialei-tieariieXamrnarerquarfiarpenuniero dait 

j tur per accidetales proprietates 8c ab effe&u. Ia yero alter» 
particula quae locu differetis obtinet quae eft alicuius igno 
ti manifeftatiua,expIicadaeft.N5 enim quomodolibet ali-* 
qua oratio fignifieet vel manifeftet tibi aliquid quod ignora 
bas erit modusfciedi ffed illa folu quae per le & ex modo irv 
trinfeco fignifieadi manifcftatiua eft alicuius ignoti» v,g.ig« 
noras Epifcopuaegrotare,& aliquis dicit tibi Epifcop* egro 
tat,tuciila oratio no eft modus ieiedbneqrenim per te mani> 
feftatiua eft eius quod tu ignoras.magis qua fi legeres illam, 
fcripta in pariete. Si tame aliqua viate certiorem reddit de? 
tegritudine epifeopifftocprofeifto ndex fe habet, fed ex au- 
toritate dicetis.E tuc in metemodu fciedi exerces fi credis- 
epifcopii xgrotamHac enim difcurfuni raete exerces. Ifte 
qui dicit,epifcopu« sgrotatjeft verax, neq; metiedi occafio- 
ne habet,ergo epiicopus argrotat.E cce quomodo illa oratio 
ex modo fuat fignifica-tionis Sc cepofitiocis ne eft manife- 
ftatiua ignoti. Deinceps praedi&a definitio magis explica- 
tur ex ipfa diuifione modi fciedi, funt enim mebra diuifioniSj 
quafi cxepla adaequata ipims diffinitionis modi fc iedi. Diui 
ditur itaq,- modus lciendi4n djffinitione& diuifione^: arga 

mentatione. Nobis aute libstin primis de diuifion e ager ep d 
que no immerito. Na diuifio via eft ad diffinitioncjndicut Sc 
diffinitio ad argumentationem. Deinde quia omnem diffini 
tionem prjrcedit diuifio fine entis fiue.fuhif antiae aut quanti 
tatiSjVci reliquorum alicuius lupreofi generis . Quod fi: vja 


'T~r aci. Lfiafin. de Diuifione . p / 

perfeaionis procederemus primQ locu obtinebat arminien 
tatio, fecundum diffinitio, tertium diuifio. At quia nunc in 
Diale£icis inftitutionibus ab imperfe&is ad perferiora 
proceditur primum iocum obtineat Diuifio. Triplex itaq- 
eft modus fciendi. Cuius ftifficientiafiac viaoftenditur. N3 
ignotum aliquid efieduplicitercohtin S it,vno modo incora 
plexe figmficatum,& fic dupliciter poteft ignorari, yno mo 
do Quid lit:alk> modo quotuplex fir.Et tunc tale ignotum 
diffinitione & diuifione manifeftatur. v.g.ignoras quid fit 
triangulus & dicitur nbi.Figura habens : ttes^ngulos squa- 
les duobus re&is. Haec eft diffinitio. Ignoras rudus -qfiifi fi c 
angulus re&us ,tk dicitur tibi angulus relultans ex duabus K 
jieis, quarum altera per pendicularitcrTuper alteram cadit. 

Etiam hec eft ditfinitio.Sedruriusignoras quotuplex fit, & 
tunc diuiditur triangulus in fuas fpecies vel differentias^ 
illa eft diuifio. Deinceps ignoras vel dubitas aliquam enun- 
tiationem verane fit aut falia,<Sc tunc argumentatione, i°mo 
rantia^vel dubium excluditur.v.g. Dubitat quis an vita ftu- 
diofafit dele&abilior,quam vitiofa.Tunc tali argumentatio^^ 
ne manifeftatur, illi, vitam ftudiofam deledabiliorem efte. 

Nam quod eft conuenientius naturae hominis, eft ei deltcfa 
bdaisiicd vita ftudiofa eft homini conuenientior.ergodele- 
dfabilior.Ecce fufficientiam diuifionisquiano eft alius mo- 
dus ignorandi ex parte ignoli.Veniamus iam rurfus ad diffi 
n itiones earumdern fpecierum modi fciendi. Adhuc enim io- 
noras quid iit diuifio, quid diffinitio, quid argumetatio.Quj 
omnia lingulis diffinitionibus manifeftandafunt. 

Caput fecundum de Diuifione . 

S i itaque diuifio oratio rem per fuas partes 
aut terminum per fuas fignificationes diftri- 
bu-ens. Vbi duplex diuifio infinuatur. Altera 
rei, altera multiplicis fignificationis nominis» 

Sed harcfecuda diuifio paru aut nihil pertinet 
‘ad Diateff itum, Eft 'eniinGramatici Confiderare varias fig- 
nificationes nominum aequiuocorum fiue acafuftue a con- 
-filio . Vt fi dicas, Hominum alius vmus, alius pidus , vel 

capisg 




.ca»is>afius- eflr n?&rinu$;alites IatrabilisjCttllius reldittifidiiffi* 
. ei s ,(cd ou taxat diuerfae fi gn i fiea tixmes v n iu s nornin is ex p li 
eatur.Id quodprodefTe folet D-iale&ko volctidiffinire ca- 
Be.Prius enim debet atqijiuoca voce diilinguere : & deinde 
diffinire rcfignificata.de quadifFerere parat. Et hoc fatis fit 
pro diuifione quia ncminis.Cirea*diffinitioned[uifionis rei, 
quae efl oratio re perfuas partes d i flribu e n spd u e r te difeipu 
Ie quod aliquado vocamus diuifione tota oratione copofita 
ex diuifo <5c par t ibus diuidetibusfiravt totu hocappellemus 

diuifione. v.g. Animalia aliud ranonale, aliud irrationale:vel 

animal aliud cll rationale & aliud irrationale. Aliquado ve- 
ro dutaxatorationequae eotiner dMlin&irp veli copulatim 
partes diuidetes, dicimus efTe diuifione.v.g. rationale vei ir- 
ratio nale.Scu aliud rationale & aliud irrationale. Et hic eft 
proprior & formalior modus loquendi. Na diuifio non eft 
enuntiati orficut neque diffinitio, quanuis.tatn diuifio quam 
diffinitio enuntiationem pofsit confutuere. 

Nota fecundo quod quia diuifio in partes femper efl alicu 
ius totius^neeelleeil vit ficut multipliciter dicitur totu, ita 
etiarniSt diuifio multiplex fit.Aliud enimeif totum phvfi- 
cnm quod componitur ex partibus effiemialibus j dequaxum: 
neutra ipfuim totu prsdicatnr. Sicut homo componitur ex 
corpore 8c anima rationaliin quo diuidimus animam a cor- 
j pot e & corpus-ab anima non, quia realirer feparatz, fint ,fed 
jintellefliidiitfnguinnts reaiero vnamparterasEsaltera vere 
; negantes vrxam .de alter a praedicari. Nam anima nc.n efleorr- 
: pus neque corpus eil 3niina,A]iude(Ttotum mathematicum 
quale eft continua Sc quantitas difcrcta . Aliud dicitur toti- 
inregralephyficu velarnficiale.V t h onto diu i d ; far in caput 
in pedtus 8c brachia & reliqua rnebra. Et domus in fuas p?.r- 
^tes^Vexu eft tamen quod ifla diuifio integralis-annexa eft 
diuifioni quatitatis,quat per fe primo diuiditur in partes in- 
jtegrales. Aliud eft fotu eilentiale nTefhaphyficu: Sc hoc eft 
| dup: ex. Aliud efTentiaie potentialeS: aliud eflentiale adtua 
i le. hfTenriale quidepotetiale eilquod diufdituri-n ea que no 
j aftualiter ied in potetia cotinet.Talc ell genus quod diuidi- 
j.tur in differetias vel lpecies quascotinet no actualiter in fua 
j-effentia fedin potetu.ficut auimaldiuiditur per rationale & 

' . ' > irra- 


< Tratf. 




deDiuifione: 93 


irrationale & in hominem & equum & ceteras jpeaes.De 
indediuifio methaphyfica & effentialis eft quaftdo dmiot- 
tnus partes fpecici quae aClualirer continetur infpecie <5c m 
diffinitione eius,v.g. ficut in effentia hominis cofideramus 1 
iScdiuidimus senus Sc differentiam quteaftu a li ter inciudun 
tur in homine, v g.-cenfideramus hominem effc animal : Sc 
tffe rationale inquo non diftmguuntur huiufmodi partes 
rufi rarione.Qyiartamen difhriCho fundamentum habet in 
re.In huiufinodi itaque diuifionidus methaphy ficis partes 
fingular non dirttnguunturrealiter atotoifed de illo piardi-i 
cantur,vt hotno eft animal, homoeft rationalis, vel etia to- 
tum praedicatur de partibus vt homo eft animal, equus eft 
animal.Scd int er partes totius potentialis diftkiCTiorcalis 
eft,vt inter rationale Sc irrationale inter hominem &equu. 
At vero inter partes totius aflualis non eft rcalis diftinftio 
fed rationistantum,vt inter rationale Sc animal. Et quan vis 
differentia dicatur ciTe extra effentiam generis a Methaphy 
ficismon tamea funt extra eius efTentiain in potentia. Nifi 
enim genus fpecierum differentias in potentia contineret, 
neque m fpecic affualitcr continerentur . Sed de hoc alias. 
Eft denique aliud genus totius quod dicitur virtuale , quo 
maxime vtuntur Theologi diuidentes ratione diurnas in 
Deo perfectiones vel diuina attributa. Nam cum diuina eft 
fentiafit vna firnplicifsirnapcrfe&iononpottftirvueniri in 
-Deo diftinClio rcalis formalis,nili formalis virtualis.In qua 


diuifione minima diftinftio inuenitur inter partes tam inter 
fe,quam refpeelu totius propter fimimam fimpbcitaterh di- 
uinae effentiaeiquse per infinitam fua virtutem St perfeClio- 
ijieiti poteft vere fed eminenter fundare noftras diftinCiio- 
nes rationis quas per diftincTos conccptusintcr diurna attri 
bruafacimusiEas que diftinCtiones non absolute formales 
a (Terimus Thomiilae fed cum addito, virtualiter formales api 
pellamus. Id quodfutficit vt fit diitinct io rationis ratiocina! 
tat.H.rc non pro d icipulis fed pro DialeClicar pnceptori-l 
bus breuiter infmuata funt. 

Nuncaute prodilcipulisdeilla fpecic diuifionis agamus 
in qua totum diuiitbile communius eft Sc communius. prae- 
dicatur St in partes fubiectiuas diutditur . Subiectiuas dici- 


mus. 





verum*. 


jsas^T^pellaftCeSefisbie^urefpeftu totfcsqiroddlaidg. 
tur A>ixim3£ frtfaimllu-cft-ofa effe- communius bcpr*dk-abi 
Is non dsterrmnantes eiFsntialem praedicationem ncqub%c 
adentjlesri neque vniuQcara. Nam fieri poteft quod mbie» 
ftu diui datur accidetaiiter ratione accidentium, v.g. corpus 
almd e ft- alba, aliud nigru, aliud medio-tolore coloratu. i_>i- 
jv.j. ssn ,h„ mtikur ctiaserrs 'ia mbftantia Si accidens uo-vt genus neque 
~('bo't~*di vt vtfiaocttfed' vt analoga.De hoc -itaque dimlioms motio 
«'&>#•* " ^suSdkion-es d^cernumr a Diakcfc-icis. Prima eociido eit 
’** vc finguLvmeora fint inferiora re fpeftu diuihcSecuda codi- 
tio vc. omnia membra dimfionis fimul fumpta adaequent <Sc 
exhauriant confuhonem diuifi. Tertia conditio. Membra 
biuiJencia debent effis inter te oppofita vel realirer vel inis 
ratioriiba.5 Mrm-alibas.Ifts conditiones inueniuntur in hac 
dimfibne. Afumalium aliud rationale aliud irrationale.Nam 
ani-aiul-hiperiirs quideft ad rationale & ad irrationaleNSLana 
ad plura fe- extendit quam ungula membra diaifionist* item 
fecarida conditio illic tnuenitur.Tsam rati aurale velfirrationa 
h li.mil adsquac diuifum Sc contufionemeius exhaurit., ora 
"ne enim anHmieft-rationale vel irrationslc:& rudus omne 
rationale velirratiomle eftanimal. Tertia denique, condi?» 
tio sn ilia dmifione manifefta eft 3 n5-rnebra diaidentia inter 
fc realicer tiint ©ppofitarnuliu enim rationale eft irrationa- 
le nec vice verfar.Oiximus-aatstn fatis efie,fi formali tex op- 
i ponantur. Nam in hac cilaifione-. Bonorum* aliud honefiuij* 

P . aliud ut i1ey& airud deleftabile.non necefie eft vt-naebra rea 


•’ liter dfftingaaritur.Vlftsrs en-im-bontirn honeftu eft & val- 
de vtiie Sc dclecf abiiesSed ratio hon-efti formaiirer diitingni 
turd ratione vnksefea ratione deleftabilis.Na ratio hpndta 
coftitit ia eo qa^d eft Isornu per fe appetibileiratio vero vti- 
Its quatenus medift eftsad oremiuirario. vero delectabilis eft 
coaiepoescarior^ honciTv& ftadiolaroperatioms.SedtaEDe 
vcce vcriblnuenita? ratior delectabilis fine vtili &.haneft.c% 
fteuc ipftermcatiane.fUirftis ratiovulis fine delectabili inue 
nicar in iamptione amarae potionis. Imo etiam fine honefto 
vt m au.iucva.fix dictis feqsaitar fiaceite maladluifione. Ani 
maim aliud homOyalnld bipes: quia rat ionale includit bipe- 
de.E'fex«tfias eaii noa.omae»ammiL eit; bipes vel rationale* 

' J ' Solet 



T* r4&a!£apV.de. e pWfJlone. j?j 

Sei et quarta regula conditui a modernis, vt diuifio fit tan- 
tum bimembris vel faltem reducibilis ad duo men b: a fcd 
i da conditio non eft neceflaria,quanuis bona diuifio deter- 
minata membra debeat continere.Nain diuifio qux m infi - 
lutam procedit, non poteft exhaurire confuhonem chmfi: 
quia tanta confuiio eft io proctffu ad infinitum quanta in 
toto dimfo.Qaa propter prarter omnem aitem diuideietur 
homo per Ungula fuppofira ,<juae in infinitum pollent mul- 
tiphcari, Satis enim c fl ad Diaiedticaro utilitatem nefie yl- 
tiniam fpeciem,quae diusfionem formalem non habet. Di- 
tudi tamen poteft materialiter in lingularia individua de 
quorum fingolis pradica.uir. Sequitur fecundo diuifiones, 
qua fiunt per contracfi&oria, minus efie vtiles ad exhaurie. 
dacn confufionem diuifi, verbi gratia ii dicas. Anim^hura-, 
alma homo, aliud aon homo, Quia.non homo, nullam parti, 
cularem rationem animalis dicit. Qua propter gnstnal aut di 
uidendum e fi per fpecies proximas vt fi dicas, Animal aliud 
rationale aliud-hinnibiie, aliud ri*dibile,&c.fed quia fpecies 
furit fere infinitae, harc diuifio artificiofius reducitur ad duo 
iuembra,fcilicet, rationale & irrationale. Quorum alterum 
potifiimam fpcciem exprimit , alterum verb priuationem 
differentia? illius fpeciei includit . Priuationem , inquam, 
quae fuppe-nit aptitudinem in genere non in fipecie. Alias 
equusnon.efltt irrationalis , quia ipfe non eft aptus ha- 
bere rationem . Sed dicitur animal irrationale, quia fecun- 
dum rationem animalis gcnericain inteliigiturpptitucSoad 
rationem. Similiter etiam .fubftantiaditiitiitur in fubftan-- 
tiam corpoream <Sr incorpoream . Vbi alterum mem- 
brnm ponitur pontilium , non quia fit potifsima fpecies; 
feci quianobis eft notifsima. Alterum vero membrum pri- 
uatiue importat iubfl antias immateriales nobis minus in- 
telligibiles nifi fub negatione corporis. Denique sduerte 
quod quando ex ignorantia differentiarum rcxtmi . quae 
fub diuifione totius praedicabilis poterant cadere , cogi- 
mur vti diuifione nonfolum prinatiua exparte vnius n;cm 
bri.ied etiani contradfiftoria per negationem expreflcfig- 
mficatam in altero membrodemper necefle eft, vt diuifijm 
repetatur in membris, diuidemibus , verbi gratia in hac di- 

tnfiope. 


'1 


V 



0 

mfhn'. Corporum aliud infenfibife, ncofc 

c^ueiritclu§crc d,u.Uoncm ac fi diceres , Corporum afil j 
cft corpus {eufibile, aliud corpus mfenfibilc . Nam anulus: 
videtur cile infenfibihs& tamen non eft corpus: Ac proin 
de membra nnn e flent lntei iota refpe&u diuifi. Poterat tj" 
merx quis negare Angelum efle infenfibileh ficuc non eft sr- 
rationali^proprereaquod hxcadkaivu non folum dicunt 
ft ?g a 5 ! feti apritudrnem in immediato genere. Sed qus 
do diuisio fit per contradieioria membra tunc omnino in at 

teroneceffe eft diuifumcora prehendere. Vt v.g-fi in propo 

fito dicas. Orationum alia eft modus feiendi & alia eft non 
modus iciedi. Neceue erit fubtntellrgerc alta eft oratio qu«c 
cn modus ftieiidi $c alia eft oratio qute non eft modus fcieu 
di.Alias fi, non modus fciendt,efiet integrum membrum di» 
ttrfionis, effer mala diuifibrquia alterum membrum , fci licet, 
non modus fciendi venneaturde notfiine: quod tamen non 
eft modusdeiendi.Ac proindedefieeret prima conditio bo« 
dimfionis, Hactenus de diuifionc qua: eft iniimus uiodut 
-^endiidicta iufficiant. 

Caput tertium . 

E C V N D O loco de diffinitione dicendam eft 
quid fit <5 e quotuplex fir. Diffinitio eft oratio natu 
ratti rei aut termini fignificationem explicar. Vbi 
ftatiindupIexdiuifioinfinuatur,alreraqujcdici- 
eurQnHreijquar naturam rei diftinfte ex dicat: Altera quid 
nominis , qua» quidem duutaxat nominis fignificationem 




«is hic modus cxplicanetconueriiens fic & aliquado nccci-. 
urium pratamb-jiunrad rei diffinitionem inquirendam, vt 
tnquft AAft lib t .Topicormmtamen vt ille ait lib, a,Pofte. 
cap. lo.Jton proprie dtr finitio, icd interpretatio dicenda eft. 
Cum enim quis dicit: Album eft habens albedrnem,fignifica 
tioiiem qurd nominis interpretaturrnullfus tamen rei diffe- 
rentiam aut proprietatem explicat. Sed qui dicit album eft 
coloratum di; gregat mura vifus,iara rei fignificatie naturam 





k. L-4 i. Ji -• t ' 

k 


* tfr** * - 


Sr propsrktatem rHaRjfeilat.Mecfue ohfotjqsad Hnial etia 
iphus nominis ugnificatroncm explicatius proferat . Nort 
eni n propterea dicenda efl diffinitio Quid nominis , quia 
di ffi nicto quid nominis duneaxat hoc habet, vt nominis fig- 
Bificationena explicet, neque vitra progreditur. Ad dfffini- 
•tion;m,Qaid nominis, pelfunt reduci etymologie nersinu* 
yt lapis dicitur ahedendapecten. 

De diffinitione igitur Quid rei nobis difleredurn cfKC ir- 
ea eoius inteiligcntiam notandum in primis, hoc nome, dif- 
finitio, vel vt alijs magis placet, definitio vel finitio deriua- 
tura ffiiffe invium Dtalcfficorum ab antiquiore fignifica- 
tione rerum, quas feclalo ordine ad orationem finiri vel dif- 
finiri drcautaF.Aqua enim in vafe pleno exillens ab illo rea 
lite? diffinituf.Et vt Quintilianus a it, ve agrorfi fines agros 
definiant & claudunt ^afitofque abdlip-leternunt; uc dehni- 
tiones, quibus rerum naturae declarantur, efientias earu cir- 
cunfcfil>unt»aliasi}ue ab aliis diflingtmht.' Quatnobre ficut 
de Dittifione dtxiroas,non>end:iffinitio in priore figmfica- 
t io ne e It pr imae ititent i on i s te r mi mfsti a fccuda tero efl .re 
minus fecundae intentionis: fient oratio qox geuros diffini- 
tionis efl, ac proinde definitum correfatnmrrt ipffas etia efl 
terminus fecunds intentionis. Et in hac fignificatione ipfa 
diffinitio diffinitur,vt fit oratio naturam rei explicans.' Yt 
autem naturam rei proprjjs>finibus,quibus continetur ora- 
tio explicetjheeefifeeft -eofiftare-btatione ex genere 3c dif- 
ferentia. Et r»ti& eCf,quiaciYm;t>mri1s effeatia de qua diffini- 
tio defideratur, habeat aliquid ka quo eoimeniat cum' alias, 
& aliquid quo ab eis diftingtfatdrjcdnfequtns eft.vt omnis 
botia diffinitio duabus faltem vodbbs eonllare debeat. Et 



nis fieret diffinitis , hoc efl fi fperierurn differentis eilent 
nobis nots, duabus vocibus Conflaret dif&3m.o.Altera '.qui- 
dem quae fignihCet 8c exprimat CoHcSebtdia emrnemestn», 
altera vere, quae differentiam ab alijs exprimas. Ac proinde 
genus diffinitionis dicitur oratio in quo cum «diri orationi- 
bus cdnUenit. Sed eius dirFerefitia 3b alifs confifltt iavlioc, 
quod rei natnramde aua quaeritur, Quid fit.fuisproprijs fi- 

G nibus 


N 


( 



s 


9 $ 


Libs 




jibus Anmfte complebitur .Nota fecundo , id quod etiam 
de ouii lione propor?ionabiIiteraduerthnus,nomire ci./f 

ttoxns aliquando etiam apud Ariftotelem intelheeda cfi dfi 

t-x«ripfa oratio, qua: deeliffinitotonertibilitcrpredicatur 

\ t amnia! ratioiuJe^u* prodicatur de homme.ficait , Pe 
rmerm.c 4-Ipf-m nc.innts rauonediffimnonen) ve.nifi vel 
cfi, vel erat, vel em, aut aliquid tale addatur non etfe ermia 
tione.Et , a.a.pofter.c.q .inquit. In diffinitione nihil de ali. 
quo prodicatur. Aliquando vero nomem } diffinitio,lumitur 
pro totaermtiatione mqua dif finitu cbtmetur vrfubcbu 
vt homo eft. animal rationale. Docet enim Arifi. i.poflerio 
Hirti cap.7.& 2.Pofierio.c. i o.diifinitionenvaut efle princi 
piu de tn onfi rationis aut conclufioneaut totam ratjocina- 
tione,fola verborum cdllocationea demonfiratione differ e 
tem.Ite 2.Pofierio.c.3-ait omnem diffinitioneefle vrnuer» 
faiem & affirmatiua.Et in hac acceptione ait Qinutthanus 
diffinitionem efle rei propofita? propriam & dilucida & bre 
uiter comprehenfam verbis enuntiationem. Prior tamen ac 
^xeptio frequentius efl in viu Dialebicorum & ita nos vd- 
in prsientu 

Tres condi- Nota tertio, tres coditiones a Modernis Dinlebicis bon£ 
tiones bona diffinitionis numerari.Prima coditio eft.vt cofict ex £enc- 
difjimtisms ce 8i differetia.Genus dicitur aliquid ieperius & generalius 
^ inquodiffimtucouenit cu alijs.diffcretia vero eft Illa pars 


\ 



•*** ” •*** ***** -V vvijm: vlill V V l 

immediatu diffinito. Quod efl dicere quod inter ipfmr 8c 
diffinitu non mediet aliquid quod fit fuperius-ad diffinitum 
v g.Haec noti eft bona hominis diffinitio: Homo efl corpus 
rationa!c,quia inter corpus & hoffimS mediat corpus viues 
& rurius viues ienfibile quod eft animal. Sccfida coditio eft, 
■vt diffinitio diftinbius fignificet.qua diffinitu.Ter tia,vt dif 
finitio no fit recludas neqjdiminuta.Sed profecto iflac duae 
coditiones fuperfluf nobis videtur,fi prima exabeferuetur. 
Na fi diffinitio confiat ex propriogenere immediato &ex 
propria difieretia.flatim fit cofeques, diffinitione clariusfig 
nificarequa drffinitu-qucd fubvno cSceptu cofuio ea de re 
ignifieat.Tertiaiu ceditio ex ead-e priraacofequitur. V t ni 

" ' ' : hil 


Jl t &1l w*< « 



oi. / 'Diffinitione, p p 


Tstffrnim 


liiT habeat diffinitio- fuperSsa aut dirmuat».Qux omnia ia 
hac d i ffin: t i o ne >a n i m a 1 ratio nsIs;Confi5nt.Si tamen Angeli 
eilent animalia rationaha,vt quidiolira faifoXunt arbitrati, 
eilet diminut.iilla diffinitio hominis» Vnde adde dum efTet, 
mortale-vel ahqcid aliud quod nos. ab Angelis diftingueret. 

Ex dictio fequitur difftnitu ^diffinitione adinuke alteru.de 
alttra aequaliter dici & eoaerfim vnmerfaliterq; praedurari, 
ita vt de quocuq; praedicatur oiffinitu.debet pradicari difii 
nitio & vice verfarN-ifi forte aliqua logiealis proprietas de- 
finiatur in hmufroodi coiequctijs a diffinitione ad diffinitu, 
vel a diffinito ad diffinitione fiue affirmatiue fmc negatiue. 

Diuiditur praeterea diffinitio in plures lpeeies omiiTa di- 
ilincHo-ne quid rei Sc Quid nominis. Diffinitio Qviid rei e fi 
triplex Qjiidd itatina,dc fcriptiua,& caufalis , quatenus eria trsfiex, 
tripliciter natsrareiexplicaripotcfijUno modo per partes 
intrinfecas &efTent!aies. Altero modo per accidetia ^pria» 

Tertio per caufasextrinfecas, qualis eft efficiens & finalis. 
Diffinitio itaq: quidditatmaeft diffinitio rei pes intrinfecas 
partes effentialcs. Haec duplex eft ? alterametapftyfica,qu 
datar per propriu genus <8c propria differentia, vt animal ra 
tionale.Et altera quas dicitut Phyficaquse datur psz partes 
fignificates materia & formam ex quibus ens naturale copo 
nitur.v.g. fi a PhyGcoquaerasrQuidfit hoHieurelpociebitin 
tra ratione fui fubieiftijeft ensnaturale compofitam ex cor- 
pore & anima rationali . Etidco dicitur diffinitio phylaca 
quia obieftii naturalis Phvlofophiae eft ens mobile fiue na- 
turale, quod efi compofitu ex materia & forma . Quo circa 
Phyficus in fuis diffinitionibus femper eopofitionc vtitur 
aut ordine ad copofitione.Illa vero prior dicitur rnetaphyfi 
carquia methaphyficus ratione entis cofiderat fec udu abfi f* 
ffione a materia fenfibilidc motu. Ac proinde diffinitio illa 
qux nodatur per partes quar realiter coponat diffinitu, fed 
qu* intrinfece coftituat vnuensperfecfuinfuoo-enerejdict 
tur metaphyfica.Sed dchocalias.Diffinitiodenique Defers 
ptiua efi diffinitio rei per eius accidet ia: quae fi fnnt propria 
magis accedit diffinitio ad efFentiamreii qua dimanant hu- 
iufmodi accidentia verbi gratia fi dicas homo eft animal rifi 
biie vel difciplinabile.At.verofi accidentia fint communia 
* G a & ex 


f 


13 0 



tertius 


& ex multis hftul iungis orationem corsfiituas quae non ni 
fide hotuine praedicari pofsit tunc , valde accidentalis eft 
diffinitio & aratione diffiniediac proinde ab vtiliratc mo- 
di fciendi aliena.v.g.fi dicas hemo eft animal eredi urn bipes 
pulchrum., magni cerebrijVel aliquid aliud fimileiouoru ac- 


cider.tiam aggregatio in alio animali non reperiamur; Cer- 


te talis diffinitio non proxime defcribitrei natiiraffed quafi 
alonge circunfcribit.cffentiam rei. Et caJe> circunfcriptio-- 
ncs magis videntui- aenigmata quam medi fciendi: & dbfc.it- 
riores funt quam aiffinitum.Hoc genere deferiptionis Rhe 
tores & Poetae vti folent.Sed a Dialedtico longe abfit.Por- 
ro circa omnia prajdifta d diffinitione(vt iiG mireris pcflea, 
fi in diffinitionibus quibus fcientise vtuntur,etiam ipfa Dia 
ledtica.nontain ad vnguem videris oblerusri diffiniendi ra. 
tionem iuxta documenta data) Animaduertendum eft huma 
nam cognitionem imperfe&am effe tn genere intelleffua- 
lisin creaturartim,quiaomnis noflra cognitio ortum habet 
a fenfu.& a cognitione rerum feniibilium per phantafmata 
gularia in quibus latent rerum e flent i a' maxime fubfbn- 


tia cum fuis fpeciebus §c idcirco vix illam rerum differen- 


'1 


\y 


i 


jtia penetramus,fed ex cffedlrbus quos in rebus lenfibihbns 
! experimur rerum proprietates potius quam efler.tiales dif- 
■feretiasagnofeimus. Ac proinde in nulla diffinitione intrin- 
|fecam & effentialern differentiam fpecierum generis fubflS- 
jtia politam inuenimusnifi forte in diffinitione hem in s in 
qua rationaledeu ratiocinatiuum hominis differentia exifli 
niatur- per quam cfferitialiter conftituitur in e fle animalis. 
Sed nodeiunt qui negent rationale effentiale cfTe heminis, 
rerniam fed humani intellefius conditionem & proprietate 
defignac perquam hemo differt ah intdieffualibus; creatu-; 
ris quia veritatem ex veritate cogsita.-diftim endo inquirit. 

| Hoc enim eft ratiocinari ad quam a<ffienemTaticnale:irmc 
idiatum ordinem dicit. Ac pr©indenoh videtur eflje.eflcttti-ap 
i quia c flentia non iir.mcdiate- pcr fe ipfsm crdiiiathr ad ope- 
rationem tifi medffi,nte potentia operatiua . NffiiJcnunus 
qui afleuniusfationaie effe difierer tism .eflcutiaJem ht mi- 
nirnon in tellispmus- psr iaii ©hahgepotentiarr .pssc-quam ra- 
tiocinatur homoifcdxadicemvnckxtijis pbte.mis-.& opera-' 
jih 'i- ; ’ ; ' tiO 




tib talis egreditur, & hoc ipfam fortafle pofTumu-s dicere de! 
alijsdiffinitionibusin quibus loco differeris incognita proj 
prias pulsiones fubfrituimtis,vt cum dicimus equus, eft ani,- } 
mai hinnibile, volumus radicem potentis qus inhit infiuuaj. 
re. Ex dictis, f equitur quod ii ea quae in profpc.ffu »ofird ! , 
fant,vt; i nquit fapics-,inueru;nus cu labore quae m coelis furit 
quis innefeisabit: Sed quorfum exempla, extranea quari- 
nius de modo fciendi difFerentesrllecolamus diffi-hinon-cm- 
nominis & verbi & ihueniemus in eis pleres multo qui dans 
partes clifiini? ion is.Meque proprium genus fec! loco illius 
vocem pofuimus. Differentium vero per fex particulas eam 
Ar iftorerc circumlocuti fumus. Hoc igitur documentum ha 
beamus, vt quando pofsibile fuerit per duas particulas, 'dif- 
finitionem qu.x naturam rei explicet confli tuere , non plo- 
res apponamus. Sed vbi diffinitio ebfcfera nimis, remanet, 
non oportet tam parcos e ffeD i a lect i c os, vt non apponant 
piares partes. quibas rei-natura facilius im>eteicat. 

lam verode diffinitione caufali exempla ponattyas fiae 
ex parte canite efficientis fiue feralis. Ime ex vtraquehmsl 
De caufa. quidem finali plurima ex«-mpla.fup.pe«»nt ili oSn 
nibus artificialibus, qua: ad v fttm horni ora©- fimt. Sicut do- 
nius diffinitur effe aedtficsu-nr ad protectionem Sc habita- 
tionem hominum , ita gladius aci fcindenduffl , calamus ad 
feribendum optime- cLfbnmntu? . Per ca&fara amemfolatri 
efficientem raro- afsign-antu-r diffinitiones. Vt fi queeratn 
quid-efr Ecclypfis lunat. Et rcip.ondeas efl interppfitio. ter- 
ree inter folem Sc lunam, nors rationem formalem ecclypfis, 
fed caufam.efficientempr-ofers.Nam inte-r politio terra: in- 
ter folcm & lunam caufa efficiens eft ecclypfis luna-. 

Tandem de modd inue (ligandi- rerum diffkvit-iones non 
efl prarfentis infiituri ex adi e diderer e , fed fummarie' in- 
finuaiTe fufficiat. Duplicem viam ad i nue ruendam diffini- 
tio aem docuit Plato in Sophifb, Sc 'Phardro.Qaiem Atiffo- 
teles etiam lib. i.Pofier.cap, 1 q.Sc lib.i. T © p i c o nuo c sp i - 
te ^.admittit, licet non omnino approbet. Altera v-te' efl 
procelTus per dluifionem: Altera per collectionem. Per di- 
vuiionern qtitdem, -exemplo fequenti ksecvia declaratur. Vt 
Si quis diffinire oarat rem aliquam, incipiat mente confide- 
4 G ? rare 


rare quid commumfsimum eft illi rei cum carteris . Videlj. 
cet,in quo genere generalifsimo collocetur & deinceps di- 
ffidat genus illud per fuas fpecies vel differentias i pecierum 
conftitutiuas Quod fi adhuc res illa cum alijsiin altero me- 
brodiuifionis conuenitj diuidatur iterum illud commune 
per alias differentias, donec perueniasad vldmara differen- 
tiam rei cuius diffinitionem inquiris , verbi gratia vis noffe 
diffinitionem hominis:& confideras eum non effe accidens 
fed fubftantiam , quod genus eft generalifsimumac proin- 
de diffidendum in fubftantiam corpoream Sc incorpoream. 
Deinceps corporea in viuencem vita carentem deinceps 
corpoream viuentem diuide in fenfkiuam- & vegetati* 
uam : ac tandem fenfmuam in rationalem & irrationalem. 
Vbiiam omnis diuifio formalis differentiae cefianQuare- 
bas enim de diffinitione hominisrquae fpecies quanuis com 
munis fit multis indruiduis , fed effindiuifsbilisformalner. 
Neque enim indiuidua & fingularia formaliter 6cfpecifi- 
ce differunt fed per conditiones indiuiduantes ex parte ma 
teriar fignatz. Altera via quae dicitur per modum colle&io- 
isjfimilium confideratione perficitur, verbi gratia.St velit 
aliquis infimae fpeciei diffinitionem colligere ; confiderare 
debet rationem adaquaram propter quam indiuidua illius 
eodem nomine appellantur. Et illa erit diffinitio talis fpe- 
cieLvcrbi gratia fi vis definire hominem confidera Petrum 
& PaulunT& alios lingulares homines, quorum 'quilibet ho 
mo eft & dicitur quatenus ratio hominis in lingulis vna eft. 
Non enim quilibet eorum dicitur & eft homo quia corpus 
eft velquia fubftantia vel quia fentit , vel quia viuit : fed 

certe quia rationale animal eft.Sed nobis proftff o hic mo- 
dus minus vtilis videtur ad fcienti* acquifit-ionem. Hac 
enim via difficilius eft in legitimam diffinitionem perue- 
nirc. Iam dc diffinitione ,& diffinito confequenter tan- 
quam de correlatiuo diffinitionis , quirdam documenta 
funt obferuandai Primum eftjduplex efle diffinitum , fci- 
licet, remotum & propinquum , quidam moderni aiunt 
diffinitum propinquum efie nomen fignificans rem cuius 
aratura exprimitur per diffinitionem ; remotum vero effe 
remipfam. Nihilominus diffinitum remotum effeprinci- 
• * .pale 




Drn. Lfep- HL&e 'Diffinitione i o j 

pale diffinitum minus autem principale effenotnen rsfpe- 
clu diffinitionis quid rei(nam diffinitum diffinitionis quid 
nominis non diftinguiturin propinquum & remotum emi* 



crc 


quod nam fit diffinitum propinquum < 3 c remotum, tamen 
haec differentia non effet conftitucnda inter rem Sc no- 
men rei cuius natura diffinitione explicatur. Et ratio mi- 
hi euidens eft quia indiffinitionc Quid rei i pium nomen 
non eft diffinitum , vt iam diximus , ergo neque propin- 
quum neque remotum , ergo hasc differentia ad res ipfag 
transferenda eft, quas vere Sc proprie diffiniuntur oratio- 
ne diffinitiua . Dicimus ergo rem c(Te diffinitum proxi- 
mum cuius natura immediate & adaquate ac perfe prima 
explicatur in diffinitione Quid rei. Diffinitum autem re- 
motum res illa erit cuius natura quidem diffinitione ex- 
plicatur, fed non perfe primo & adaequate vel immediate. 
Verbi gratia huius diffinitionis animal rationale t ppinquis 
diffinitum eft homo, remotum vero eft Pctrus,cui«s naturi 
fecundario &non adaequate Sc immediate exprimitur diffi 
nitione,quae ad amplius fe extendit qua ad Petrum. Neque 
tale diffinitu connertitur cu diffinitione. Verum ©ff tamen 
quod diffinitum propinquam < 3 c adaequatu ita eft res ipfa,y t 
non adsquarc diffiniatur prout fecundum fe inuenitur a 
parte rei, non enim a parte rei eft homo communis diftia- 
cfusa fingularibus: fed dicitur diffinitum perfe primo & 
adaequatum vt fubefi: communi conceptui mentis in quo 
conceptu nuliaeft differentia inter Petrum Sc Paulum & 
alia lingularia fed homo vtin illo coceptu relucet comunis 
eft omnibus fingularibus: vnde ia hac propofitione homo 
eft diffinitu vel diffinitur hac diffinitione , Animal rationa- 
le,fubie£tu fupponit fimpliciter.Quare n 5 licet inferre , er- ! 
go Petrus eft diffinitu,nificu addito remote vel in quatum! 
homo.Secundfl documentum nullum ens per accidens diffi 1 
rsitur vna diffinitione, ex Ariftoteiis lib.7,;netaphy£ic.le<ft. 
3. apud S.Thoman. Ratio eft quia ens per accidens non 
eft vnica natura Sc effentia quar vna diffinitione explice- 
tur. Hatc eft dosftriaa Ariftoteiis 7, metaphyfic. & 12.tex. 

G 4 42. & 


4 - & 6. i ©picorum, cap.y.v.g.fiomo albus nonvr-ir ? diffi. 
nitiDnefedplutmas conionetis potcil diffiniri vt 
Animal rationale colorata ni difgregatmurn vifus. Hinc <i> 5 
vtarqnhioca non diffiniantur niti prius diOinguantur- ex 
Atiftot. 6 . 1 opico. capite y . Sed hoc intelhgendum cfi de 
3 rquiuocis:,qu 3 : dirimetis conceptibus fignifk.antor.Na que 
dasn Analoga ab Ariftotele vnka diffinitione diffiniuntur, 
v.g. Natura eil principium motus Sc quictis.Et tamen natu- 
ra analogice dicitur de materia & forma quia forma magis 
natura eft quam materia vt ipfe Arifioteles docet* Tertium 
documentum, omne diffinitum vt diffinitum,debet e£Te vni 
uerfale vt ait Ariftote,lib.i,pofter.cap.7.'& hb, 2. capite 14. 
Sc lib-.7-.meta fica. 




funt corruptibilia & nrntabiliarvniuerfalia vero funt iiumu 
tabtlia. Sed hate ratio explicatione opus habet. Arguitur 
enmi contra illam. De homine incommuni demonslratur 
quod fit corruptibilis de quo tamen eft diffinitio Sc f ci e re- 
tia. Secundo, quia illa ratio deficit in lingularibus incorrti- 
gptib;iibus,qnalis eftfol Sc iuna:& tamen quatenus lingula- 
ria funt, proprie diffiniri queunt . Ad primum argumen- 
tum, refpondetur quod id ipfumquod ce homine cemon- 
ftratur,fvilicet,efiecorruptibilem;efl necefTarium Sc ster- 
na veritatis , Sc fundatur in ipfa diffinitione hominis ratio- 
ne generis Sc compofitionis p-hy ficte quae in illo imrinfecc 
inuenitur . Ratio autem Ariflotehs procedit ce ijsqus' per 
fe corrumpuntur. Vt hic homo , hic equus. Homo vero in 
communi vt in communi confideraturjnon per fe corrum- 
pitur fed ratione indiyiduorum.Quanuis ipfapafsio corru- 
ptibilis in communi per fe cenueniat homini , nor. quidem 
per fe primo &adaequate,fed quatenus eft corpus coir.pofi' 
tum ex materia qua: eft in potentia ad aliam formam. Ac! fe- 
cundum refpondetur, quod de fingularib.us immaterialibus 
bene.poteft efTe fcietia,ficut de Deo Sc de AngcIis.De Deo 
quidem quia lira i m rn at er minate vincit omnem ratione en- 
tis in comtnunbquanturnuis abflrahatur a materia.De Ange 
lis veroi,, quia illorum indiuiduatio ab ipfinr.et fpecie proma 
oat per hoc quod non haoet ipecies Gabriehs aliquid intrin 




nociti s commentar ijs fupra primam partem latius diximus, 
p-sterit efle fdentiamequc enim erit ciifhncta de tpecie & 
ce indiuidu-j.Cscteranj de fubftaritijs corporalibus incomi 
p 'iouibas finguiaribus-noa eft fcietia vt fingularia font. Po 
terat enim Deas alta indiuidua creare eiuldem fpecieicaia 
fule 8 c ian3,de quibas eadem {cientia eflet,ficut de iiliscrea 
tis in lingulari. Vnde talis feientia non refpicit illa. fingula- 
ria vt fingularia funt,fed quatenus Specificam folis vel lunae 
rationem habent. Denique ratio magis ada?quara,quare lin- 
gularia non diffiniuntur, ea videtur elle quia diifinitio for- 
malem quidditatem rei ex plicat: At vero fingularia de qui- 
bus Aristoteles loquitur, materialia funt.Et materialiter ex 
parte materiae lignatae distinguuntur. Ac proinde nihil for- 
rnalitatis adijciunt fupra fpeciem ratione cuius diffiniri pcf- 
fint. V erui» quia lingularia quae Corrumpuntur , magis ha- 
bent de materialitate 8 c potentialitatejquatcnus eorum ma 
teria non e St fatiata aliqua forma fpecifica,idcirco minus dif 
finibilia funtjprarter quam quod eorum diuifio in infinitum 
abiret ac proinde lingula diffiairi non poflent. Quartu do- 
cumentum fola Ipecies habet proprie diffinitionem. Hoc^ 
documentum eRAriifotelis libp.metaphaSc D. Thema" ibi 
dem lectione io. Ratio eff quia vera N propria diffinitio 
eiTentialis quidditatma conflare debet ex proprio genere Sc 
diffe i entia propriafied hxc non inucniunfur nifi in folafpe 
cie, ergo fola fpecies proprie diffinitur. Probatur minor. 
Nam de lingularibus iam diximus non habere differentiam 
formalem. Item fuprema genera funt maxime vniuerlalia,- 
neque conflant ex genere <Sc differentia, alias effet abitio in 
infinituoij Neque darentur fuprema genera. Notandum ve- 
ro circa hoc dpcumcntuui,accidetia polle diffiniri proprie, 
iicetimperfeffe.Rarioeffinam habent accidentia propriu 

genus Si differentiam, verbi gratiaalbedo eft eoior diffre- 
gatiuus vilus. Diximus autem, imper'fe£te$ quoniam acciden 
tium clfentia & qmdriitas ima er fecla eff cum non fint entia 
per ic,fcd in a!io,fcilicet in iubfiantia: ac proinde diffinitur 
accidens aliter quam lubffantia, nimirum per fubieri u quod 
non elf effentia acci dent is: vt ait D.Thomas in 2.(entemia. 
distinctione 3 y.ar.tkuio a, ad i.Vbi ait, Nihil perfecte diffi 

G y nitur 









i oS 


Liber 


tertius 


niturnifi fubflantia.Etidsm dicit libro 7.metaph. Iccllone 
3. Sed contra documentum arguitur. Animal diffinitur cv~d 
ett corpus viuum fenfibifc & tamen efl genus, ergo non Ii- 
lum fpecies diffinitur. Refpondetur animal diffiniri quide 
fed in quantum efl .fpecies viuentis,in quantum vero c-enus 
eit diuiditur in rationale 8c irrationale vel in fpccies inferio- 
res*Sed non diffinitur nifi quantum ad ea qua: aaualker in- 
cludit. Nam fi animal quatenus genus efl diffiniretur tunc 
maxime diffiniretur fupremii genus quod cft fubflantia 
fed hoc nullatenus diffinitur diffinitione Quid rei qtiia non 
conflat ex genere 8c differentia,ergo nullum genus fub ra- 
tione generis diffinitur.Habemus itaque diffinitum debere 
effe vniuerfale fed aon omne vniuerfale diffiniri pcteflfed 
illud dum taxat quod conflat ex genere & differentia. Ex 
praedi&o documento {equitur differentiam fpeciei conflitu 
liuaai & generis diuiiiuam diffiniri non poffc nifi diffinitio 
ne Quid nominis.Et ratio cflqaia differentia non conflat 
cx genere & differentia neque dire&efub genere colloca- 
pfur.Sequitur etiam, quod neque formae fubflantiaks qu;r 
vere & proprie funt partes componentes phyfice fubflan- 
tiam corpoream, poffc proprie diffiniri. Ratio eff, quia non 
conflant ex proprio genere & differentia, verbi gratia ani- 
ma noncftpropricfpecicsffedforma fpcciei . Diffiniuntur 
autem huiufmodi formae aliquo modo vel per ordinem ad 
totum cuius partiales formae funt, vel per ordinem ad alte- 
ram partem, quae efl compars ad compofitionem totius.' Et 
fic diffinitur anima,a£tus corporis phyfici organici poten- 
ti* vitam habentis. Si autem quaeras, Quid fit anima rationa 
lis?Refpondendum efl effe formam, qua homo efl ho- 
mo:vcl effe formam hominis,quae efl primum 
principium intrinfecum ra- 
tiocinandi. 


Caput 





Th?. ILQapJ.de Argumentatione, ioy 
Qaput primum De argumentatione. 


E R T I A fpecics modi fciendi dicitur arsu- 
mentatio fiue argumentum : ad quam tanqua 
ad finem diuifio St diffinitio ordinatur. Et id- 
circo fufius verfabimur in explicatione ar- 

... gumentationis.In primis aducrte ex D. Tho 

inairi3.fenTent.diftiH<fi:.23.quseft.2.art.i.ad4. 8 c de verita 
te quasft.ia-.art.a.adp. quod argumentum proprie dicitur 
procefTus rationis de notis ad ignota manifeflanda vnde di- 
citBoedus lib.2.de differentijs topicis,argumentum efl ra- 
tio rei dtihfs facisns fidem. Et quia tota vis argumenti confi 
flit in medio termino, ex quo ad ignotorum probatione pro 
ceditur^ideo ipfum mediam dicitur argumentu fiue fit fignu 
fiue caufa fiue effectas. Deinde quia in medio termino qua- 
fi in principio , ex quo argumentando proceditur,contine- 
tur virtute totus procefTus argumentationisjideo deriuatum 
eft nomen, Argumentu ad hoc vt quaslibet breuispr^libatio, 
futuras narrationis dicatur argumetu. Sicut in epiftolis Pa« 
lifingulis praemittuntur argumenta. Denique quia princi- 
pium vel medium dicitur argumentum, in quantum habet 
virtutem manifeffandi conclufionem, & hoc ineft ci ex lu- 
mine intellectus cuius eftinflrumentum. (Omnia enimquse 
arguatur a lumine manifeftantur)ideoipium Iumequoma- 
nifeftantur principia , poteif dici argumentum principio- 
ru fic etia ipfa principia funt argumentum conclufionis.Ex 
his quatuor modis accipiendinomen.,Argumerirum$de pri- 
mo in piarfenti agendmu eff.Lt in eadem figmificationc vte 
mur nomine, Argumentatio, & nomine Confcquenfia j fiue 
vt latiniores aiunt, Confequutio jEft itaque tertius modus 
fciendi procefTus rationis ex aliquo noto ad aliud proban- 
dum . Qnaritur autem an mala argumentatio fit dicen- 
da argumentatio , & mala confequentia fit dicenda con- 


\ 


*f-£ 


f 


fc 


An mdd 0- 

_ t prnienttiio 

qusntia . Er ratio dubitandi eft.quia mala diuifio non eff fit fimphci. 

UT argu mn 
tdtie. 


. -- "•-‘Ojuwmaw uiliiUO non Clt 

nupuciter «"uifio apud Dialecticos , neque mala diffini- 
t.o hmpliciter eiffinitioiergo mala argumetaiic fiue co- 
iequetia non eft fimplicitcr argumentatio vel coxifcquetia. 

. Sed 


V 


( 



♦ 



FQ$ 



Liba 


fC/ 


Sed in opp o fi tum eft quod propofitio falfa , eR (impliciter 
propofirio ergo mala confequentia dicenda- eft Cmplicitcr 
coniequentia.Pro foiutione huius interrogationis adiierte- 
dum eft.non eamden efferationem boni argumenti & bone 
confeque Atiae. Eft enim bona confequentia aliquid comma 
cius qua bonu argumentum feubona argumentatio» Na hec 
eft b o n a confeqti en t ia ; o m n is homo eft lapis Petrus eft ho- 
mo ergo Petrus eft Iapisffed non en bonu arguto ctu. Ratio 
huius eftquia bonum argumentum non folu includit boni- 
tatem confequentisjled etiam antecedentis veritatem nota 
ex qua- illuminetur confequens. At vero quando antecedens 
eft falfum,non poteft illuminare conclufioncm. Sed boni- 
tas confequcntiae nihil aliud promittit quam fi concederis 
antecedens debeas concedereconfeauens. JVLftu itaque ar- 
gumen tum ex duplici capite poteft contingere nimiruvcl 
ex malitia confequentis vel ex falffmte antecedentis.Mala 
vero confequentia ob idfolum erit mala , quia confequens 
non Colligitur ex antecedet!, etiam fi concedatur antecedes* 
oc firppofito ad interrogationem facta ciicendfreft , tnalii. 
argumentum vel malam confequentiam. non e (Te (implici- 
ter argumentum- neque confequentiam . Huius ratio eftex 
diffinitione argumemt, quae eft ratio rei dubiae faciens fi- 
demffioc eft,procefIus. rationis humanje de notis ad ignota 
vel minus nota. Sedrnalum argumentum non hoc efficit* 


Eft enim potius obicuratio, quini illuminatio. Suut igi- 
tur hosto mortuus norr eft homo , quia caret vita !ic ma- 


lum argumentum non eft argumentum'; guta caret illuroi- 

C? C?. 


natione . De confequentia etiam mala proportionabiliter 
loquendum eft » 8c eft negandum ede fimpheiter- confe- 


loqu 
onsntiam 


auia re vera conieouc-ns non fequitur ex ante- 


cedenti etiam conceffo : quia nullam habet colligatio 


nem cum illo* Vt fi dicas , Petrus eft albus , ergo Petrus 


eft cloiius : eft vana confequentia 5 qeanuis fecundum 
^oceui habeat figuram co-nfeqnentise & figmficct alte- 
rum ex altero inferri . Vnde negantes confequentiam. 
Solent dicere ; nulla eft confequentia : quia re vera non 
eft confequentia. Aci obieftionem ira oppofitum facile 
occurritur negando confequentiam . Non enim eft eadem 


ratio 


^0 


‘Trd.ILQtp.I.de Jrgumetatione / c 9 

ratio de propofiticne falfa & dc mala argumentatione vel 
confequentia.jNam diffinitio propofitionis in differens eft 
ad h 3-n ificandnm verum vel falfumifed duntaxat diffinitur 
per modum fignificandi enuntiando fiue illud quod enun- 
tiat fit verum vel fit falfum.Imo eadem numero propofitio 
none eft vera & poftea falfa,abique aliqua mutatione fui. Vt 
Petrus currit, eadem propofitio eft in mente 3c in voce Sc 
Petro currente vel non currente tranfit de vera in falfam. 

Id quod argumentationi vel confequentiae non accidit. Sed 
argumentum quod femel eft bonum femper eft bonum , 8c 
confequentia quae femel eft bona,fcmper eft bona. Nihilo- 
minus vt vul°'o Diale £heorurn aliquio conctcamus s aliquan 
do nomine argumenti & confequentiaE indifferenter vtc- 
mur pro argumento borio vel malo 8i pro confequentia bo 
na vel malatDiffiniuat itaque vulgo Dialecfici argumenta- 
tionem & confeqiientiam fiue bonam fiue malam in hac for 
ma. Argumentatio eft oratio in qua vno dato alterum confc 
quitur. Et aumt orationem poni loco generis, quanuis pro- 
pofitio fit genus proximum. In qua re vehementer fallun- 
tur. Quanuis enim propofitio fit aliquid lupenus arguroen 
tationijtamen non eft proprie genus.Et probatur quia pro 
pria pafsio generis debet praedicari de fpecie fed propria 
pafsio propofitionis eft effe veram velfalfam,& tamen haec 
noB conuenit confequentia & argumentationhquae no eft 
vera vel falta {edbonavel mala.Item illa diffinkio. Inqua 
vno dato aiteru confeqmtur,non videtur vtilliintedut ma 
lar confequentia?. eor.uenire.N am re vera in mala confeque- 
tia confequen s e tum dato antecedente re vera non confequi 
tur.Et ideo alij diffiniunt effe orationem inqua vmmi deno 
tatur fequi ex alte.ro.£t alij efle orationem aggregatam ex 
antecedere Dropofitiore & confequente. illationis nota me 
diante. Proculdebio h* duae diffinitiones tam bonas quam 
mala? confeouentia? contremunt. Esos autem ex his duabus 
vldmisdiffimtioaibns vnam conficiamus, qua bonam & ma 
lam argumentationem & consequentiam vt cunque comple 
ftainur. Argumentatio eft cratioffn qua vna propofitio ex 
altcra> virtute coniuncf ionis illatius; denotatur confequi, QudinGt 
Sunt ¥Cro quatuor iIlatiu 2 coniunclionescon 1 msr.es bonis iSSitnes il~ 
. .. & ma - Ut ibA. 


1 / & 


Liher Urtius 

& malis coufeqtJcntijsJNHiKrtaa.S^Ergo.Igittir^Qttja^pfi.- 
nia conff ituit coo diti onaiem c c rrfeq»ent!aro,:vt fi homovo 
lat habet alas.Seeunda & tertia con ( t ituit eon (equ en r ia® ra , 
tionalerrt.QuartacaufslenijOmRis itaque argumentatio c5 
ft at antecedente & confequente & nota illationis. Non ta- 
men eodem ordine collocantur cum illis eoniunftionibus 
illatiuis.Etemm,quandoconfequen«a eonftitukur coninn 
Ilione, Si, vel quia;erit antecedens propolkio qus inwnedia 
te (cquitifrconiarfclxonefn.akera veropropofitio fine ante 
cedat coniun&ionem fiue mediate fequatur erit eonfeciuens 
v.g.fi homo volat, habet alas; Vel homo habet alas,fi homo 
volat.Sinailiter quia homo eft rationalis eft rinbilis. Vel ho 
mo eft rifibilis quia eft: rationalis. Semper eft antecedens 
propofitio immediata coniumftioni. Ad has igitur tres figu 
ras argumentandi feudifputanda reuocantur omnes conie- 
quentias ftue bonat fiue make fintu 



faput fecundum . 

I S ita coniti tutis antequam ad Ibrmam Diale- 
tticasi differendi accedamus , necefle eft prius 
oftendere, quid requiratur ad veritatem propo 
fitionum quatenus ad rationem difputandipo- 
tcft coducere. Veru- quia argtimetatb propoli 
tb hypothetica eft; & hypothetkaex cathegoricis conflat* 
dicedfreftin primis, quid requiratur ad ventate cathcgoricg 
eftutiationis.Primu documetuht,ad veritatem e athegorieae 
enrutiationisaffirmatiue requiritur quod ex tremafupponat 
•Scquod pro eode ftipponat aut verificetur i exta exigentia 
proprictatuIogicaliu.Etenimhxcpropofitio,homo eft do 
ftus vera eft,(ed hxc eftfaMa , omnis homo eft doctus quia 
quauis extrema fuppomt & pro eode (apponant, vel verift 
ectuntame non verificanturpro eode feeun-du exigetia fup 
politionis diftributiuje.Cauendum igitur eft, ne aliquid co- 
tin^at ckca extrema prepofitionisaffirmatiute contra rega 
las alicuius proprietatis logicalis.Alias non fufficiet ad eius 
veritatem quod extrema lupponant ac velificentur de eo* 


T ? ra , II. Qap. / /. Quid requiratur. / / / 

dem. Secandum documentum. Ad veritatem prepofitionis 
iicgatm^lufficit fi alterum extremum non lupponit velli 
vti unque fupponit non tamen pro eodem, vt haec eft vera 
Petrus non eft Paulus - quia quanuis extrema (uppenant, 
non tamen pro eo dem: & haec etia eft vera.Amichrilius.non 
curru, quie kibiexftu non luppomt. De Hypothetica docu» 
menta dari non poiTunt,mfi prius fiat diuifio hypotheticae 
in luas partes. Dmiditur enim enuntiatio in fimpliccm & in 
tam quae coniunctiore eft vna, vt fupra explicatu eft, iuxta 
numerum variarum commi&ionu quae cathegoricas vniut. 
Numerus vero harum coniumftionu (upra tres illatiuas qua 
ternarius eft. Diximus enim tres efTe illatiuas :fi igitur vel 
er o°iQida>buper has adijcimus,Et vel,fiue,Aut ; Nec » quae 
tantum valet heut Sc non.Prirna igitur (pecies hypothetica 
rum fit copulatiua cuius partes coniungutur coniun&ione, 
&- vel, Nec. Vt Petrus difputat, 3c Ioannes ambulat. Item 
Petrus non difputat nec Ioannes ambulat. Akcra fpecies eft: 
difiumftiua cuius partes coniunguntur coniunffione vel, 
Aut,fiue,In illatiuis etiam hypotheticis tres formae inueniij 
tur.Conditionahs cuius partes coniunguntur eonftm&io- 
ne fi, Rationalis , cuius partes coniunguntur coniundf ione 
Ergo, vel , Igitur. De his etiam hypotheticis illatiuis qu$ 
cum finteoniequentise non difinunt etiam elTe propofitio- 
ncs oportet documenta adillarum veritatem vel falfitatem 
dignokendani proferre. 

Primum documentum, ad veritatem propofitionis copu- 
latiua: nccelie eft vtramque partem efle veram : & conlequg 
ter adtaihtatem lufncit vnam partem efte fallam . Secun- 
dum documentum. Ad veritatem difiumftiuar fufficit vnam 
partem elTe veram & confequenter ad falfitatem requiri- 
tur vtraque pars,falia.Et quod diximusde veritate & falfi- 
tate intclligc de neceisitate & impofsibilitate. Sepcr enim 
copulatiua iequitur debiliorem partem & ab ea denomina- 
tur. O inuo&uia vero fequitur firmiorem partem & ab ea de 
^ har c copulatiua Pet rus currit & Ioanneseft 
equus, ell impoisibdis Haec aute, Petrus currit & Ioanes eft 
homo,e!t cbtiages.SiroUirer haec difiu&iua, Deus eft vel lio 
Bio eu equ 9 eft necellaria,haecautejPetrus currit vel equus 

eft 


/ / 2 Uber tertms 

eft homo, non eft impofsibiIis:fed ; contingens cpia firmior 
pars eft contingens qua m impofsibifis.Nota vero circa pri- 
mum documen tum & (e eundum, quod quanms ad veritate: 
copulatius fufHciar,vtramque partem eflcvcrarr,j tamen ad. 
pofsibilitacem noniafficit vtramque partem efte pofstbile. 
Sed riq-uiritur efle cum alteracompofsibileiTuV nde hec co- 
pulatiua, Petras currit & Petras non currit, eft rrapofsibilis: 
quia qua nuis vtraque pars fit pofsibiiis, neutra tamen eft co 
pofsibiiis cum- altera, Similiter adnecefsitatem difiunft ius 
non requiritur alteram partem effe neceffariam, fed fuffi- 
cit partes effemcompofsibilesin falfitate.Et idcireoharc eft 
neceffaria, Petrus currit vel Petrus non currit, quanuis vtra 
que pars fit ccatingensrNcutra enim cum altera in falfitate 
comrenire poteft.Tertium documentu pro illatiurs-Sipro- 
pofitiohypotheticafueritconditionalis, nihil alisd requi- 
rit ad fui veritatem quam bonitatem c5fequentiar. Vt fi ho 
cio volat habet alas, vera propofitio eftmon obftantc falfica 
te antecedentis oc confequentis-Ratio cft,quia conditiona 
liter Ioquens nihil affirmat vel negat de antecedentis rei 
confeqtientis veritate:fed duntaxat affeuera? bonam effe co 
fequentiam.Et hoceft quod vulgo dicitur,Condkionalis ni 
hil ponit in elTe,hoc eft circa antecedens vel confequensDJi 
hilominus aliquid affeuerat,icilicct,bonam effe confequen- 
tiam: Ac fi diceret neeeffe eft omae quod volat alas habere* 
Obferuandum eft autem coniunclionem illam,Si,non fem- 
pcrillatiae accipi , itavt confcquentiam conftitaat.V.g.iri 
hac propofitione.Si cras vifitancris me, dabo tibi equu. Hec 
enuntiatio non eft confequentia conditionalismampotent 
ftare veritas antecedentis cum falfitate confequcntis. Et ta- 
men qui fic promittit animo adimplendi promiffunij no mS 
titur:-5c nihilominus pofsihiie eft antecedens effe veruta <5c 
confequens fal'um:aut propter inconftantiam promittentis 
vel quiafaeims eft impotens adimplendum promiflum.Por 
rb,Si Deus aut propheta Dei aliquid fuheonditiose promif 
ferit,tunc bona erit confequentia in materiabN ofiriim itaqj 
documentum non inteiligitur quando coniunclio, fi, fami- 
tur promifTorie. Aiias prarterea acceptiones habet hseccen- 
iuacHo,quaj magis ad Theologorum difputationum pem- 
il nenti 


j Tra. I L Cap. 1L 0 nid rea & 


i ij 


acnt.v.g.com Thoraiftx aiunt, fi Adainn® fieccaflct tuius 
Dei noa fieret homo. E contrario vero aiunt, Etia 

fi Adam nori peccaffet nihilominus filius P ei fieret homo. 
Neutri veroaccipiunt coniunftionem illa* 11 ’ Si, in vi eonfe- 
quentire formalisiScd loquuntur ex fappofitione vorunta-^ 
rn decreti ciiuini fecundum quod vtraq^ fadho opinatur 
differentem fuiiTe ordinem diuir.i decreti ex parte rerum 
qux fuh diuino confilio ordinem inter fe habent. Etenim in 
ipfo DcOjfiiie Aciam peccaffet fine non peccaffet, flue fihus 
Dei fieret homo fiue non fieret, nulla differentia, inuenire- 
tur,apud quem non eff tranfmutatio ne<|tie vicihicudinis 
obumbratio. Vnde Theologus qui proprie Sc cum reueren 
tia diuinx puritatis<3c maieftatis loqui defideraEomne dif- 
ferentiam dc varietatem in rebus decretatis collocet. Ita fa- 
ne vt Thoraifta dicat,talcm ordinem fuiffe decretatu a Deo 
inter incarnationem Verbi Sc pemfifsionem peccati primi 
parentis,vtnifimremediumpeccati permifsi Verbum diui- 
num noa fieret caro.Scotiffa vero neget, talem ordine fuif* 
fe per fe deerctatum, neque in aliquo genere caufs incarna- 
tionem verbi a permifsione peccati depedentiam habuiffe. 
Neque vice veriapermiffionem peccati abincarnatione ver 
bi dependere. Sed omnino inter fefehxc duo, per accidens 
fe habere &per accidens contigiffe ex parte decreti circa 
incarnatione, quod peccatum Prothoparentis permittere- 
tur Sc prsemderetur a Deo futurum.Nihif modo nos defini 
musrfedduntaxat modum loquendi prasftamus. Accipitur 
itaque coniunftio illa, fficoncomitantcr non abfolute illari 


ue.Idem indicium eft de quibufdam futuris conditionatis co 
tingentibusyqux aliqui moderni Theologi fingunt habere 
medium inter futurum abfolutum 8c inter pofsibile futuru, 
ac proinde Scientiam quandam mediam in ipf Q Deo imao-i- 
nantur,quas nec fit fcientia intuitiua , nec fcientiafimphcis 
mtelhgentix.bed de hoc alias noitram Sententiam tulimus 
Quartum documentum. Ad veritatem propofitionis hy- 
potheticas, qua» eft confequentia rationalis s Tequin' tl ir 8< fisf 
fitit fupra bonitatem confequcntise.antecedens effe verum. 
Non diximus etiam confequens effe vernm: qi q 3 J loc f. 30 er- 
fiue diceretur, Nam fi bona eft CQnfequemif ^ antecedens 


H eft 


1 1 Ziihcr tertius 

efl: verum, non poterit confequens eiTe faSfum. v.g.ha-c Iry- 
psthetica efl vera propofitio, homo eft rifibilis.crao cft ra 
tionalis.Hacautem eftfalfa propofitio, Homo eft eouus er 
go homo efl fenfibilis,quia non fufficit beniras cofequetiie, 
Etenim qui ita ratiocinatur affirmat antecedens. 

Quintum documentum. Ad veritatem hypetheticarqu® 
eft confequentia caufalis,requiritur&: fufficit bonitas con- 
fequenthe & veritas antecedetis.& quod res fignificata per 
antecedens fit caufa Vel ratio rei fignificaiseper confequens» 
Vnde harc eft falfa propofitio, quia hemo eft rifibibs e ff ra» 
tionaliSjhax autem verajQuiahomo eft rationalis efl rifibi- 
lis. Item harc eft vera ; Quia Deus efl immutabilis efl ater» 
nus.Quiaquanuis in Deo nihil fit cauta alicuius quod eftin 
Deoitamen aliqua attributa diuina funt nobis ratio demon- 
ilrandi alia. In hoc etiam documento obferuandum eft, coa 
iundtionem i!Iam;Quia,non femper cauialiter accipi ex par 
te rerum : fcd aliquando importare rationem cognoicendi 
caufam ex effectuific vt logici & Philofophi appellent de- 
tnonflrationem j Quia; Eaqus procedit ab efredtu ad cau- 
fam, vt knaecclypfatur ergo terra interponitur inter Scie 
Si Lunam.Ethmufmodi locutiones inueniuntur infacrisli- 
teris.v.g.Ioannis idblpfe Pater amat vosiquia vos me ama- 
flis.Vbi certum efl Patrem diledlionefuacaufamfuiffe amo 
ris difcipulorum erga Chriftuni. Aliquandoetiam coniun- 
&io;Quia, accipitur no caufaliter,fed ipecificatiue , hoc eft; 
determinatiue vt accipitur Ioannis cap s . Poteflatem dedit 
ei iudicitim facere, quia filius hominis eft.Vbi didfio: Quia, 
determinatae denotat poteflatem judiciariam data e fi ie ho- 
mini Chriflo in ipfa humanitate exercendam quando ven- 
turus eft vifibilis iudex iudicare viues §i mortuos. Aliquan- 
do etiam diftio, Quia, accipitur pro;Qubd, in facris litteris, 
luxtaillud Matthaei 6. Audiftis , quia dnftum eft antiquis; 
NonoecidesiHabemus itaque ex didlis ; argumentum Si co 
fequentiam non eonuertibiliter dici.Item neque bonum ar- 
gumentum neque bonam confequentism idem efte.Semper 
cnirs argumentum, fi proprie loquamur, amplius requirir, 
quam bonitatem confequentia, videlicet, vt antecedens ali 
quo modo illuminet coiequgs.Sed eontra haec eft bona cofc 

quea« 


CT 'tfJLQzf. II. Quid req.ad ver it. 1 1 j 

quentia,homo efl equas ergo eftTenfibilisrfed efl malum ar 
gumentum, quoniam antecedens efl aperte inutile ad pro- 
bandam conSequens, Obferuandurn efl tamen , di ilinCfione 
bon.c vel mala* confequentiar propriam efTe DialeCtici feci 
diiiinguere inter bonum <Sc malum argumentum nonfoiurn 
diale-ftici efljfed etiam cuiuflsbet lapientis in qualibet difct 
pIina.Ratiocli,quiabonumargumetitum debet collare ex 
vero antecedente , cuius veritas ex cognitione phyfica vel 
metaphyfka aut mathematica fiue theologica pendet. Quo 
circa tametll Diale&icus formam argumentandi proflet Sc 
modum etiam inquirendi yeritatem per communia praeeo 
ta,tarnen non omnis cognitio veritatis ad eum pertinet feci 
ad alias reafes fcientias: qux rerum naturas perferutantur. 
De quarum difcipiinarumdiflinCtionc nec metaphvficus fi- 
ne D.-aiecliea.necDiaiefticus fine metaphyhca perfeRum 
iudicium ferre poterit. 

His ita confh tutis jam opportune de locis argumentandi 
fecundum formam DialeClkam,prarter fy 1} og i §n u m diffe . 
rendmn nobis efl.Erit autem operae pretium prius difpafan» 
di normam pro tyronibus interponere. NecefTe eflcnirn in 
exercitio chfpatandi DialeCticos tyrones certisquibuldara 
documentis indruere.Etenim tefte Anftotcle , exercitatio 
eruditionis cofemmatio eft. Hanc autem formam in praece- 
dentibus deindndria non tradidimus,quiaIogicaIiumpro- 
pnetatum diffinitiones ignorantibus , difputadi materia no 
luppetebat. Dicamus in primis quid firdifputatio.Efl enim 
duorum concertatio circa verum examinandum , dum alter 
defendit aliquam propofitionem & alter impugnat. Quae 
dilputauoad vernatis m an i fe [lationem & confirmat 
1» candido antmo fiat , plurimum vtilitatis habet. Si vero 

amoitiofa contentione exerceaturab aliquo, potius 
ad ipfius ver' ratis, offufeationem quam 
manifeflationera de- 
ferisit, 

H 2 Caput 


r 

Ttrmi difp* 


♦ 


j j $ Liber tertius, 

Qap ut tertium de Dialectica diffutan- 


a rJ 


orma . 



[ v R X MV M omnium defenforss locum tenens 
ryil propoiitJOfieni prore?st j^usib *c dcteittururn 
M profitetur. Deinde Impugnatoris offici u erit, 
■ff\ arcrumenTUHi ptoponerc fucciiufte 8c diftindle. 
=£ Quo-dowdero cx antecedente & cpnfequcnte 
& 'illatenis r.ota conflare necefle eft. Tunc refpoudens.fi. 
j . reGuetotum argumentum integre repetatimte 

‘‘''‘"'T, “ren«'t P ern t ,3«d„o.Ait«ru5, cft an verum 

G.antecedena.AUerunranipf, 
confequebtla bona firt. Deinceps vttti©ris eft , «erum ,„r,- 
‘°",^ ctc . < ,a, e nm=ntnrn T efp<»r,de 1 i S adante c eclen S> con- 

?,X^SU> ! «l«Un.dini^g«o.o«ec««n S , cum fuem 
cedo.\ eine 0 o Siautem antecedens habuerit dusspro 

fimpkx m aior,& altera m.norpef 

.politiones, <jua * r x fe( Wve 1 neaoeve! diftinguo. 



Veitranieat.^umau^u- - el a d confequentia; 

amen licebit 

circa quam nunquam oisu = * f en fu vel aitero,re 

diflinguere conlequens.htiuppolitovno vei 

grediatur ad confeduentiam^vt eam c ™ ce ^'ru'*£vmc(k 
ttme probatio relinquitur impugnator!. OMMff ‘ 
tamen confequenswinquam negari i debere,m.m fi cot.ce°t 
tamen con q ^ ..renentia firuftra negabitur cofeqr^s. 

BSSS=SsEE 



r=?eL r v^— debet ^ 


< Tra. //. Qtjr- / i/ Defo rma difnut. / /7- 

attinet ad eoafequentiarrr.Et idcirco caneat dicere, Trafeaf, 
nifi quando certiisimmefl de malitia confequentire vel de 
v e n ta t ec on Seqa en t i 3. Qu a r e tutifsiimim? eit tyronibtis res- 
pondentibus vbicunque falfum proponitur conftanter ne- 
gare.Haclenus de officio refpodetis cuius partes funt pauca 
loquENeque ffatim proferre eoruque concedit vel negat ra 
tionem.Sed potius fua intere 11,- omnem probationis labore 
ad argueatem remitterejdonec ipfe arguens deficiat & cm$ 
rat a refpondentealkuius differentiae rationem ad quam de 
uentum e It. Deinceps etiam argumentatori candido , qui 
non fophiftice contendere mtendit,fuae leges funt prsfcrl 
bendae. Huius primum documentum fit,vt quantum potue- 
rit fine Ampbibologia loquatur, <& aperte & breuiter pro- 
ponat argumentum in quo confequens immediate contra» 
dicat conclufiam propofitxt Sunt enim qui per ambages 
refpondentem capere aftetfant , p r 2 fu p p cn en t es aliun de 
fundamenta, ex quibus non immediate argurnentanturcon- 
tra eonclufionern : fcd volunt habere illa quafi indepofito 
& infubfidi}S,ex quibus in difcurfu difputationis probans 
aliquid, quod libi negandum fore,pr;efagiunt. Neque enim 
audent pofteadenoao de repente illis fundamentis vti,quia 
ncrn funt tam certa vt negari non pofsint.Nam fi certifsima 

elTent,fmftra illa praemitteret antedifputationem. Quam- 

obrem hic modus argumentandi femper mihi captioius <Sc 
f ophifticus viius eft.Praefertim cum.de rebus maioris mo- 
menti difputatio ineunda eft. Neque exiftimo refponrfen- 
tern teneri huiufmodi fundamenta praeraiffa concedere vel 
negare, nifi tam euidenttafint vt ea negare impudentiae tri- 
bueretur: Sed tunc ipfe arguens argueretur de fuperfluita- 
te, verbi gratia fi arguens cum catholico praefupponeret, 
Deum effe trinum & vnum. Et cum mathematico prsfup- 
poneret Quaecunque lunt aequalia vni tertio funt arqua- 
Iiamterfev Si vero ptaffupponat aliqua fundamenta eme 
rcipoadentrno funt certa, quanuis videantur probabilia hei 
tuent refportdenti neque concedere neque negare,fed pete 
k ^JSu-entator^vt intraforma argumenti proponat ii- 
amenta.& turre videbit an fiat conccdendavelne^a» 

H 3 da. 


\ 







-6 



i / ? Liber tertius 

da.Scepe enim contingit, vt arguens fupponat aliquam pro- 
babilem opinionemjqus tamen non flat cum altera proba- 
bili fententia quam refpondens tuetur. Quanuis enim veru 
vero confonet, non tamen, omnis affertio probabilis frat cu 
altera probabili affertione.Contingit enrrn duas opiniones 
feorfum quamlibet elle probabilem, Sc tamen efle de afler- 
tionibus corttradi&orijs.v.g. vnus dicit, relatio diflinguitur 
realiter a (uo fundamento:<Sc alter dicit nulla relatio difiin- 
guiturrealiter a fuo fundameto. Quo circa refpondens non 
prudenter agit dunr talia fundam er.t a prodige admittit; nili 
certus fuerit nullatenus fux politioni contradicere. 

Secundum documentum in fatiorem arguentis eft:vt qua 
do ex vnofimplici antecedente poterit dtnmediate inferre 
contradictorium ; propofitionis defendendae, non vtatur fyl 
logifnao, fed taceat maiorem vel minorenuvt poflea pro- 
bet confequentiamfi negata fuerit.Et hic modus argumen- 
tandi dicitur enthimematicusScgratifsimus auditoribus:fed 
fefpondend facilis quidem ad recitandum, fed difficilior ad 
> refpondendummon enim bonitas vel malitia confequentia; 
ita patet ac fi proponeretur fimul maior & minor. 

Tertium documentum.Borri & grati argumentatoris eft, 
vt fi negatur fibi confequentia probet cfsrefte confequen- 
tiam:vel afsignando locum diale&icum irrefragabilem , vel 
concludendo in confcquenti conditionalem,ergo fi hoc eft 
hoc, illud eftillud.Hoc aduerterim propter perperam argu- 
mentantes,qui dum illis confequentia negatur , alio medio 
ad idem confequcns probandum, fsepe vtuntur & fic multi- 
plicant argumenta nullum profequentes . Alij vero -non 
aliam probationem confequentia; proferunt, quam repete » 
re argumentura 5 quod nimis faffidiofum eflj&aprsfidente 
in publica difputatione minime admittendum. Denique dif 
putantes ad manifeftatione veritatis debent omnino cauerc 
a nimia vocisacrimonia i&clamoribus:Sed nec languore te- 
pefcere debent.Sophyftje vero qui fapientes apparere affe- 
ctant legant Ariftotelem in libris Elechoru,vbi eoru condi 
tiones exa£te depingit.De officio tande patroni pra-fidetis 
pauca etia infinuandafunt,vt cu vtilitate difputatiOjpcedat. 

Patro- 


I 


m 





*T ra. II. Cap * lllhde Locis, i / ? 

Patroni eftin primis iurmna attentionementis prs cflcj 
totiufique-difputationisproceffumcomprehendere: vt op- 
portuno tempore (entcntkm definitiuam circa tenenda ve- 
nta te in proferat. Patroni eit curare, vt pra-fcripta forma in- 
ter diiputates obferuetur. Patroni efi, propugnatori potius 
quam impugnarori patrocinari ; nifi torte quando dum im- 
pugnatori auxilium ferre videtuqaliunde Hiabis apparefcar- 
gumenti fallacia,qup facilius arelpodentediffoiuatur.Qu» 
documento nosfxpe vtimur cum praefidentis officio fungi- 
snur.Patroni tandem efi,dum.diLpiKatio rite procedit; fcace- 
re:nifi forte breut .infirmatione auxilium refpondenti' ferre 
valeatjfi vidermllum vacillare vel anxium clTe, alias relin- 
quat difputantes donec diiputatio ad fine peruenerit & prK- 
fidentis mdicium poftulet.fiarc forma & difputandi metho 
das fi in fcholis obferuaretur, nihil pulchrius , nihil vtilms, 
aut delectabilius mihi accidere potcff , qua huiufieiodi difpa 
tationibus intereiie.Quadovero przfcripts leges n5 ferua 
tur 3 nihil faffidiofius, nihil inutilius , auditoribul contingit» 

( aput quartum de Locis argumentandi,, 

ELI C>V V M eff iam , vt promHsrs fte- 
mus antequam ad enuntiationum ad inuice 
comparationem.fiaeper oppofitionetn fiue 
per squtppollentiam accedamus j prius de 
quibufdam argumcntandilocis prrrter fyll o 
gifticum differamus. Neque tameneft ani- 
mus de omnibus ad differendum accommodatis locis fermo 
nem facereffed de illis tantum ex qu bus perneceffaria cofe 
quentla argumentantis intentucon eluditur; differemus, Na 
cognitio locorii cx quibus probabilis duotaxat cbfequutio 
e ffi cit ar, fa c i 1 1 u s viu. difputandi <Sc lapientu ac Aetiorum le- 
tlione,quaartis praruetione acquiritur: duroodo prius difet 
p'uhisneceffarisc5ieq.uetiaedocu;netisfiierkinffru(ff^.Hor e 
lum igitur viimn est opere prefiurduo prima <& inter omnia 
potsfsitna principia naturali .lumine ab omnib 9 cognitatan* '" s ~* a * r 6P 
qua omnis argumetationis firmiisimafudameta premktere. *• 


H 4 


Alte. 


I 


I 2 0 


Liber tertms 

Alterum roethaphyficum eft .. & ab AriftoteTe libro4.me- 
thaphyfic.tex. 9. defumptumJcilket, Qucdhbet eft vel no 
efh&jimpolsibile eft-tie e&dem affirmnrc& negare» Quod 
principium merito dignitas dignitatum ad quod omues de- 
inonftrationes decurrunt appellatur. Alterum efl Dialecti- 
cum. Nimirutninomnibona confequentia fi antecedens eft 
verum, & eonfequens debet effie veru.Hjec duo prima prin 
cipia probatione nulla indigent, quia omni argumentatio- 
ne priora funt. At vero aliqua explicatione opus habent. 
Nam illud prius principium non folum in illa vniuerfali- 
tate propofitum primum effieexiftimandum eft , fed etiam 
de quacunque rein fingularivelmfpecievelmgenere ex er 
ceri poteft.Vt verbi gratia Petrus efl: vel non eft equus. Pe 
trus eft vel non eft albus, equuseft vel non eftanimal.Hinc 
confequenter huius principi) contradictorium efbeuiden- 
terper fe falfum , videlicet , aliquid non eft 8c eft. Nihil 
enim magis ab intelleCtu alienum , quam de eodem affir- 
mare & negare . Effiet enim rationalis natura abAutorefuo 
jnale condita , ii duabus cognitis contradictoriis fenfum 
^praeberet. Tunc enim aflentiret talfo fub rarione falfi, Que- 
admodum enim humana voluntas non poteft ferri in ma- 
lum fub ratione mali, quia eft inclinatio a fummo bono ra* 
tionali naturas indita cuius obieClum eft bonum fub ratio* 
ne boni, ita&intelkftus indito lumineaifummo vero, non 
poteft aflenfum pra.be re nifi vero vel fub Jpecie veri occul- 
tato. At quando eft exprefla eotradiCtio in obieCto fub nul- 
la ratione veri occultari potefbdeftmitutenim primum il- 
lud principium, Quodlibet eft vel non eft. Quamcbrem au 

thori natura aferiberetur error ille, qui tale lumen indidit vt 
fub ratione falfi mens aliquid ampleCt eretur. 

Alterum principium , quod DialeCticum appellauimus, 
non quia fit inuentum DialeCticorum >velquia ex illo pro 
habiliter procedatur, vt folet appellari dialeCticus fyllo- 
gifmus,qui ex probabilibus procedit vel concludit : Se‘d id 
circo dialeCticum diximus, quia maxime ad exercitium in 
materia dialecticae difciplina? accommodatum eft. Eft ita- 
que primum principium naturali lumine cognitum : ita vt 

nulla 


I 




I.de Loch. 121 

nulla ratione probari pofsit. Nam 11 illud principium quis 
probare intenderat neceffe erat , yt per bonam confequen- 
tiam id efficeret. Illa vero confequentia nili praftupponat 
principium illud elTe verum, inutilis omnino erit. Etenim 
quanms aliquis concefferit antecedens & confequentiam 
necaret confequens. Nam diceret, in bona confequentia’ 
polle antecedens dari. verum & .confequens falfum. ffiitur 
in omni argumentatione femper prsfupponitur, in omni 
bona confequentia non polle antecedens elTe verum &con 
lequens falfum. Ac proinde nulla argumentatione hoc prin- 
cipjum prooari poterit. Ratio vero cxplicatiua huius prin- 
Cipi) ex cognitione terminorum babetur. Nam fipropo- 
litio antecedens eft fimplicitetvera , eius veritas conii ftit 
in adaequatione inteiligentiae ad rcmjicut eft ,ergo nihil 
mea falli contineri potefbac proinde nec poterit falfita- 
tem parere. Si igitur confequentia elf. bona 8c antecedens 
verum.necelTe eft: 8c confequens elTe verum. Implicat enim 
contradictionem falfum in vero contineri. Sed videsin hac 
noftraratioaeexpIicatiua # etiam nos vti. confequentia bo-^^. 
na ex vero principio & inde conamur explicare illius pri»^^^^ 
mi principij veritatem. Prsfupponimus enim inbonacon- 
fequentiali antecedens eftverum Sc confequens verum ei- 
fe debere. Fruftraque Jam laborabimus contra negantem 
illud principium heut neque difputandum eft contra ne- 
gantem, Qpodlibet eft vel non eft! Ex dictis fequitur argu- 
mentantis fummarn victoriam elTe trahererelpondentem 
ex concefsis per bonam confequentiam ad conclullonem in 
qua contradictionis implicatio eft. 

Iam vero ex illo principio dialeftico indemonftrabili 
ali$ conclufiones euidenter deducuntur & regulae , qux 
ad illud principium reducuntur . JVioderni regulas decem Decem regtf 
propommt addifletendum neceirarias. Prima eft. Ex ve- 
ro femper verum iafertunalias daretur in bona confequen- 
tla antecedens verum. & confequens falfum. Secunda re- 
gula,Falfara non nili exfalfo fequitur. Ifts duae regule funt 
j^m proximae illi principio vt probatione non egeant, 
i ertia regula. In bona confequentia li antecedens eftne- 

H y cefta- 


1 


12 2 


Uber tertius 

cellariam eonfequens debet effe neceffariu,nec fufficit cfle 
veru. Probatur, quonia alias poffet dari antecedens veru & 
confequensfalfum.Namfiantecedenseft neceffariukmper 
eft vcru:S vero eonfequens non eft neccflaiiu , poterit ali- 
quando efTe falium ac proinde tunc dabitur antecedens ve- 
ru & eonfequens falfum. Quarta regula. In bonaconfequen 
tia fi antecedens eft pofsibile eonfequens non poteft effe nn 
pofsibde.Probatur quiacQfeQuensimpofsibilekmper enc 
faifum:& cum antecedens fit pofsibile.poterit aliquldo effe 
verum ergo tunc dabitur antecedens verum 8c confeqnens 
fialfum. Quinta regula. In bonaconfequentia fi eonfequens 
eft contingens, antecedens no poteft effe necefTarium. Hrec 
patet, quia antecedens necefTariu femper eft verum : conk- 
quens autem contingens , poterit effe falfum ergo in bona 
confequentia poterit dari antecedens verum & eonfequens 
falfum.Sexta regula, fi antecedens eft contingens coieques 
non poteft effe impofsibibile. Probatur nam contingens di 
cimus quod indifferens eft ad verum velfalfum: igitur cgo- 
•tingens poterit effe verum, §c tunc eonfequens erit falfum, 
ciim fit i mpofsibile. Septima regula. Quidquid fequitut ad 
eonfequens bons confequcntite fequitur ad cius antecedes, 
v.g.h.ec eft bonaconfequentia.Petrusdifputat,ergo loqui- 
tur. Rurfus barc eft bona 5 Petrus loquitur ergo mouet lin- 
guam. Igitur de primo antecedente ad vltimu confeques, bo 
na erit confequentia. Haec regula demonftratur deducendo 
adimpofsibile.Nadetur oppofitum quod B. bene fequatur 
ex. A .&ex B.fequatur.C.<Sc nihilominus. C. non fequatur 
ex. A. tunc fic argumentor.C.non fequitur ex. A.ergo.A.po 
terit effe verum &.C. falfum (fi quidem in mala coniequetia 
Dofsibile eft dari antecedens verum & eonfequens falfijm) 

T uc vitra fic profequor.A.eft verum ergo. B. eft veru quod 
concedebatur bene fequi ex.A.deinceps.B. eft verum ergo 
C.erit verum quod concedebatur fequi ex B. Ac tandem 
habeo intentum C. effe verum & falfum. Oftaua regula. 
Quidquid repugnat confequenti bons confequentaar re- 
pugnat antecedenti. Probatur, nam alias fi non repugnat 
autecedenu^poterkeffeverumcum illo , repugnat autem 

con- 


* Tra.lI.Cap.il 1 Lde Locis. 123 

confequenti ergo tunc confequens erit falfum antecedente 
exiflcnte vero.Harc tegula fub alijs verbis potefl conffitui. 

In bona confequentia ex oppofito confequentis fequitur 
oppofitum antecedentisiqus eadem ratione demonflratur, 
quoniam alias in bona confequentia daretur antecedens ve 
rum & confequens falfum. Quod fic oflendo.Nam fi oppo- 
fitum confequentis non infert oppofitum antecedentis , er- 
go poterit flare in veritate cum antetedente.Sed tunc con- 
fequens erit falfum, exiflente fuo contradidlorio vero, ergo, 
&c.No«a regula.Ex impofsibili fequitur quodlibet ,vide- 
Lcet, verum, falfumpieceffarium , impofsibile , contingens. 
Decima regula. NecefTarium fequitur ex quolibet, fcilicet, 
ex itnpofsibilfex neceffario , ex contingenti , ex falfo , ex 
vero.Ifls dua? reguls fimul explicanda? funt.Poflunt enim 
dupliciter intelligi , pra?fuppofita bonitate confequentiar, 
vno modo permiisiuc. Nimirum quod ex impofsibili pof- 
fit fequi omnis differentia enuntiationis non tamen quod 
quaelibet enuntiatio neceffario confequatur ex impofsi- 
bili.Etfimiliter intelligatur decima regula. Non vtquodli^^ 
betneceffarium fequatur ex qualibet differentia enuntia^^fci 
tionis cmuslibet:fed quia pofsibile-efl ex qualibet differen- 
tia enuntiationis fequi neceffarhiin. Atqui hsc intelli^en- 
tiaharu regularu planifsima efl exeplis. v.g. bene feqtntar 
omnis equus eff rationalis omnis lapis efl equus, ergo omnis 
lapis efl rationalis ecce vbi ex impofsibili fequitu? impofsi 
bile.Ite haecefl bonac5fc-quentia,omne viuens efl piata ofa 
Tsis aroor efl viues ergo omnis arbor efl piata. Ecee neeeffa» 
nu fequitur ex iinpoisibili.Xtebenefeqintur, omneens ne- 
ceffariocurr it, Petrus efl ens ergo Petrus currit.Ecce vbi co 
tingens lequitur exiropofsibili.Et multa aliacxepla poterit 
preoeptor aifcipulis proponere ad intelligetia vtriufq, regu 
Is. Altera inteliigentia nona? & decimeregule efl huiufmo- 
dfvteo ipfo quo antecedes efl impofsibile, flarim quarlibet 
enutfatio bene fequatur ex illo, vt fi dicas Petrus efl cqu» er 
go lapis eft leo, ergo equus^ft hinnibilis, ergo Petrus cur- 
rit.Et fimiliterpropofitio neceffaria quaelibet ex quolibet 
«nteceaeti beneiaferri.Ratiofic opinantiu efl quia putant 

omnem 


I 




« 



* 


1 






i i- -f Liber tertius . 

omnem bonitatem confequentiae in hoc confiftere,fi no rt 
fuerit pofsibile in ipfa dari antecedens vernm & confeqiies 
falfum. Et omnem malitiam cotifequentis in hoc aiunt con 
fifterefiimllapofsltdariantecedens verum & confequens 
falfum. Sic igitur probant daas praediftas regulas. Si antece 
dens efi: impofsibile, non poterit dariantecedens verum & 
con fequens falfum. Rurfus fi confequens e fi: neeeffrium, no 
poterit dari confequens falfum & antecedens verum. 

Nihilominus hscfentetia ab alijs merito non probatur, 
quorum ratio melior videtur. Quia bonitas confequentia; 
non eonfiftit in pura negatione : fed in aliqua connexione 
inter fignificatum confequentis & antecedentis, ita vtintel- 
lefttrs coriuincatur ex antecedente concefTo,etiam alias im- 
pofsibifi 5 concedere confequens. At vero inhocdifcurfu 
fquiis efi lapis, ergo homo efi aquila, nulla intellectui repre 
fentatur connexio, vt etiamfi antecedens concefTerit, tenea- 
tur illud confequens concedere. Deinde confequentiae ma- 
litia non foliim oftenditur quando in proptijs terminis da- 
ntur antecedens verum & confequens falfum;fed etiam decla 
j-atur quando in alia confequentia fini ilis formidatur ante- 
cedens verum & confequens falfum.Afsignabo itaque hac 
confequentiam fimilis formoe.Equus efi: animal ergo homc- 
eft aquila: vbi antecedens efi: verum 6c confequens falfum 
ergo altera confequentia mala erat. Probo autem effe fimi- 
litudinem formae inter illas confequentias. Non enim im- 
pedit firnilitudinemformre fi antecedens vnius fitin mate- 
ria remota & alterius ia materia naturali: dum modofer- 
setur eaderri qualitas & quantitas in enuntiationibus, eade- 
que logicalis proprietas . Neque tamen defiruitur aliquis 
formalis modus argumentandi in Dialecfica defignatus, qui 
etiam debet tertiari in fimilitudme formae. Igitur ilis dus 
confequentia: funt fimilis formae. Nifi forte velis dicere lo- 
cum argumentandi legitimum effe ab antecedenti impofsi- 
bilirquem nullus Philoibphorum commemoratur . Ad ra - 
tione aute contrariae fentetiae^gtisrefponfum efi:, ad malitia 
cofequetis (afficere quod in fi mi ii, forma detur antecedens 
veru 8c cSfeques falf um.V biobietua fufncerequidead ma- 
litiam 


i 


I 


'Tra.lLCap Hll.de Locis. f 2 j 

litiam confcquentis,fi pofsir dari antecedens verum & coa 
lcquens fa [furo, non autem fufficcre ad bonitatem, fi no pof- 
fit dad antecedens verum & confequensfalfum in particula 
ri materia. Porro ad maiorem intelligentiam prardiftorura 
eff mihi vnum argumentum in fauorein oppeiitae fententiae 
afferentis. ex impoiiibili femper effici bonam confequen- 
tiam.Sic argumentor.fcx omni impofsibili feqcuturduar c5 
tradidi oriafffaltem implicite)fed ex duabus eontradiftorijs 
per bonam confequentism & formalem fequitur qualibet 
enuntiatio ergo ex impofsibili (equitur qualibet propofi- 
tio.Hac confequentia patet ex feptima regula . Nam quid- 
quid fequitur ad confequens bonae confequentia fequitur 
ad eius antecedens.Maiorprobaturcx diffinitione tmpoisi 
bilis. Nihil enim eft impoisibile nifi contradictionem falte 
implicite contineatjalias pollet a Deo fieri,cuius omnipo- 
tentia ad omnia qua non implicant contradictionem fe ex- 
tendit. Minor vero probatur. Et afiumo has duas contradi- 
di orias, Petrus currit 8c Petrus nen currit:«Sc volo inferre ex 
illis hanepropofitionem, equus eff leo.Sic argumentor.Pe- 
trus currit & Petrus non currit,ergo Petrus currit, a copu!^^^ 
tiuaad partem. Rurfus Petrus currit ergo Petrus currit vel 
equus eff leo, a parte difiundiiuar ad totam. Tandem ab hae 
difiunsffiuacumdeftrudfione prioris partis infero pofitio- 
nem alterius, fic procedens. Petrus currit vel equus eff leo, 
fed Petrus non currit vt concedam erat in primo antecede- 
tfergo equus eff leo. Et proportionabiliter poteris inferre 
quamlibet aliam propofitionem ad libitum nbi prepofita, 
fi procelTeris per tres illas confequentias , quarum qualibet 
formalis eff & neceffaria.Hoc argumentum non eff vulga- 
rc.Et facie tenus videtur intentum fuum probare. Nihilomi 
nus,fiqui's attente introfpexeritffolubile eff. Id quod ego fic 
offendo. Quanuis enim prima illa confequentia, a copulati- 
ua ad partem formalis confeqaentia fit,& etiam fecunda co 
fequcntia,a parte difiuacHaa: ad totam fit formalis j tame fn 
tertia confequentia, in qua argumentamur adifmndlina cu 
deftrijctione vnius partis ad pofitionem alterius, inuenitur 
ipfa deftrudtio vnius partis non fcq-ui forni aliter ex antece 
dendbtis. Etenim per accidens eff ad formalitatcm confeque 
* tise 




I 


i 


i 

I • 




/ 26 


Lib er tertius 


ti$ a copulatiua ad partem, quod ipfa copulatiua contineat 
duas contradiftorias. Eft etiam multo magis per accidens, 
quod dum argumentamur a p-arte difiunctiua: ad totam, il- 
la pars difiun&iuz fuerit demjffa ex vna copulatiua qus 
conflabat exr duabus contradifforijs. Ac pro indiquando in 
vicinia confequentia repente emergit deftrucfio alterius 
partis difiunctius , illa deftruAio non confeeuts eft forma- 
liter per confequentiam formalem mquantumde-ftru£fto 
cft partis difiunctiu3t,fed materialiter contigit, quod in pri- 
nu copulatiua altera pars alterius fuerit deftrufliua. Quo 
circa hic difcurfus erit fimilis formie cum illo. Petrus cur- 
rit & Paulus non difputat,ergo Perrus currit. RurfusPe- 
trus currit, ergo Pctrus currit vel equus eftleo.Deinceps 
in tertia confequentia inuenies deeffe deflru£lionem alte- 
rius partis difiuncfiua? , qua: nonfequiturcx antecedenti, 
bus. Non enim poteris dicere, fed Petrus nsn currit, ergo 
equus eftleo.Nam in prima copulatiua altera pars non de- 
ftruebat priorem. Quod autem ifte fecundus difcurfus fit 
fimilis forma: cumpriore.probatur: quia prima hypotheti- 
ca copulatiua eft: fimilis formae cum copulatiua fecundi dif- 
curfus , vtraque enim continet duas partes eiufdem quanti- 
tatis 5c qualitatis. Neque in illis eft differentia aliqua in 
proprietate logicali . Secunda etiam confequentia fimilis 
rorrmr eft, vt paret. Tertia denique confequentia fi ponas 
deftruciionern alterius partis , bona cft & fimilis formae, 
fed minor erit falfa fi dicas , fed Petras non currit , non 
enim habes vnde formaliter deducatur illa deftruclio. Fa« 
temur tamen fiquis concederet duas contradidlorias , con- 
uinceretur concedere vfque ad vltimam illam cofequentia: 
fed conuinceretur nonexformalitate confequentiarumrfed 
ex materiali concefsioneduanicontradiftoriaruin illis ter 
minis, vbi copulatiua continet duas conti adicloi ias. Atqui 
hoc pacto nos ctia fatemur ex duabus contradiclorijs con- 
cefsis,pofle materialiter cocludi qualibet enuntiatione,non 
tamen formaliter rt oflefum eft.Alteruargumentu princi- 
pale fieri poteft contra tertiam regula in qua dicitur. In bo- 
na confequentia fi antecedens eft ncceffarium confequens 
debet eiTc necciTarium.Sk arguinsntor.Hatc eft bona confc 

quen- 




t 


Th*. lLCap , IIll.de Locis. i 2/ 

qucntia.Deus dixit Petrum negaturum, ergo Petrus eft nc-i 
gaturus. Antecedens eft neceffanum & tamen confequens} 
non erat neceffarium, ergo regula fallit. Maior ab omnibus! 
conceditur quia illa confequentia fundatur in infal Jibrlitate 1 
diuins praefeientiar Sc veracjtate dicetis, qui metiri non po- 
teft.Quod aute antecedes fit neceffariu, probat quia erat pro 
pofitio de praeterito & ad prarteiitu non eft potentia. Que- 
admodujAdamfuitjdicitur modo neceffaria. Deniq- confe- 
ques non fuiffe neceffariujprobatunquia quantulibet Deus 
praedixerit Petrum negaturum nihilominus Petrus libere 
negautt Chrift u,alias non peccaffef.Hoc argumetum maio- 
rem difficultatem tangit qu2m qutt nouitijs pofsit omninoj 
explicari. De qua re latediximus in noflris Commentarijsj 
fupra primam partem quarft. i 4.art. 1 3 .dub. 2. ad 3 . Nunc au ! 
tein fufficiet afferere illam regulam debere inteHi» tum de 
bona confequentia formali , tum etiam de antecedente ne- 
ceffario fimpliciter 3 c ex proprijs terminisr&fic nullam in- 
ffantiam habebit. At vero confequentia propofita non eff 
formalis,multa enim pnefupponitnon neceffaria fimplici- 
ter,exquibus materialem tantum bonitatem habet . Nunc 
enim in illa confequentia antecedens eft verum, Deus dixit 
Petro,ter me negabis, & confequens eff falfum , dum infer- 
tur,ergo ter eff negaturus.Iam enim Petrus non eff negatu 
rus Chriff um.Si autem fuifTet formalis confequentia^ quo- 
ti efeunqu e daretur antecedens verum, daretur etiam confe- 
quens verum. Igitur illa confequentia tantumiuit bona pro 
tunc, fuppofito quod Deus dixit & fuppefito quod Petrus 
nondu negaueratiqua; nuo nonfunt fimpliciter ncceflaria 
Pofsibile enim fuit Deu no dixiffe & PetrO n6 effe necatu- 
rum. Vndc ad argumentum in forma dupliciter poteif Dia 
ledticus refpondete. Primo quide negando coniequentiam 
effe formalemmam confequentia formalis quaefemel eff bo 
na femper eft bona. Secundo negando antecedens effe {Im- 
pliciter neceffarium ,fed tantum ex fuppofitione nonne- 
cgxanafimphctter.Sicut harepropofino . Adamfuit 5 non 
Cn impliciter neceffaria, nam alias effet arterna? veritatis, 
qm tamen erat falfa ante quam Adam fieret. Deinde fi ali- 
quam bonitatem habe tilia confequentia etiam confequens 

eff 


I 


/ 2 <f Liber tertius 


Icfl neceffarium ex fuppofitione non {impliciter. Id quod 
I D.Th ornas vbi fnpra aci a.argumentum ciixit , Confequens 
!cft necefFarmra,vt fubeft antecedenti, & nonin fe gmplici- 
iter. Quemadmodum Ariftotcles dixit libro i .Psriher. cap. 

; 6. Omne quod eft, quando eft, neccfte eft effie. Eft enim ac fi 
'ceret s Impofsibile eft aliquideffe Sc non efie & iisceffe eft 
leffe fi cft.ln quo modo loquendi necefsitas eofequentix m- 
ifinuatur non autem necefsitasabfoluta ipfius enuntiati, ha» 
dem explicatio adhibenda eft quintx regulx.In qua dictu. 
eft,fi confequens eft contingens, antecedens non potefUf- 
fe necelFariumJntclIigcndaeft enim de (impliciter neceffa- 
rio,& non de neceffario ex fuppofitione. 

Aha difficultas eft qux nam fit ratio quare ex vero non 
pofsit fequi nifi verum:& tamen exfalfo pofsit feqrn veru. 
Ratio dubitandi eft:quia no minus opponitur falfum vero, 
quam verum falfo,ergo fi fallum non poteft contineri in vc 
ro, neque ex illo inferri, pari ratione verum non poterit coit 
tineriin falfo neque ex illo inferri. Refpondetur rationem 
^ differentiae duplicem effe.Prior eft, quia verum confurgit 
vndique ex integra caufaihabet enim rationem boni.Fallum 
amem habet rationem mali & ex particulari defe&u confur 
e-it.Etenim vna prepofitio copuiatiua cuius vnapars eitfal 
fa & altera vera, {impliciter dicitur totafalfarquia talem mo 
dum habet fignificandi,vt non folum dicat vel reprxfentet 
illam veritatem quam continet:fed etiam importet vtram- 
que fimul ede veram , ac propterea tota copuiatiua dicitur 
falfa.Nshilominus fi illa pars qux vera eft feparctur ab alte- 
ra,erit vera abfolute §c {impliciter. Hinc eft^vt ex antecede 
ti {impliciter falfo pofsit inferri confequens fimplicitee ve- 
rum vt patet in confequentia, a copuiatiua ad partem. Dein- 
de etiam fi antecedens nihil veri contineat, poterst aliquan- 
do exilio inferri confequens verum. v.g.benc fcquitur, om- 
nis lapis efc viuus Sc omnis homo eft lapis ergo omnis ho- 
mo eft viuus. Continet enim antecedes, quod {impliciter fai 
fum eft, bonitatem fyllogifticam Sc confequentiam neceffa* 
riam.Et hxceft fecunda ratio.Non enim neceffie eft vt veri 
tas confequentis caufetur ex fal {itate antcccdcntisifed fuffi 
eit quod aflenfus antecedentis fi concederetur , effiet caufa 
1 affiea- 


/ 


Tr 4 . 1 1. QapV.de Diffinitione loci /29 

affenlus confequentis quantum ad fubftantiam ipfius aOen- 
fas, non quantum ad veritatem contentam in confcqucmi. 
Bonitas enim conlequentiae ioju penftturex veritate iftius 
condicionalis, fi omnis lapis eft viuus Sc omnis homo eft la- 
pis, omnis homo eft viuus. Qu* propbfitio vera eft. Nihil 
enim aliud affirmat neque pon't ineiTe, ciuani quod fi ante- 
cedens concedatur debet concedi confequens propter in- 
trinfecam connexionem medi) cum extremitatibus. qua’ co 
nexio immediate regulatur per principium {yllogifmorura 
regulatiuunijde quo (uo loco dicemus. 


Capitulum quintum . 



E I N C EP S ordo, huius tradiatus poftufat 
vt praefatas regulas in locis argumentandi dia-- 
lefticis exerceainus.In primis neceffe eft defi- 
nire quid fit locus dialeiticus. Cuius diffiniri 
- a Cicerone in fuistopicis ea eft. Locus eft ar 
gumentandi ledes. Vt enim earum rerum quae abfeondita 
funt,demonftrato Sc notato loco, facilis eft intientio : fic cu 
perueftigare argumentum volumus , locos nmTe debemus. 
Hcc Cicero. Ac fi: diceret , locus eft vbi inuenitur radix Sc 
fundamentum argumentandi. Ariftoteles etiarn in libro 2. 
Rhetoricorum cap.vlriino vocat Iocu,elemetum,propterea 
ojuod fimplex cum fit, multorum tamen eft origo Sc initium 
argmnentorunuficut elementum naturale intrat in compofi 
tionem multarum rerum. Item Boetius libro 1. dedifferetia 
Topicorum, locus inquit eft , idvndead propofitam quae- 
ftionem conu-eniens trahitur argumentum. Nos vero hic ad- 
uer-timus , quod locus dialecticus aliquando accipitur pro 
fimpiicifede ime elemento fiue initio- vndeargim-entu pro 
cedit. Aliquando accipitur pro tota argumentatione quae ia 
eludit tamquam partem initium feu fundamentum Sc fedem 
vnde proceditur. Quemadmodum in fuperioribus diximus 
quod diffinitio, aliquando accipitur pro oratione quae con- 
itar ex genere Sc differentia , aliquando pro enuntiatione 

I qua: 


: pn:m 
hei. 


m 


}. 


'SJ 


IJO 


tenms 


qtrat conflat ex diffinito <Sr diffinitione, vt homo eff animal 
fationale.Ita etiam nunc cum quofdam locos arg^mentan- 
di enarrabimus, vterour indifferenter nomine , loci. Solent 
Rh etores multipliciter huiufmodi locos cbuidere. In ^pri- 
mis diuidunt locum in locum qui oicitur.Maxima & in lo- 
cum qui dicituq;DifFerenria maximae j^vtdiuidrt Boetius li- 
bro 2 .Topicorum. Locus Maxima , dicitur propofmo per- 
fe nota fidem alijs lubminiflrans. Vocant propofittone per 
le notam; qoamcunque qua 1 cognitis terminis ab omnibus 
spprobatur,etiam fi no fit in feintriiTeceneceftariarvT.v.g» 
In qualibet arte td quod maxima pars artificu dicit pro ve- 
ro habendum efhid autem quod dicitur fidem alijs iubmini 
ftrans, nihil aliudeffquamcontinerern fe virtutem proban 
cii aliquid jhud. Deinde locus, Differentia maxima" eSl rece- 
ptaculum plurium maximarum, quahseft locus diffinitio- 
nis, locus autoritatts.Namex loco diffinitionis plui es ma- 
ximae folent deduci quemad < ocium etiam ex loco amori- 
taris.Porro profequuiio huius traftatus, deiccis argumen- 
tandi aliter a Dialectico aliter a Rhetorico ordinanda cfh 
Quamobrern nos qui ad Dialecf icorum vtilitatetu Rarc rudi 
menta fer ibimus eos tantum locos con. memorabimus, <pi 
in fiholafrequetiores 8c vtiliores funt.No er.xiri Dialediku 
aut Philofopim aut Theclcgum decet de lons=qua ad per- 
tnouendos affeftus valent, fed de illisqui ad commicendurn 
intellcdlu ordinantur, difierei e. Legi atque perlegi libro* 
oftotopicorum-& duos elenchorum Ariffotelis in quibus 
infinitum fere numerum Iccoru argumentandi -r-edte Srio- 
phifliceinueni. Na in folis T epico tumhhris cur iofi inter- 
pretes duodecim fupraterccntu locos argumetadi annuite 
rarut.Alij qui re dialedica nimis rhetoric e traft auerunt ad 
piures q-ua vigintiargumetaci locos reduxerur. Nobis tamg 
©Clo capita fiuefundameta varie argumetandi lufficere vide 
tur dialeflico qui ad Theologia fiue Philofopbra properat. 

Prtmus locus dialecticis & Rhetoribus communis effere 
diffinitione & appellatur ab eis locus diffinitionis. Siuear- 
locus ejl Dif gumetatio qu;r ex diffinitione deiiuatur. Omnia enim du- 
ftniiie. bia emergetia circa vnaquaquerem ex diffinitionefoluenda 
: lant,vt habemus ex Arillotele.Hic locus argumitandinud- 
=: ■ ' tipli- 


Prmus & 
pottf&nsus 




Drd. JLfapJf.de Diffinitione loci. 


rji 



rti^a uvutuitj i_/vuiuv« ‘ ry v 

nis ad negationem definiti & vice vcrla efficaciter eoncladi- 
tur.Item a diffinitione ad definitum cum eodem acidito & 
viceuerfa, bona erit confequertria.v.g. efl homo albus ergo 
eff animal rationale album. Amplius, A negatione vnius par 
tisdiffinitionisadnegationem diffiniti certa confequentia 
eff, fi enim vna pars diffinitionis negatur de aliquo. non pos- 
terit ei tota eonueni"e,ac proinde nec diffinitusn. Veru vice 
verfaa negatione diffiniri ad negationem cuiuflibet partis 
diffinitionis, non erit honaconfequentia,vt fi arguas n5 efl 
homo ergo non eff animabfed a negatione diffiniri ad nega 
tionera differentis adsquats, qus eff in diffinitione bona 
erit confequ-entia tSc vice verfa. v.?. Non efl homo ergo no 
eff rationale. Denique a diffinitione ad propria pafsionem 
diffinki Sc vice verfa bona fit confequutio.vt eff animal ra<* 
tiona!e,ergo eff rifibile.H^c vniuerfalia documenta intelli 
gcda funt,nifi forte committatur aliquis dcfeftus logicalis. 



uifibiiis .Qua: conicquenti multis modis variantur. In pri- ne. 
rm's:.i diuifo ad ipfam diuifionem ,qus difiunciini continet 
partes diuidentcs,& vice verfa bona fit confequetia.v.g.eff 
animal ergo eff rationale vel irrationale.Deinde a negatio- 
nediuifi adnegatione diuifionis fub eadem forma.nr.g.Noa 
eff animal ergo non eff rationale vel irrationale. Verum a 
negatione -vnius partis diuifionis ad negationem diuifi non 
eff bona c o nfequentiajquaouis vice verfa bona fit. Ratio efl 
quia fingula membra diuifionis funt inferiora rcfpecfu diui 
fi. Hsc duo capita argumentandi frequentifsima funt & in 
promptu habenda;nonfolum in Dialefticafed in omni fu- 
peri&ri difciplma. 

Tertium caput arguendi fit ex qualitate propofirionis Terties 1* 
affirmatius vel negatms , vnde fixpe fumitur argumen- cus. 
tum: & hoc dupliciter vel ab affirmatiua ad negatiuam 
yei a negatiua ad afSrmatiuam , quibufdam' prsfcriptis Abdfmna- 
legibus. r * tt i 

Sit igitur prima regula. Ab affirmatiua ad negatiiiam prae tinam. ^ 

I 2 dicato 


j 3 2 Liber tertius 

dicato variato penes finitu & infinitum bona erit confeque- 
tia.v.g.homo eft albus ergo homo non eft non albus. Simi- 
liter homo eft non albus ergo homo non eft albus. Secunda 
regula. A negatiuaad affirmatius variato predicato de finito 
ininnnitU-& de infinito infinitu, bona erit confequetia, du- 
xnodo in antecedenti ponatur conflantia fubieeti iuxta exi- 
gentiam temporis importati per Copulam. Conftantiam di- 
cimus propofitionem afHrmitiuam quae imponat exiften- 
tiaiii rei fignificats per fubiecium propofitionis negaturae 
ex qua fit confequutio ad affirmatiuamrEcce exempli. Ho 
eo non eft albus & homo eft,ergo homo' eft non albus. Si 
enim non poneres conftantiam illam:& homo eft 'dabitur 
antecedens verum & corifequens falium mullo exiftente ho 
mine in rerum natura quoniam antecedens verificabitur per 
non fuppofitionem extremorum, cum fit pure negaturum* 
eonfequcns vero erit falfum cum fit propofitio affirmatius 
de fubiefto non fupponente. Sed contra. Hac eft mala ccn 
fequentia, cumis homo non fuit albus 6c homo efhergo cm 
fc nis homo fuit non albus.Igitur regula non eft certa, Antece 
elens probatur, nam ariteceden serit veram <5e cofequens fal- 
fumin cafu quo nullus homo anteceflerit & modo fint ho- 
mines. Refpondetur, Hoc argumentum non dTe inflandam 
contra reguiarmquia conflantia non ponitur iuxta exigen- 
tiam copular, propterea quod iubie&um illud fuppenit feu 
potius accipitur ratione Ampliationis pro omni homine 
cui eft vel fuit. Quocirca conflantia debet p*oni vniuerfali- 
ter pro omni homine" 'qui eft. & fuit: Gcvt ponatur exiften- 
tia etiam pro tempore prateri-o. Erit igitur barc legitima 
confhntsa.omnishomofuit . Obferuandum eftenim, con- 
ftantiam iemper debere cfte vniuerfalem: nifi quando parti- 
cularis propofitio arquiualet vniuerfali , verbrgratia in illa 
prima confequentia hemo non eft albus & homo eft , ergo 
homo eft non albus, illa co flantia, homo eft.aquiiialet huic 
in materia omnis homo eft.Sed cu copula de extrinfeco te- 
pore non acquiualet conflantia pameularis vnicerfali . Hic 
modus argumentandi defumptus eft ab Ariftotele libro 2 . 
Periher,& fundatur in hoc quod termini contradiftcrij r,o 
poliunt de eodem verificaii.Fundatur etiam ineo quod de 

qua- 


TraALCapVJe&fnmtioftshcL /jj 

qualibet re exiftentr alteru termlnu ex duobus contradiclo 
rijsneceffe eft affirmari. v.g.fi:P etruse ^ 3 i Sc non eft: al«jns,er 
go eft: no albus. Aliis ve! daretur dux contradictoriae fima! 
verx vel fallx.Sed obijcit aliquis hanc do&rina locu habere 
quado fubiedu eft fingulare vel difttibuitur.At vero qua do 
lubie&u eft cSmune & accipitur determinate vel indefinite, 
non poterunt inferri dux cotraoifft orix ted dux lubcotra- 
nx qux poliunt efie fimulverx.vt homo eft no albus 3c ho 
mo no eft: no albus.Refpondetur nihftomfip. quod fi ex illa 
in definita homo efi albus no inferretur ifta,ergo homo no 
cftn5 albus, probaremus duascotradielorias veras in hac for 
ma. Detur antecedens veru Sc cortfequensfahum, ia contra - 

di&oriu confequentis erit veriffcilicet omnis homo efi no 
albus. Ex quo infertur contradiftoria aotecedentis^fciiicet, 
omnis homo non eft alhas.Et eadem efi ratio argumentatio 
anegatiuaad affirmatiua pofita conflantia legitima fubie- ^ 

£ti,vt ipfe poteris exercitio experiri. Quartum caput &ge- 1 QzftlttsU’ 
nus argumentandi efi; in hypotheticis. De induftria etenim ' qtunqi 
prxtennittimus aliu modum argumentandi in cathegoricis, regahscon- 
qui efi per conuerfionem & permutationem extreraoru t£^, nstur * 
ciendo de fiubiefto prxdicatusn & deprxdicato fubieclum. 

Nam de hoc opportunius ad minifterium fyllogifmoru age 
dum eft in libro quinto.Nuc autem circa hypotheticas qua: 
dam regulae notandae funt. Prima eft. A copulatlua, cuius co 
pula conftituens copulatmatn non negatur, ad partem copu ^ 

latiux femper eft bona confequcntia.v.g. Petrus non cutrit 
& Paulusdifputatfticcbit inferre vtram velis partem copu- 
latiux- Quoniam ad veritatem copulatius, - vt diximus , re- 
quiritur vtriufque partis veritas. Diximus tamen Cuius co- 
pula coniunftiua non negaturmam quando negatur , xqui- 
ualetconiuclioni difiun&iuXjvel.EftejcepIum. Non Petrus 
difputat& Paulus loquitur. Vbi fi negatio feratur in totam 
copulatiuam.xquiualet haic,Petms -no-ndifputat vel Pau- 
lus non loquitur. Secunda regula. A parte diilunefhix ad to 
tam bona eft confequentia.Ratio eft quia hxc eft natura dif 
iun<ftiux,vt ad fui veritatem fufficiat vnicam partem efie ve 
ram licet habeat plurimas partes, v.g. Petrus eft homo vel 
Paulus difputat vel equus efiiapis.Tota difiucctina dicitur 

I 3 


<• 


vera 


1 34 Liber tertius , 


vera i veritate vnius partis.Nam ille qui fle loquitur non af 
feueratfingulas partes effe veras.fed dumtaxat- visam in CO n 
fufo enuntiationem. Et iurare poteft in illa diliun&iua le ve 
rum dixiffe.Hax regula etiam debet intelligi dummodo co 
iunflio difiundtiua non negeturrtunc enim mquiualet cotm 
latiuar. Exemplum fit.Non Petrus ddputat vel homo efl ]*a- 
piSjSqiuualethuic.Petrusnon difptnat& nullus homo eft 
lapis.Negatro enim prarpofita quidquid poft fe inuenitde 
flruit & ems oppofitum ponit. Tertia regula. Ab hyporheti 
ca caufali vel rationali ad hypotheticam copulatiuam bona 
effconfequentia. Ratio efl.Nam caufalis & rationalis vitra 
bonitatem confequemhe poftulant vtramque partem vera 
efferi d quod lufficit ad veritatem copulati uar . Qu arta re°u« 
la. Acaukili ad rationalem 8c a rationahjad conditionale bo- 
na efl confeqjuentia.Ratio efl quia quidquid requirit condi 
tionalis ad fui veritatem, requirit etiam rationalis & aliquid 
amplius,&rurfu$ quidquid requiret rationalrs, requirit etia 
caufalis , & aliquid amplius . Igitur quotiefcunquef fuerit 
Yeracaufalis, etiam erit vera rationalis, ac multo magis erit 
^eraconditionalis. Sed vice verfa nulla erit conlequemia, 
quoniam antecedens minus poflulat ad fui veritatem quam 
confeqnens , ac proinde facile dabitur verum antecedens 
confequente exiftente falfo: quod eil contra primum prin- 
cipium bonitatis confequetiie. Quinta regula. A copiffafiua 
ad hypotheticam illatiuam & a coditionaliad copulatiuam 

fetnper efl mala confiequentia.Ratio efl, quia copulatiua no 

poflulat vt alterapars inferatur ex alia, id quod requiritur 
ad hypothetica illatiuam. Rurfus eonditionalis nullius par- 
tis veritatem exigit vt fit verarcopulatiua vero vtramque 
partem veram effe requirit, quo fit vt a neutra hypothetica 
ad alteram fiat bona confeqtmtio, Sc eadem rationeneque a 
difiuncfiua ad conditionalem,neque a coditionali ad difiun 
£tiuani fiet confequetia bona. Reliqua vero fi forte alia fint 
confiderandain argumentatione ab hypothetica ad hypo- 
thetica facile dignofeentur ex documentis fupra politis , fi 
acmerterit Dialedficus requiuta ad veritatem lingularum h v 
potheticarum. ° : 

Quintolocq vifum eft collocare ordinem cofequentiaru 


qu® 


i 


Hftimttone. / 3 j 


qnse fiunt ex parte acceptionis & fuppol7tionis termino- 
rum, De quibus prima regula ht. Qjiotiefcunque varia- 
tur fuppofltiQ termini fecundum differentias duarum diu i- 
fionum qua; priins pofits funt , videlicet , lUppofinoois in 
propria, dcimprapriam , Sc fuppofitionis propria? in mate- 
rialem fimplicem Sc perfonaiemj noacfi bona confequ cu- 
ti a. Ratio communis huius regulae eft:quia in tali variatio- 
ne auteft a?quiuocatio vocis aut quali arqtnuocatio . Quan- 
do enim terminus io vna propofitione proprie accipitur & 
in alia improprie,conif at elle equiuoeatione.Ite cum termi 
nus fupponit materialiter pro fe in vna propofitione , & in 
aha pro-re fignificata , etia eil requiuocatioma alio coceptu 
fe repraefentat Sc alio- re. Denique cum in vna propofitione 
accipitur fimplicitcr Sc in a!iaperfonaliter,eft quafi .-equino 
caao. Na rametfi eocie conceptu mediante nomen accipia- 
tur {impliciter vel -perfonaliterrtarnen ex vi alterius didiio- 
rus qua; appellat fupra figai ficatum illius terminiratione 
proprij conceptus reifita vt praedicatum denotetur conue* 



tioce variaretur * quando trafit.de fimplict fuppofitione ad 
perfonalem aut viceverla. Hic defectus coinckiit cum alia 
de quo paulo pofl dicemus, qui efl variatio appellationis. 
De tuppofitioneve.ro naturali Sc accidentali no afsignamus 
modo regula argumetandirquia haec differentia reducitur ad 
mouu argumenta di ab amplo adnoamplu.vel ano rcftrifto- 
ad reifricturvt in hac cofequetia,on?ne animal currit, omnis 
homo eft animal, ergo omnishomo currit. In qua comittitur 
osiecius.no foidintrinlecus, quia mediu vbi no diilribuitur 
tenemur minus reRricfe qua vbi diflnhuitur vt lib.y. dicem 9 , 
fed eua extrinfecus ex parte termini, homo, qui in antecede 
no coardtatur, ieo aofoluitur ab exiftetia pr^fentis teporis, 
Sc (upponit pro omnibusfuis fignificatis fiue exifl.it fiue no 



afarmatlue fine conflantia non ampli vt (fatim videbimus». 

icamus coofequenter de conlequentijs que pertinent 
au modum argumsntanai cum variatione mppolitionis 

I 4 termi- 


1 3 & Liber tertius 

termini penes diftributionem vel non cfifhihutionem & co 
fufione. Secunda regula. A termino diftributo ad i pium no 
diftributum bona eft cofequeti3,no tarne vice yerfa v.g. be- 
ne (equitur omnis homo curric.ergo homo currit no tamen 
e contrario Sed contra-Ifta cofequentia no valet, omnis ho 
mo eft indiuidnu ergo homo efl indiuiduu, igitur regula de» 
ficit.Refpondetur illa coniequentia non valere, qura eft co~ 
tra prima regula. Nam haec fecundailla prarfupponit & dun 
taxat locum habet in tuppofitionxbus perfonalibus. Tertia 
regula. A lupoolitione cofula ad determinatam mala eft co- 
fequentia.v.g.omnis homo eft animal, ergo aliquod animal 
e[l omnis homo. Ratio huius regulae eft,quonia antecedens 
ex parte confufae fuppofitionis praedicati poterit vcrificari 
Hue pro vno determinato animali fiue pro dinerfis lingulari 
bus:at conlequens coarftatur vt verificetur ad vnicum tatu 
animal, quod omnihominidebet competere. V ndefacilius 
reddetur verum antecedens quam confequens . Sed contra 
hac eft bona confequetia, omnis hemo disputat ergo hemo 
^tiputjt:5e tamen argumentamur ex parte praedicati a con- 
iUla ad determinata ergo regula deficit. Relpondefur regu- 
la efteinteiligenda, quando proceditur a idfufa fuppofitio 
ne refpettu alterius termini diftrihmi, ad determinata refpe 
diu eiufde termini diftubuti:& quia in confequenti illius co 
fequcntiae nullaeft diftributio,non poteft comittiifte defe 
ftus.Sed replicatur.Haec cofequentia nihil valet,- Requiri- 
tur equus adequitanduergo aliquis equas determinatus re- 
quiritur ad equitandu,& tamen in confequenti nulla eft di- 
liributio ergo mfufficies eft intelligentia. Rcfpodetur quod 
verbu,requiiitur , eft de fignis fpecialibus cofufionis ccfnn- 
dentibus terminu poftie pofitu:& quia ide verbu; Requiri- 
tur, manet in confequeti refpeftu cuius ide temiinus ouj in 
antecedentiab illo c6fundebatur,tnanet determinate refpe- 
ftu i!iius;perinde eft ac fi maneret diftributio aqua in altera 
c © n fe q u e n t i a c o n f ii n d e b a t u r . S i t igitur intelligctia adaqua 
ta regula. Quando in ccnfequeti manet fignu quod erat ceu 
faconfufionis termini in antecedenti pofiti, & ide terminas 
manet determinate refpedtu eiufde figni,tuncfit mala ar^u- 
tnentatio u coxifnfa ad determinata. \Qrutamexi a dertermi 

nata 


Th*. II. Qt'p. V,de Indu Bion? 1 37 

nata ad confufam bona efi cofequetia. Ratio eft quia plusre 
qufiitur ad veritate antecedentis ex parte termini determi- 
nate fupponemisVquam aci vernate confequentis in quo ide 
terminus contule iupponit. SecihocinteH'gi tur n '^ varie» 
tur appellatio.quahs inuenitur fpecialitct in verbo; Promit 
to,& me oblico, quia vt iupradiximus,hn?c confequentia no 
valet; Alique eq tu determinatu tibi promitto, ergo promit- 
to tibi equurptopterea quod t fit maior obligatio qua requi 
ritur ad veritate confequentis.qua ad veritatem antecedetis, 
& poterit dari antecedens veru, fi abfque culpa promittetis 
moriatur particularis ille equus, & cofeques erat t alium. Na 
li promifitTet eqnu.staneret obligatus adhuc illo mortuo, 
dare equuiSed non obligabitur , ergo non promifit equum. 
Deniq; non opuseft alia regula conllituerede fuppofitione 
termini indefiniti & de luppoiitione termini affecit ligno 
particuiaritatis. Etenim certeris paribus arquiualent propo- 
fition.es in quibus haec (ola ; variatio inuenitur. v.g. Quidam 
homo currit & homo currit.atquiualentes lunt. lino quantu 
libet terminus comunis huiulmodi figno adiungatur pote- 
rit confundi, ficut fi non adiungeretur cum iilo.v.g.Htcc eft 
vera, omnis homo eft aliquod animal. V bifignu, ahquod,ni- 
hil aliud determinat quii mfinuarequod cu dicimus omnis 
homo eft aliquod animal, ‘requint rd lui veritate q quilibet 
qoroo defignatusfitaliquod animal m particulari. Na animal 
vntuerlale nundiftinguitur realicer a fingulis animal busme 
que enim eil idea communis a parte rei qute prardicetur co- 
muniter de lingularibus, ficut Platone fenfihe opinatur Ari 
floteles. Hoc tamen documentum videtur habere exceptio 
nem in enuntiationibus doctrinalibus, in quibus praecepta, 
res & legtfl itares indefinite loquanturifed vniuerfaliter in- 
tedut definire vel leges ferre.v,g.hxcpropofitio, Triangu- 
lus habet tres angulos equales duobus rectis, doctrinalis e 11: 
in qua prarceptor de otnm triangulo loquitur 3c promittit 
le demonfh are habere tres angulos aquales duobus 
reclisNimiliter dicit legi flator, homo qui arma 
ad holtes tranftulerit occidatunqu* 
loquutio vniueriali 
aequiualet. 


i y 


Caput 


/'/<? 


EtBer femus 
fextum. 


S Exfo loco deargn!netatione,qas dicitur inductio, op«. 
portune dicemus JOc quo modo argumetandi meminit 
Arift.Iib. 1 '.topicor u. Acu ius diffinitione. incipietes,d{ 
Qmi indit- cimus. InducHo, que & afcenfus a Modernis dicitur, eft a fin 
(tu /ifteaf- gularibusad vniuerfaleprogreffio. Moderni adi jciunt a fin 
tesftts* ; gabribtis fufficienter enumeratis. v.g.Ifte ignis calefacit, & 

ifte/&iMe,6c fie de fingalis, ergo omnis ignis calefacit. Alij. 
vero non folutn afingularibns indiuiduis progrefsum induc 
tione fieri affirmant, fcd etiam ab fpeciebus ad genus pro 
grefliira, inductionem vocant, y.g. omne animal nutritur, 
&omnis planta nutritur ergo omne viuens nutritur , &in 
vniuerfum omnem progreffionem ab inferioribus ad fiipe- 
ruis factam vocant inductionem.. Vetum inter dialecticos 
magis vfitara eft inductio qua: ab indiuiduis ad aliquid il- 
lis commune procedit.Huncmadun argumentandi tanqua 
primo aut ori aferibit Arifioteles Socrati vt patet lihro.j 2 .. 
^ Meth.c.q.quia Socrates primus inuenit acdiffiniuitvniuer 
falia qus ex lingularibus inductione facta colligebat.. Hic 
modus confirmandi valde accommodatus eft ad. fenfum a 
quo omnis noftra cognitio originem trahit . In. induftione 
obferuandtKii eft vt omnia lingularia numerentur qnx c-om 
raode commemorari pofluntifin autem fine faftidio nurae 
rari nequeunt, tunc addendu eft,& fic de finguIts.Diuiditur 
vero inductio in affirmatius <Sc negatiuam : vtroq; enim mo 
do neri poteft progreffio a lingularibus ad yniaerfale . Sed 
antequam oftedamus, an indubio fit formalis confequenria 
prius de defcefu,qui vice verfa procedit, dicamus, Defcenfus 
Qjtli dsfii diffinitur, ab vniuerfali ad lingularia fufficienter enumerata 
pis. progreisio v.g.omnis mater diligit filmfuum, ergo hsema 

ter diligit filiu ma,Sc ifta,& ilia,&c. Dioiditurq,* ficutafce- 
lus in affirmatiuu& negauuu. Alia diuifiota afcefus qua de-? 
fcelus eft fecuau aifferetias fuppofitionis termini ccmunis 
diftributijvel no diftributi,velc6fufe fupponetis. Hac via 
eft prima fpecies afcefus copulatiuus,quadofitprogrefsio a 
lingularibus copuiatme numeratis per propofitlone copula 
toia v.g. hic ignis calefacit sjciite ignis calefacit & fic de fin 

gulis 


T* ra. II Cap:V. IJe Inductione . ij? 

1 ■ ■ f, • 

gulis, ergo omnis ignis calefacit. Etfimiliter neg atiUe 13 ^ ri 

potell v.g. hec nix no calefacit .neq; ifta.neq; illa.ergo nulla 
n ix calefacit. Altera forma eft afeefus fiue af fufi 13t ( u * _ f. n 5 
gatiui, quado proceditur difiundli-ue per propofitione culiu 
t r tiu3,vel procedeclo a lingularibus ad cdmune, vel acernum 
ad lingularia, v.g. 1(1 e homo ef t alb 9 ,vel ille horuo.ert alnus, 
ergo homo eft alb 9 . Aat vite verfa homo eft albus, ergo ifte 
homo eft albus, vel i fle homo eft albus , velfic defingulis. 
Aliuseft afcenfuSjVel defcelus procedes no per propofitio- 
nes copulatiuas,vei difiudlinas , fedper terminos lingulares 
copularim, vel dniudiim acceptis, v.g, 111 e homo,& ifte Ho- 
mo, 8 c iftchomo& lic de fmguliscurr it,ergo omnis homo 
currit. Ite Petrus, vel Ioannes,ve! Fracifcus, cunitergo ho- 
mo currit, Sed -eft obferuandu qua cl o' fi n ^ul a n an u ni e r a n i u r 
coiunfta per cciur.clione,&,ciuplicittr pelle accipi comun 
dlione illajvno modo colleftiue,vt in hacilfte Apollolus 8 c 
ille Apofiolus , &c. funt duodecim, ergo oes Apoftoli funt 
duodccim.Altero modo c6iundiio,&,diuifiue accipitur qua 
do denotatur predicatu lingulis partibuscopulati couenire, 
Vt in hac, hic homo,& ille homo & ille, <§tc.eft do(flus,erg 0 
omnis homo eft doftus. Veru hic modus inductionis a-q y i_ 
ualet copulatiuoaft efui.Hic obiter aduerte coniuncl ione il 
1a,&,quado copulatim diuifiue accipitur reputari vniuerfali 
tatepicq- effici parte extremi id quod lib-4.de oppolitioni- 
bus ampiius explicabitur. Etenim hae dua- propolitionesco 
tradiftoriae funt Petrus, & Paulus currit , Petrus vel Pualus 
n 5 currit, ergo participat in fubie<fto,ergo,c6iun<fl:io, Sc no 
efficitur pars fuhieftijed efl vniuerfalitas ac fi diceres omne 
9? eft Petrus, vel Paulus currit : &infua cotradidforia muta- 
tur in particularitate,vel, & totu lubieclu eft terminus com 
munisrac fi diceres aliquid cp efl Petrus,velPaulusn6cmiir 
Habet enim duo fuppofitafubiccfu vtriufq^ propofitionis* 
non obftantequod partes illius fubiedti funt tcrmirifi n o u l 
lares. His ita conftitutis,necefFe eft fecernere fi imulos afeen 
fuSjVeldefccnfus & illoru vfum pro terminis var-iefuppo- 
nentibus. accommodare percerta quardam documenta. 

Primii documentu fit. Afcenfus vel defccnfius copulatiuus 
tftaccoxnodatu-s termino fuppontnti diflributiue/fiuc affir- 
mati 


/^«•5 Liber tertias 

mitraus fiue negaturas fit progreffus. Secunda documenta. 
Afeenfus vel delceCus difiuncliuus debitus eft termino fup. 
ponenti determinate.Tertiu dacumetu. Afeenfus vel dcfce- 
fus eoDuIatim progrediens 8c diuifiue poterit accommodari 
termino fupponenti drftributiuerquia reuera aeqmualet co- 
puiatiuo.Quando vero, Et, accipitur col!eaiue,eft accotfio- 
cfatus termino comuni cui aoiungitur fyncathegoTema, om- 
nes, vel, omnia, no diftributiuefed collectiue acceptum, v.g. 
in hac propofitione, omnes Plancte iunt feptc,coileenue ac 
cioitur fyncathegorema,omnes:cui talis aicenius vel deicen 
fus debetur, hic Plancta & hic Plancta (numerado Cingulos) 
funt Cepte. Quartum documentum.T ermino fupponenti co 
fufe accommodant aliqui afcenfum vel defcenCum chliuclu, 
no diftun<ftiuu.v.g.«dicas, omnis homo eft animal, loco prae 
dicati licebit ponere vnum drfiunctu coplexu Hoc psfto; 
omnis homo eft hoc animal vel hoc animal veihoc animal 
vel fic de alijs.Sed proferto talis afcenfus vel defcenfus inu- 
tilis eft , quia magis confufe fupponit illud dihunrtu quam 
^ firnplex prsdicatum.animal.fQuaEftionf celebre. An Indu 
& Cdo & defcenfus fit femper bona & formalis cofequcntiaji- 
het m hoc loco breuiter difputare.Procmus inteiligetiano 
tadu eft,coiequetia diuidi in cefsquena oona fimpliciter <5c 
infallibile, & in cofequentia bona fecunciu quid.Cofequetia 
bona {impliciter & infallibilis Colet dici cokquetia forma- 
lis:5c eft ea inquaneq; in Ce neq^tnalia fim i iis torm re poix i 
dari antecedens verum & confequens falfum v.g. omnis ho- 
mo eft lapis, omnis arbor eft homo ergo omnis arbor eft la- 
pis. De induftria exemplum pofui in propofitipnibus im* 
pofsibilibus,vt fciat Dialerticus,nocurandu eCTe de veritate 
aut halitate propofitionu, quando agitur de formalitate co- 
ftquetie.Deincepscdfequetiabonafecuduquid.eft duplex. 
Altera eft, qas in certa quada materia no patitur antecedes 
effe verum *<$c confequens falfum . Qualis eft hrec. Homo 
eft animal, ergo omnis homo eft animal, At vero in alia ma- 
teria in fimih forma dabitur antecedens verum 8c confe- 
quens falfum. Vt in hac.Homo eft dortus , ergo omnis bo - 
rno eft dortus. Alta confequentia dicitur bona iecucu quid, 
qua; probabiliter fed non infaliibiliter procedit. Et tales 

con- 


CTra. IlU ? yi De inductione. 14 1 

confequentias funt quae folent procedere ab efFe&ibus , q^i 
vt in plurimum folent effe indicium aliorum euentuum» 
vel aliquarum caufarum.Nihilotr.inus contingit clari aliqua 
do antecedens verurn & confequens fajfum.v.g. coelum vef 
pere rubicundum ell, ergo altera die erit ferenitas» Flat Au- 
li er ergo piuuia cito erit. Et multtc aliae fimiles confequen- 
lbe;quibus opiniones generantur ex antecedentibus verofi 
nnlibus.Nota fecundo , confequentiam formalem effe qu? 
in omni materia & in omnibus terminis fimilis formas fiern- 
per bona effi Similitudo autem forma- inter duas conteque- Quid Jit fimt 
tias debet confideflii fecundum qualitatem & quantitatem Utudo for- 
propofitionum &fecunc!um omnem modum fuppofitionis nas. 
terminorum:& fecundum eafdem proprietates logicales Sc 
infuper feruari debet idem locus & eadem forma argumen- 
tandi. v.g. fi vna procedita diffinitione addif finitum, & alte 
rafic debet procedere a diffinitione ad diffifiitmn . Si altera 
fyllogiftice in certa figura & modorfimiliter & altera in ea- 
dem figura 8c modo debet fieri. Si vero aliqua confequentia 
non tenet per aliquem modum dialecticum autTheroricum, 
non cogitur qui illam negat aliam proferre fimilis formas 
qua per aliquem locum dialecticum aut rhetoricum proce- 
dat. Variatio denique materia: naturalis aut accidentalis no 
tollit fimiirtudinem forinte confequentiarum.His ira confli 
tutis, ad propofitam quasflionem relpondetur, &fit prima 
conclufio.Induftio fiue alcenius non femper eflformalis co 
fequentia. Probatur primo Ariftotelisiautaritatejqui : indu» 
fhonem inter Tophos arguendi modos annumqrauit : neq; 
vfus efl illa particula, & fic de fngu:is;nifi forte intelligen- 
do de lingulis qua experimur.Se eundo probatur; nam fi il- 
la particula, & fic de lingulis, talem habeatienfum: & fic de 
lingulis omnibus fiue qus experimur fiue qua-, non experi- 
nmr, effiet inutilis modus arguendi. Nam quod intendimus 
probare prafupponitur in antecedenti. Proportionabiliter 
dicimus, quando in Inductione ponitur conflantia, vt aiunt 
dfie neceffariam in afcenfu difiunctiuo negatiuo. Ide enim 
inconueniens fequiturmamallerere in conflantia in antece- 
denti, §c lflifunt omnes hominesjhbeipfum magts difficile 

filjquam confequens probandum. Ex didiis fequitur quod 

vis 




14.2 Liber tertius 

vis <3c vtiliCas fntluftionis ea eft,vtex lingularibus omnibus 
quae experimur inferatur vniuerfalis liue affirmatius fiucne 
gatiua tanqua valde vero hmi3is:maxime fi ncn appareat ra 
tio quare non ita fe res lubeat in cis qux non experimur, fi- 
cut in iliis quae experimur, v. g.ficuis ita proceflerit : hic 
coruus eft niger <5c hic alius eft r.iger & fic de omnibus quos 
fenfu cognofcirnus,er<io omnis coruus efc niger . Profecto 
hic dilcurfus no neceflario couincit inteireCf u.Na pari ratio 
ne A E t h i o p s , q u i n u n q t? a viderit homine albu colliget om- 
ne homine efle nigrmNihilominus probabiliter cocluditur 
omne corufi etle nigru.Si itaque hoc nu3§oJntelligatur in- 
ductio, in fola copulatiua inductione line affirmatiuafiue ne 
gatiua locu habet noftraintelligentia. Ratio eft quia indu- 
ctio diliunCtiua ex qualibet parreanteccdentis efficit quod 
intendi t.v.g.hic homo eft albus vef hkhomo eft albus er- 
go homo eft albus. Neque enim opus eft numerare omnes 
lingulares vel dicere,vel fic de fingulis.Et idcirco neqj vera 
inductio eft neqjvtilitatera habet in vi indudtionis. Valet 
enim cofequetia illa per alifi loc fi argumentandi ab inferiori 
adfuufuperius vt ftatim videbimus. Secundaconclulio. Si- 
quisfpernensvtilitate inductionis velit afcenfum rifeeeflaria 
confequetia aut etiadefcenfum efficere, necefFe eft vt inaf* 
cenfu copulatiuo affirmatiuo ponat in antecedenti illa par- 
ticulam & fic de fi.ngulis,quae qaide fufficit abfque conftatia 
necefiTariam confequentiam efficere. Sed eft obfcruandurn 
particulam illam;&: fic de fingulis, debere in fua communita 
te manere pro omni tempore. Nam fi determinaretur dum- 
taxat ad omnia lingularia, qua: iunt in hoc inftantijfacile da 
remr antecedens verum <5c cordequens falfum in euentu in 
quo omnes homines qui funt in inftanti. B.fint albi , & illis 
permanentibus, craftina die nafcantur alijnigri, T une enfia 
confcquentia afcenfus copulatius qua: fit in inftanti.B. ma- 
neat fcripta, profeCto craitinadie antecedens erit verum 8c 
confcquens eritfalfum. Id quod in hoc exemplo videreli- 
cet * lite homaeft albus><Sc ifte homo eft albus & fic de lin- 
gulis qui fuerint denionftrati in inftanti, B, fed confequens 
eritfalfum ergo omnis homoeft albus. Non igitur debet 
coarCtari particula, 8c fic de fingulis , ad eos duntaxat qui 


TraJI.CajrVLde InducHcne, j 4.3 

icxifiebant in inflanti Bjfed debet manere abfolute in cora- 
munitate luar figmficationis.Et tunc bona erit eonfequen- 
tia & antecedenserit faliuni pro ilia partienlaj& fic de fingu 
lis. Nam danonftraris nigris falium efl, hic horooeil albus. 
Erit ramen inutilis ille modus argumentandi Prcportiona- 
bibter hoc ipfum experieiis in aicenfu copulatiuo ne?ati- 
tioan quo debet pomparticula , & fic de hngulis,in eodem 
lenfu. Tertia concluho.In defcenfu affirmstiuo copulatiuo, 
v g.omnishomo currit,er.go ifiehomo currit & ifiehomo 
currit, fiquis vclrt efficere bonam ccnfequentiam in qua no 
pofsit dari antecedens verum Sc confequesfaffum, debet po 
nere in antecedenti conflantiam hanc , & ifli homines funt 
omnes homines, videlicet ifli homines demonflrandi.Veiu 
tamen inutile Et argumentum <Sc ridiculum. 

Quarta condufio.In afcenlu difiucliito nega tino eft etia 
iieceflaria conflantia, ne cietur antecedens veru Sc confeques 
faiium. v.g.Iilehomo no n currit, vel hic homo no currit er 
«0 aliquis homo non currittnifi penas conflantia, Si ifli ho 
mines funt omnes hominesierit mala confequentia Sc crafli 
ua die antecedens erit veru Sc confequens falfumifi omnis, 
vel aliquis homo eoium qus demenflrati funt, moriatur , Sc 
craflina die omnis homo currat.S ! autem pofueris coriftan- 
tiam in antecedenti iam erit falfa conflantiaiac proinde non 
dabitur antecedens yerurn Si confequens falfum. 

Quinta conclufio . Afcenfos flue defccnftrs*drfiun£lus 
erga terminum fupponentem confufe , immediate quidem 
fieri po'teil jP.ec dabitur antecedens verum Sc cofequensfal- 
finmied efl inutilis proceffus, qut3 tam confufum manet 
ddiunffum , quam erat ipfe terminus fimplex fupporens 
cdfufe > verbi gratia omnis homo efl animal, ergo omnis ho 
irioefl h c animal v.e!bocaninia!,veJ fic oc lingulis Hic au- 
tem obierua, qi od refblutio termini fupponentis confufe 
a ligno vniuerfali non potefl. recolui per afcenfum vel 
defeci: u n , priufquam reioluatur i.la vniuerfalitas per 
alceufufli vel delcenfum. Et tunc iam ablata efl confufio 
termini & fupponit determinate. Quando vero confufio 
prouenit a figno fpeciali cofufionis , vr m hac propofitionej 
P eqmrnur equus ad cquitadupion folum non poteii imine 

diate 


© 


i 44 Liber tertius . 

diare fieri defcenfus fupra terminum confufum j feci fi S T£„ 
qua explicatio debet fieri illius propofitiom's,ea erit per co 
ditionalemfii- equitatio fit equo fit.Et nihil aliud e fi ne ce fla 
rui ai ad veritatem filius propofitionis, Requiritur equus ad 
equitandum, quam bonitas illius confequentis conditiona» 
lis.Sunt tamen alia ligna fpetiaiia co n fu fi o n i s, q u :e non ha- 
bent eandemexpltcationem.v.g.promitto tibi equum : te- 
neor dare eleemofvnam pauperi.Htrc non opus habent alia 
explicatione quam qu.x habetur ex communi intelligentia 
fapientum.Non enim poteris inferre ex illis propofitioni- 
bus.ergo promittotibi illum equurH,neque ergo teneor da- 
re elemolynam huic pauperi vel huic pauperi. Quauis enim 
dando vnum equum lingularem adimpleo promiffum, & fi- 
naihter dado eleemofyna huic pauperi adimpleo prsceptu, 
quia non polium dare duobus $ tamen in mea ele&ione eft 
eligere vel equum lingularem vt adimpleam promiflum vel 
pauperem fingularem cui conferam eleemoly nam dc adim- 
pleam prsceptum , Denique circa confufionem termini a 
0 ligno vniuerfali prouenientem obferua quod fi facias delce- 
(um immediate circa ipfutn terminum difiuncfiiacproceden 
. do committes defeftum qui dicitur ab vnica diftributione 

* Defeffusah 3C * plurcs.v.g.omni* homo eft animafergo omnis homo eft 

• ymca dijfri hocanimaLvelomnishomo eft hoc animairvel fic de fingu- 

y Htisne.ad l* s> Similiter eriam obferua in afcenlu copulatiuo fubtermi- 
lures.. no flante diftributiue priufquam fub.termino Itante deter- 
minate-eonimitti alium defedtumqui dicitur, a pluribusdec 
A pluribus terminatis ad vnicam.v.g. homo non efi hoc animal, dc ho- 
determinatis 3310 noa ^oc animal, &c.ergo homo non efi animal ante». 

4d ynicam. cedeqs eft verum & confequens falfum vt patet neque 

ob alium defectum nili propterea quod fit ar- 
•n gumentum i pluribus determi- 

natis ad vnicarp. 

f'-') 


c Pra. 11/ ap.VIl.de (pModo argue di. 14 . j 


Qaput fsptimuffl. 


EPTIMO loco de re&o modo argumen- 
tandi in a ijs proprietatibus logicaIibus,fci!i- 
cet,in Ampliatione &: Rertridione <Sc AppeI 
Iationeiac de defectibus quiin erfdemfalenc 
contingere , dicendum nobis eO. Et qurdent 
qu. j hnt na: proprietates logicales Ampliatio Reflrictio & 
Appellatio, di£tum eft libro lecundo.Nunc autem docume- 
tarefte argumentandi in illis proprietatibus proferamus. 
Notandum vero cfl, eandem efle proportionem argumenta 
di inter harc omnia, Ab amplo ad non amplum fiue ad minus 
amplum, fiue ad reff nclum.Item argumentari a non rellri- 
ftoad reftribtum flue ad magis reflrictum, eadem habet pro 
portionem.Item argumentari a fuperioreycl communiore 
ad inferius vel minus cornmunc,eadem etiam eft proportio 
cum prodictis , & eadem requiruntur ad bonitatem confe- 
quentiae:s5c fimiles defectus comrnittuntur,eademquedocu- i 
menta proiilis omnibus modis argumentandi defcruiert. 
Et vt breuius agamus, & difiinctius intelligas ea documen» 
tajftatuetibi htteram, A, lignificantem amplum fiue minus 
reft rictum fiue non rcitxnfluin fiue fuperiusvel comunfus, 
Literam vero, B, fit fignificatiua nonampli vel minusam- 
pli vel reftticli vel magis reftri&i , vel inferioris vel minus 
communis. 

Hoc ita confiituro fit primum docmnentu. ProcdTus ab, 
A.in,B,affirinatiuus,vt fit bona confequentia,dcbet fieri cu 
diitributione ipfius,A,3c conflaotia,B/alias eritmala conie 
quenriarSi deficiat diftnburio vel conflantia. Sit exempla 
bome confequetix.Oinnis homo currit & homo albas eft, 
ergo omnis homo albus cutrit.Si autem abfiuleris didribu- 
tiooem ab,/^,vel non appofuer>scondgmm,B } facile dabis 
tu antecedens verum & confequenstaliuin. 

Secundum documentum. Si procefTus ab , A , in , B, fiat 
negatsuus.non opuscft con!lantia,B:fed fufficit & requiri- 
tur difirribuuoipfiuSjA.Bxeroplcm eflrNullus homo currit 
ergo nullus homo albus canit. Item nullus homo potefl 

K cuire- 



/f (f 


Liber tertius 


V 





currere, ergo nullus homo currit.Tertiu documetu. Si pro- 
ceflus fiat a,B,in A, affirmat iue.mhil aliud requiritur quam 
quod no diftribuatur,A,v.g.homo albus currit ergo homo 
currit.Ite homo eft albus ergo homo pofsibiliter efl albus. 
Quartu documetu. Proceffus negatruus a, B, in A, requirit vt 
fit bona confequetia,'q> adfit coftantia ipfius,B,& quod non 
diftribuatur.Ay & fic eft bona hac coRicquetiaihomoalbus 
non currit & homo albus efl, ergo homo non currit. Sed fi 
no ponatur coftantia, facile dabitur antecedens verft & con 
fequensfairum,fi nullus homo albus fit & omnis homo cur- 
rat.Similirer hzec eft mala confequentia ; Currens non efl al 
buiii ersro currens pofsibiliternon eft album, na antecedens 
eft verurrij fi nullum animal currat & cofequens falfum,nam 
eius contradictoria eft vera, omne currens pofsibiliter eft 
album. • 

Circa praedifta documenta duo caueda funt,alterum eft, 
ne forte (eruatis documentis ex parte vnius termini , no fer 
nentur ex parte alterius, vel aliquis alius defe&us commit- 
tatur .Alterum eft ne forte conflantia imperfe&a fit non co 
plecf ens fuppofita pro quibus confequens poteft reddi fal- 
fum. Debetcnim poni conflantia vniuerfaliter pro quoli- 
bet fuppofito*pro quo poteft reddi confequensfalfum.Ni- 
hilominus quia conflantia prsfentis temporis fine diflri- 
butione fubiefti quantum ad rationem praecife exifl endi, 
xquiualetvniuerfalqnon efl: cofuetum ponere illa cum di- 
ftributione.Idern enim eft dicere homo exiftit,& omnis ho 
moexiftit.Et Kic defectas diftribmioniscoftantie apparet, 
fi argumentemur a negatiua ad affirmatiuam cum copula de 
extrinfeco tempori,' praedicato variato penes finitum &in 
finitum, verbi gratia haec cofequentia non valet: Homo non 
fuit albus & homo eft ergo horno fuit non albus. Cuius an- 
tecedens erat verum in primo inflanti creationis Aoam, 
vt patet. Sed conflantia ponenda efHecunduro exigen- 
J\?gnlee co» tiam copulae de praeterito , & idem homofuit , vel omnis 
tra argumen homo fuit. 

t acu vati* Circa modum procedendi in appellationibus termino* 

«i 



ad 


Tr*, 1 ^7 Lde Ad odo arguedi. //7 


ad legitimam lacum areurnentandr . Vnde fit prima re- 
gula* -Quotief cunque variatur appellatio scalis .efficitur 
mala c o n i e q ti e u t i a , v e r b i gratia, Petrus eft magnus logixtts 
ergo Petrus eft magnus. Nec viceverfa. Petrus eft nta- 
gaus, & eft logicus ergo eft magnus logicas . Excipiunt 
aliqui., nih rorte confequenua teneat per anum locumivt 
hac confequeutia e fi bona , |>eus neceflario eft. creans, 
ergo Deus pofsioiliter efi creans: quia procedit a fubal- 
t er nante ad fubaltcraatani , Non obfiante quod» necefia- 
rio, appellat necefsitatern lupra fignificatoin formale pra*- 
ciicati . Vcruntaraen non exiftimo illam eile forrnaiiter 
a p pe 1 1 at io nem jR a t i o efi, quia modus ille, Neceflario, vnio- 
nerg praedicati cum fubieftamodific.it fecundum fignifica- 
tionem prxdicati fiue fit abioluta fiueconnotatiuaiae pro- 
inde virtuahs quardam appellatio eft lupra actualem crea- 
tionem importatam per illud participiumicreans-. Conce- 
dimus itaque hanc efTe exceptionem reguli: qtiiareuera 
illa appellatio magis eftreftriftio : 3c confiquentia tenet 
ficut proceilus a,B,in, A,affirmatiue fine diftnbutione,,.A.^ 
Altera regula in Appellationibus rationis vniuerfaliter eft^ 
mala confequentiajvbi interuenit fecunda intentio fRnifi- 
cata per terminum appellantem,verbi gratia homo eft fne- 
cies, ergo animal efi fpecies. 

Tertia regula.In appellationibus quae proueniunt a ter- 
mino figruficante aftum ani.ns aut aliquam aliam, aftio- 
nem non valet confeqnentia a non appellante ad appel- 
late, verbi gratia mala con loquentia cfijvenientem coonof- 
co.ergo cognofco venientem . Sed vice yerfa , dicunt be- 
ne vadere. Similiter haec non valet 5 Petrus facithunc cal- 
ceum , & hic calceos efi corium, ergo Petrus facit corium. 
Similiter non valet, Deus concurrit adaftu generationis bu 
manae, 3c talis actus eft fornicatio, ergo concurrit ad torni- 
cationem.Sed m his omnibus & fimilibus vfus loquendi 8c 
fentiendi fapieutu confulendas eft.Haftenus de proprietati 
buslogicalibus quomodo argumetationi deferuiat, R- q Uo ^ 

modo in eis fallacijcomittatur/atisdiftu eft. Ncq 5 me litet, 

efie pmxes ah os. tum locos a quibus argumetum defumitur 
tum etiam confequentiartmi modos plures efie. Sed exiftjl 

-b- 2 niaul 


i ij-8 Uber tertius 

maui operarprcrium mefaaurum.fi ac? prardifta capira tan- 
tam iocoi um argumentandi multitudinem, & fidlaciaru nu- 
mero reducerem. Pono Ariffo. lib.a.Pri.irum capite 2 i. ar 
gumentationum quatuor genera docuit videlicet fyllosif 
mum,enthimema exeplutlnduftione. Ad hac quatuor om- 
nis artinciofus modusargumcntandt reduci poterit. Imo fi 
atteote-confidcremus aci fyllogifinum Sc inductionem om- 
nem argumentandi modum reducere poterimus. Etenim En 
thimema fyllogifiuus eft trucatu.uin quo vna -praemifla fub 
ticetur.v.g omnis virtus ef! laudabilis^ergo iutlitia efi lau- 
aabilis.Ecce vbiiubcicetupIuOitiaeft vinus , quaepfopofi- 
tio fi poneretur fieret fyllogifiica argumentatio. Deinde, 
Exemplum efi quali diminuta Inductio. nam ex vno fingu- 
lari tacto intendimus colligere aliquam vniuerfalem enutia 
tionern ve! aliquam aliam fingularem.v.g. Petrus vigilijs & 
cratione iSc ieiunijs ac litteraru exercitatione doftus Tbeo 
logus euafitiergo qui ita le geiTerit ficut ille.obtinebit facrj 
Theologiae eruditionem. Reliqui vero loci qui a quibuf- 
clam Dialecticis multiplicantur magis ad Rhetoricum, 
quam ad Dialecticum attinent. Et idcirco ab 
illis enarrandis fuperfe- 
dimus. 


LIBER CL V A R- 

T V S DE E N V N T I A, 
tionum omnium oppofitione$c 
aecpip clientis 

Tractatus primus. 

Qaput frimftm'.- 

N hoc quarto libro facile nobis erat 
Ariftotelis textura interponere & in- 
terpretari a capite. f. libri. i.Periher. 
vfquead libri fecundi finem. Sed quia % 
nos in hoc opere breuitati 8c claritati 
fimul Rudemus, eam morofam diligen 
tiam praetermittimus. Nihilominus ita 
tra&atum de oppofitionibus,& tequi- 
pollentijsin omni enuntiationum genere fuis numeris abfo 
lutura dare curabimus , vt AriRotelicae doctrinae iramemo- 
res non firnus. 

Principio a diffinitione dialecticae oppofitionis inter Qgidoppefi- 
fimplices enuntiationes incipiendum efi. Et quidem Ari- tto dialeBi- 
Roteles libro, i . Perihertnenias capite. 4 . circa finem prius ca. 
de contradiclorijs enuntiationibus meminit, vt inde ad alia 
duo dejenerantis oppofitionis genera defcenderet.De eon 
traditloriaitaque oppofirione fic ait : Fieri poteft vt omne 
quod affirmauit quifpiam , negetur : Sc quod negauiiqui- 
fpiam, affirmetur. Quare patet, cuilibet affirmationi nega- 
tionem , & cuilibet negationi affirmationem effe oppofi - 
tam. Atque hoc fit cpntradiffio , affirmatio & negaifo qua: 
opponuntur . Qpponi autem dico, quae ciufdem de eodem 

K 3 &non 



f 


<4 


jM 



ijo Liber quartus 

(k non aequiuoce & quaecunqjalia determinauirmis ad So- 
phhtarutn moleftias euitadas.In quibus verbis videtur Arii 
ftoteles fe remittere ad librum primum Elenchorum cap.4. 
VbiaitrContradiftio eft vnius &eiufdem, non nominis fed 
re^non nominis fynonymi, fed eiufdem. Haec ille . Ex cuius 
doftrina folacontradiCfionis diffinitio ea videtur effe; Affir 
matio & negatio eiufdem de eodem, ficut ipfe dixit vbi fu- 
p ra j Atque hoc fit contradictio affirmatio “& negatio qua 
opponuntunopponi autem eam dico, (fcilicet, affirmatio- 
nem & negationem)qua? eft eiufdem de eodem & non aequi 
tioce. Vbi DiuusThomas fic ait 5 Contradictio eft oppofi- 
tio affirmationis 8 c negationis: reliqua vero quas adijciutur 
potius deferuiuntad explicationem diffinitionis , quam ad 
eius integritatem . Pro cuius rei maiori intelligentia aduer- 
te. Idcirco Ariftotelem ita prasmififTe , fieri fane poteft , vt 
omne quod affirmauit quifpiam, negetur. Vbi denegatione 
loquitur qu| deftruittotaliter quod alius affirmauerat. Ver 
bi gratia dicit Petrus: omnis homo eft doCtus: Refpondet 
I Ioannes:Non omnis homo eft doCt us.Ioannes quidem om- 
w ni no negat quae alius affirmauerat. Si autem quisalius ter- 
tius dicat; Nullus homo eft doCtus : non ex prefTe ne- 
gat quod Petrus. affirmauerat: fiquidem vniuerfalitatem re- 
linquit in fubieCto : quia vniueafaliter negat hominem eflc 
doCturn, ac proinde non contradictoriam profert :,fed con- 
trariam propofitionemvt paulopoft dicemus. Si itaqj loqua 
nrur de negatione omnimoda , & totaliter deftruens quod 
quis affirmauerat , fufficit ponere in diffinitione contra- 
dictionis, quod fit oppofitio affirmationis & negationis. 
Vnde etiam colligitur talem affirmationem & negatio- 
nem debere effe eiufdem de eodem , id eft eiufdem praedica- 
ti de eodem fubieCto.Nam vt ait D. Thom. fupra , oppofi- 
ta debent efTent circa idem. Neque enim opponuntur. Pla- 
to currit Sortes non currit:ficut non opponuntur, Plato di- 
fputat, Plato non currit.Oportet ergo,vt fit vera oppofitio 
inter affirmationem & ncgationern,vt tam.affirmatio quam 
negati^ fint de eodem fubieCto & de eodem praedicato. 
Hinc praeterea fequitur identitatem tam fubicCfi quam pra: 
dicati ne cellariam eff e non folum fecundum nomen , fed fe- 

cadunt 


ieutK&im rem fignifi.catam.Vnde has proportiones non fime 
ccnt?radi£fcotia:Pet>ruscurrit: Petrusnon velociter currit; 
quia illud aduerbium, velociter modificat actionem fignifi- 
catam perveibum & efficitur pars prsdica.ti.ac proinde no 
eft eiufdcinde eodem affirmatio Sc negatio. Erit igitur bre- 
uis Sc artificiofa diffinitio contradidforiae oppofitioais,fi.di 
xeris effe oppofitionem- affirmationis & negationis.. Ex hac 
enim diffinitione omnes. alias conditiones colliguntur fi 
intelligatur vt a nobis explicata eft , imoaDiuo Thoma, 
vbi fu pra» 

Hinc iarn via apetitur adintelligendu alios, duos modos 
oppofitionis degenerantes a perfe&a oppofitionc affirma- 
tion is Sc negationis:In quibus negatio non perfefte fungi- 
tur officio luo deftruens quidquidaffirmatio continet.Pro 
cuius intelligentia aduerte cum Ariftotelevbi fupra cap.f. 
illud certum Sc vniuerfale fundamentum . NecefTarium efte 
enuntiare quoniam in eft aliquid aut nonineft . Aliquando 
quidem alicui eorum quae vniuerfalia funt : vt homini : ali- 
quando vero alicui eorum quae funt lingularia , vt Petro.- 
Hocfuppofiro,diffinit Aristoteles enutrationes contrarias , 
dicens:Si ergo aliquis vniuerfaliter enuntiet de vniuerfaii 
competere aut nen competere quippiam ; erunt enuntia- 
tiones tales contrariae. v.g. Omnis homo eft albusnullus 
homo eft albus . Quando vero de vniuerfalibus (hoc eft 
de rebus fignificatis per terminum communem!) non vni- 
uerfaliter enuntiat, non funt coutrariae : quanuis fignifi- 
cata contingat efle contraria . v.g . homo, eft animal ho- 
mo non eft animal, non funt contrariae: quanuis fi ea- 
rum fignificata confiderentur in propria materia natu - 
ra!i , aequiualent iftis ,1 omnis homo eft animal , nullus 
homo eft animal. V erumtamen fecundum formam affirma- 
tionis < 5 e negationis non funt contraria . Ecce enim alias 
duas eiufdem formejHomo currit homo non currit , qua? 
non contrariae , fed fubcontrariae dicuntur & funt : quia 
funt quafi filie duarum contrariarum & fub illis con- 
tinentur & militant , “Verbi gratia , fub iftis , Om- 
nis homo currit, nullus homo currit continentur ifts, ho- 
mo currit, homo non cuxrir:quae fimul vera inueniri pof- 

K 4 funt 








J J2 

funt. Ex hac do&rina colligit Ariftotcles affirmationem & 
negationem opponi contradittorie quando altera vniucr- 
faliter altera non vniuerfaliter fignificat. Ponit exemplum 
in iftis , omnis homo eft albus, non omnis homo eft albusj 
8c in iftis : Nullus homo eft albus & quidam homo eft al- 
bus. Contrariae vero enuntiationes funt , ctim vmuerfa- 
liter vtraque affirmatio & negatio fignificat de eodem. 
Ex quo infert impofsibile cfle contrarias fimulefle veras: 
fed contingit contradidorias lpiarum vniuerfalium aliquan 
do efte veras, verbigratia-Homo eft albus homo non eft al- 
bus, quae interfelunt fubcontrarie , vtraque tamen earum 
eft contradiftoria alteri ex contrarijs : & vtraque eft alteri 
fubalternata quafi fub illa nata. D e qua re poftea plura diee- 
inus.1 Denique vt Ariftotelis documentis fatisfaciarnus,ad- 
iecit ille verbis fubobfcuris cotradi&orias ita fe habere, vt 
neceflario altera fit vera & altera falfa. At vero propofitio- 
nes quae funt vniuerlalis fubiedti non vniuerfaliter, hoc eft, 
in quibus manet fubiecium terminus communis non diftri- 
butasjnon necefle eft vtfemper altera fit falfa & altera vera 
nam vtraque poterit efte vera. Reliqua vero quae Philofo- 
phus in illo capite dicit ex ijs que ftatim expricaturi fumus 
manifeftiora fient» 


Ziiler quartus 


4 




Dosufnsuta 

modernoru. 


Diffinitio 
eppoftoms 
ftcmdu mo- 
demos. 


Qa^ut fecundum, 

E I N C E P S vtnonitios Dialefticos ertidia- 
mus,opereprctium erit cppofitionismter enu 
tiationes documenta, more modernorum, 2 per 
tiusproponereac diftinguere. Atq; imprimis 
diffinitio oppofitionis incommuni, quae eftjn 
ter duas enuntiationes a modernis vna, licet analogice, alfig 
natur .Aiunt enim; oppofitioeft affirmatio & negatio ciui- 
dem de eodem veritate &falfitate,velfola veritate, vel lOia 
falfitateformaliter repugnantes . Haec diffinitio non abs re 
a Modernis pro Nouitijs pofita eft.In qua quidem loco ge- 
neris ponitur affirmatio & negatio emidem dc eodem, hed 

hoc non eft aequaliter commune tribus modis oppofitionis, 

* — qui 



Tra. 1. Cap . Ude Opfofit.fimfdcM. / js 

qui inipfj diffinitione ioSatunrar . Etenini vt fupradixi- 
mus, affirmatio & negatio sioidem de eodem Eampnciter 
Reintegre accipiatur neceffe eft negationem de irruere qum 



— ^ propr 

cfionis.At vero fi affirmatio & negatio eiufdem de eoaerri 
non eo rigore conGderetur,fed duntaxat cotentihrnus E af- 
firmatio dc negatio conflent ex eodem iubiefto, & eodem 
prsdicato j hoc pacto aliqtnd eStituae eft affirmatio 8c ne- 
gatio eiufdede eodecontradidlorijscorrarijs, 5c iuocotra- 
rijs. Vndepro cotraditlorijs ponitur illa particula; veritate 
8$ falfitate repugnantes: pro contrarijs vero ponitur amera: 
foia veritate, oro fub cotrarijs aute ponitur tertiajfola fallita 
te. Atej; jfro modo vnius affirmationis triplex negatio i nue 
nmpstcftt aon autem priore ilio modo proprio contra- 
di tiorijSjde quo Ariftoteles dixit vbi fupraj. V mus affirma- 
tionisvnam tantum effe negationem: loquebatur enim de 
negatione complete & perrefte deftruente quidquid affir- 
matio ponit. Ex praediftadiffinitione colliguntur tres lege& 
pro tribus modis oppofitionis. _ ^ 

Prima lex eft cotradift ori arum, vt non pofsint fl±nul effe Lex cont*d 
var$ neque falfarrquas lex dernonftratur deducendo ad lm- di^orUru. 
pofsibile,nam vtroque modo dignitas illa dignitatum maxi 
ma; Qjaodlihet eft vel noneft , deftrueretur , verbi gratia, 
fi hxc affirmatio & negatio; Petrus eft albus, & Petrus non 
eft albus, efTent iimul verae, ftatim immediate fequitur , non 
quodlibet effe vel non effe 5 Equidem aliquid eft & non eft 
album, Ac pari ratione ii funt fimtftfalfe, loquitur nou quod 
libet effe vel non effe , imo aliquid non eft & eft album. In- 
fitaitaqueeft mentibus hominum lex contradictoriarum, 
vt non pofsint Emulefte verae neque firnul effe falis: le d ne 
ceffario ex veritate vnius fequitur falfitas alterius & vice- 
aerla. ConEdera tamen quoci quanuis- yt.raquc cantradjclo- 
ria pofsit effe contingens, tamen copiilatiuaex vtraqueeon 
iunefa impofsibilis eft. Verbi gratiaffisc copulatiua eft im- 
pofsibilis,Petrus currit & Petrus non currit. Quemadmo- 
dum etiam diflunctiua compofita ex duabus contradictoriis 
eft iimpiiciter neceffaria*tametfi vtraque pars fit ccndngcs; 

"• - ' K s ‘ vt 


Lex contra- 
riarum. 


\ 


I 

y 


A 



i s+ 

Petrus eft albus, vel Petras mn eft 
ilsramsuahftlbordm.ttshmeprmeipio, Quodlilr df 
V., non eft. H°c , pfum documentum velificat Ariftotcles 
v„. feprnin propofidwnbus deevtrinfeco tempcre ve 5 
P '- rr “ ru ! talbus > wl Petrus non fuiralLstftd fl 
cttmterrefpeau futuri temporis difficultatem inuenit Ari'- 
hoteies,veroi gratia , rn hac , Petrus erit albus , vel Petrus 
jon erit albus: in cuius explicatione' plus nimio & obicure 
f f‘" iS nnR ioratur , vt doceat quomodo cohaereant: neceffario 
Petrus erit vel non erit albus : & tamen non neceffario erit 
afbuSjled contingentermec neceffario non erit albas/ed co 
tmgenter. Vbi infinuat futurorum contingentium deternu- 
irationem adlupcriorem caufam & orouidentiam pertinere 
Jerfde haere nihil amplius in praffenti dicere oportet : ta- 
rr.eui multa occurrebant dicenda contra inuentores mediz 
ieientix diurnae 

Secanda lex eff contrariarum r vtff vna eff vera altera 
irt rallarpoffunt autem fimuleffe falfa: . Ham lex ex con- 
^radifforiarum lege demonftratur . Nam fi daremur dua: 
contrariae verae fequeretur etiam duas contradic orias ve- 
ras eile, verbi gram, demus haseffe veras : omnis homo 
currit ,nuilus homo currit, quteiunt contrariae. Tunc be- 
ne fcquitur, omnis homo currit ergo aliquis homo cur- 
rit: antecedens eff verum vt fupponitur', ergo cor.fequens 
elt verum . Eft autem confequens contradictoria illius 
negatmx. Nullus homo currit , quae praffupponitur e£- 
ie vera , ergo dantur due contradiftoriae verae . Quod au- 
tem dux contrariae pofsint effe falfa: ita demonftratur: nam 
duae propofitiones contrariae, verbi gratia, omnis homo eff 
albus , Nullus homo eft: albus , funt vuiuerfales inter quas 
poteff dari medium, vtfupra diximus, videlicet, aliquis 
horno non eft albus quae, eft contradictoria affirmatius , & 
luoalternata negatiux ac proinde , exiftente falfa vniuerfa- 
Ii negatiua , poterit effe vera particularis negatiua quae non 
exigit aci fui veritatem tantum quantum exigit vniuerfa- 
lis . Tune igitur particularis negatiuae cootradiftoria erit 
falfa, qua; erat vmuerfalis affirmatiua. Omnis homoeft al- 
bus. Sed quierit nouitius Diale fticus : Quid caufie eft qua- 
re ii 


Tr <n, I.Qap.ILdeOppo j ito fimpiiciw. i j y 

fi dux contrarix funt falfx, non fi: at i m fequiturduas con- 
tradi&orias effe[falfas : fi tamen [dux contrarix fint ve- 
rx ftatim (equitur, duas contradictorias effe veras . Et ratio 
dubitandi eft, quia dux cotrarixfemper defeinferunt[duas 
contradictorias, ergo ficontrarix funt fimul falfx , etiam 
contradnftorix erunt fimul falfx . Refpondetur,nego pari- 
tatem ratioms : imo eft maximum & apertum difcrimen. 
isam vt ex fupradnftis patet , non fequitur , quod in bona 
comequentia fi antecedens eft falfum confequens debeat 
elleralfum. At vero in bona conlequentia, fi antecedens 
eft verum, confequens debet efTc verum . Non igitur ex eo 
quod dux contrarix falfx inferant duas contradictorias 
"fi u ^ tur contradictorias cfle fimul falfas : ficut fequeretur 
eiie^fimul veras , fi ex duabus contrarijs veris perbonam 
comequentiam colligerentur . Quod autem dux contrarix 
pqlsint elTe falfx : iam infinuata eft ratio in eo quod di- 
* ntCr duas VQ ^ uer ^ a ^ es affirmatiuam & negatiuam 
ceifdem extremis poffe dari medium , fcilicet , verita- 
tem auarum fubcontrariarum, qux funt fubalternatx ea-% 
rundem vniuerfalium : quarum vna eft particularis affir- 
matiua, & alia particularis negariua , qux poffunt inve- 
ntate conuenire : quia de diftin&is fuppofitis vtraquc 
Ver t~ af i P ote fi • Idem enim prxdicatum de quodam ve- 
re a hrmari, & de alio vere negari pofsibile eft . Vt, ver- 

“ ° ra 2 a ’ ali 3 Uod animal eft rifibile , & aliquod animal 
non eft rifibile . Propterea itaque dixi , poffe dari me- 
rnm inter duas contrarias: quia particularis negatiuanc- 

■ ™ IlIcrndlter ver uin , quod vniuerfalitcr affir- 
matma affer, t . Rurfus particularis affirmatiua fimili- 
ter vere affirmat , non vniuerfaliter negari id , quod 
vnmerfalis negatma vniuerfaliter remouet d fubieCio? ex- 
cipiunt emm particularis affirmatiua , & particularis ndt 
tma quxdam fuppofita ab illis vniuerfalibus. Exemplum 
eft ac fi duo ven teftes conuincant falfitati duosTaC 
teftes contraria per extremum teftificantes r?V f - 
vnus: Nullus Prxtnr^ftJi.a, ^“i nca »tes . Dicit emm 
eftiuftus VrVr flus ; DlcltaIter > omnis Prxtor 

~ ter 



ter ait quidam Praefor non eft iuftus . Ecce qucroocio datur 
medium inter contrarias quod continetur ia fubcontra- 
rijs veris. Ex ditiis facile colligemus tertiam legem quae eft 
fubcontrariarurn. Quae quidem repugnant in folafalfita- 
temofTunt autem fimul eiTeverie. Prior pars Euius legis pro 

. * « rt 1 • "V T r 1 ^ j., _ '*> TTi- 


Lexftibcon~ ^ atur oftendituf. Nam fi darentur duas fubcontrariae fal- 
trarium. fettnnc ambae vniuerfalesexquibus inferuntur fub cotrarie 
effent fimul verae.Patet conlequemia, quia vtraque fubcon 
trariaefl contraditloria alterius vniuerfalis , ergo fi fuocon- 
traria affirmatiua eft falfa, vniuerfalis negatiua er it ver a.Rur 
fus fi particularis negatiua eft falfa , vniuerfalis ainrmatma 
erit vera : vt in prarfenti figura intueri licebit. 

A. Omnis homo eft albus. \ : KuUnshomo efl albus. B- 



o» 

% 


/ trarix. \ 

C. Quidam homo eft, Sus. Qmiid homo no eft SuuD'. 


dmfi. C. eft falfa, tunc.B. eiu s contradictoria erit ve 



ra. Similiter fEQeft falfa eius cotradicforia , A , vera 


erit:ac proinde duae contrariae erunt verae 8c confequenter,' 
vt oftenfum eft duae contradi&oriie e flent vere, Secunda ve 
fo pars legis fubcontrariarurn videlicetquod pofsinteffe fi 
niulvcrae^ probatur s quia inde nullum inconuenier.s fequi- 
furprg ter quam duas contrarias,effefaifas:quod quidem il- 
lis permifsum eft, quia vtraqj vel vniuerfaliter a affimiat vei 

vniuerfaliter negat. . , 

° -c,- 


‘Tra.LCag.il JeOppofit.fiMjihcm* i j/ „ 

Ex didis fequitur maximam oppofitionem dialefticam eiTc 
inter contradictorias, quae ex diametro pugnant tam in ve- 
ritate quam infalfitate.Minor vero oppofitio eft contraria 
rum,quae in fola veritate repugnant. Minima tandem oppo 
fitio eft fubcontrariarum , quae in fola falfitate repugnant, 
noaute in veritate. Imo vero fi attete cofiderenius in fubco 
trarijs non eft negatio eiufdem de eode fecundum rem. Qua 
uisenim fubieftum fit idem fecundum vocem <Sc fecundum 
fignificationem 8c mentis conceptum(nonenim eft in illis 
a?quiuocat!o)tamen vtriufque veritas non pro eadem refin 
gulari conftatifed altera verificatur pro quodam homine, 
altera verificabitur pro alio homine» Verum eft tamequod 
quando altera eft vera <5t altera falfa in idem fuppofitum firt 
gularc recurrunt , v.g fi haec efl vera homo currit & haec eft 
falfahomonon curritiidcirco falfa efl, quia ad idem fuppo- 
fitum de quo verificatur curfus refpicit <Sc de illoremouet 
curfum. Etenim illa exiftente falfa necefle eft vniuerfalem 
affirmatiuam quae eft eius contradi£tona,efTe veram. Om- 
nis homo currit. Quae cum includat omniafuppofita prae-^ 
fentis temporis , necefle. eft vt comprehendat etiam finguia^ 
re fuppofitum pro quo illa particularis negatiuafalfifica- 
tur,Homo non curric.Et ex hac parte fubcontrariae parti- 
cipant aliquid de lege contradietoriarmfcilicet, quatum ad 
repugnantiam in falhcare.Tunc enim quantum ad falfitate 
eft affirmatio & negatio eiufdem de eodem. Ecce totum arti 
ficium dialecticae oppofitionis . Nihilominus quoniam va- 
rijs fophifmatibus pr xdicta documenta confundi <Sc impu- 
gnari poffuntmon eritinutile-quafdam conditiones tam co Conittioaet 
munes omni oppofitioni quam etiam fpeciales cuiuflibet opgojitjonil. 
oppofitionis proprias in medium cum modernis breuiter 
proferre. 

Prima conditio vniuerfalis eft ,vt nulla fit aequiuocatio 
in extremis neque in adiunftis. Huius conditionis meminit 
Ariftoteles.Vudeiftae non funt oppofita; Petrus sftiuftus, 

Petrus non eft iuflus,fi fubieftum prodiftinftis hominibus 
qui eo nomineappellantur, accipiatur. Et eadem erit ratio 
fi interuenerit aequiuocatio in aliquo fyncathe^oremate ip- 
fis extremis adiunfta.Secunda conditio . V t vtraque pro- 




ijS Ufarqttarfm 

politio Habeat idem iubie&uiB &idern pr.TdVcatum neque 
enim fufncit fi. vtraque habeat eadem extrema, <ed oportet 
. vt quod mv.na e(l iubieclam,in altera fit fu b i e ctu : n : q uo d 
tn altera eff praedicatum, idem fit in altera : nonlolum iecu- 
dum rem & conceptum fed etiam fecundum vocem. Et idcir 
co iltat non fu nt contradi floriar, Marcus orat , Tullius rsoa 
orat,etiam (I vtriufque fubicftum fecundum rem <5c iecun- 
dti n conceptum iit idem. Tertia conditio gensrclis-eft , yt 
in extremis & in partibus extremorum feruetur idem genus 
luppofitionis quantum ad. illam primam diuifionem Ia clara 
de fuppofitioneia materialem & fimplicem & petfonalem. 
Quocirca non opponunturcHorao ell nomen.nullus homo 
eft nome, quia inafftrmatkn fubietlum fupponit materiali- 
ter <& m negatio a perfonaliter. Similiter neque illae cppo- 
nuntur;Homo eflfpecies, nullus homo cfl fpecies:: quu in 
altera fubieclu fupponit (Impliciter, in altera perfonaliter. 
Et profecto in his duobus exemplis eft quafi aquiuocatio 
fubieff i.Caterum quantum ad alias diuifiones (uppohtio- 
^nis, videlicet, diftributiuae Vel 'confufa vel determinata no 
folum non requiritur, vt feruetur eadem fuppofiro : fed ne- 
eefle eflvtin quibufdam oppofltis propofitionibus fit ali- 
qua vaiierasMiifi forte omnia extrema fint fingularia : ficut 
in iftis, -Petrus eft loannes , Petrus non eft loanes: qna? funt 
maxime contradictori* , quia reuera funt affirmatio &ae* 
gatio omnino eiufdetn de eodem omnino. In alijs vero 
eppofitis de extremis communibus femper inueniesin 
comvadiVtorijs , & in fubcontrarijs aliquando , varieta- 
tem fuppofitioni-s; In contrarijs vero contingit omnia ex- 
trema vniuerfalitec fupponere,verbi gratia. Nullus homo 
eft animal, omnis homo eft omne animahlmo etia in fubco- 
trarijsde inufitato modo loquendi, etiam continget, nui* 
lam inueniri varietatem hmulmodhficut in illis , Homo eft 
homo, Homo homo non eft. Quarta co.oditio,qute a quibuf 
da generalis ponitur, ea eft, vt feruetur in extremis, flue in 
partibus extremorum , eadem appellatio <3c eadem amplia- 
tio vel reftriflio.Er quidem quantum ad contradidtorias ric 
ccfteeft feruari omnino hanc conditionem. Verum in cotra 
rijs <3c fubcontrarijs regula exceptionem habet,verbi gratia 


Tra.LQtpJUe Qppofit.fimfikm. iy 9 

iCix propofitiones^Homo currit Sc quidam homo non cur** 
iit,funt fubcontrari.T 3 & tamen non reruatur eadem refin- 
ctiojTuppono enim quod , Quidam, in negatiua refinngat 
pro mafctilis)probo maiorem quia funt affirmatio Sc nega- 
tio eiuidern de eodem qus pellunt «fiTe verae & nullo modo 
falis ergo habent lege fubcontrariaruac proinde fubcotra- 
xix funt.Neque valet rcfpondere , quod non participant in 
fubicefiomam profeetoin negatiua no elxlubieaum totum 
illudiQuidam homo,fed duntaxat Homo. Alias neque ifrs 
cfTent cotradidf oriarjNuIIus homo currit, quida homo cur- 
ritiquia no participaret in extremis fi fignu particularitatis, 
Quida, efficeretur pars extremi, Qucd aute illae propefitio- 
nes, homo currit, quida homo non curriqhabeant legem fub 
contrariarum, ita vt pofsint dari veta? Sc nullo modo falfsj 
ficofcenditur,natn ex falfitate affirmatius fequitur veritas 
negatius.ergo no poliunt cfie fimul ralfe.Probo antecedes, 
nam e» falfitate affirmatius fequitur veritas illius contradi 
ftoria?,omnis homo no currit,<3c ex veritate illius fequitur 
veritas illius negatiua:, Quidam homo non currit, ereo de# 
primo ad vitimumex falfitate illius, homo currit, fequitur 
ventas iftiusjQuidam homo non currit. Quod vero pofsint 
effe fimul verre patet in calu, quod mulier currat & quidam 
vir non currat.Itera ratione probatupquia illa confcquen- 
tianon valet, quidam homo non currit, ergo omnis homo 
non currit , ergo poterit dari antecedens verum Sc confe- 
quens faltuirqtunc ergo contradici oria confcquentis.qus 
cil: homo currit , erit vera fimul cum altera , quidam ho- 
mo non currit.Proportionabiliter in contrarijs poterit efTe 
exceptio v.g.in iflis, Quihbet homo currit & omnis hemo 
non currit. Non enim delinunt elTe contraria: quanuis figr,u 
diftributiuurrqQuilibet, refiringat pro mafculisSc fignuru. 
omnis indifferes , fit ad mafculos Sc fo: minas. Ratio ef: quia 
propter maiore reftridtionem in affirmatura eonlurgit in- 
ter illas propofitiones repugnantia in veritate &no« in fa.J 
fitate.Et probatur,quia ex veritate affirmatius fequitur ve» 
ritas cotradirtorise negatiua: vnmerfah‘s,ergd fequitur falli, 
tas ipfi 9 vniuerfalis negatiure.Cofequetia patet quia cius tq 
tra ciap non polluat cfie fimul vers.lt probatur antecedens, 

ngtq 




1 6 o Liber quaftus 

nam bene fequiturrQuilibet homo currit , ergo homo cur- 
ritiqua: eft contradictoria illius , omnis homo non currit. 
Quod autem non repugnent in falfitate probatur, quia ift a 
eft mala confequentia , Homo cun it, ergo Quilibet homo 
currit ergo poterit dari antecedens verum & confequens 
falfum, Ac proinde tunc contradictoria antecedentis qua 
eft, omnis homo non currit, erit falfa,fimul cum a!t ra. Qui 
libet homo currit. Habemus itaque ex diCtis quoci vatratio 
ibppofitionis extremorum non impedirin contrarijs, quan 
do ex illa varietate confurgit repugnantia in veritate,nequc 
deftruiturcompofsibilitasvtriufque contrariae in falfitate, 
Vt oftenfum eft. Hoc autem vocant moderniores, committi 
defectum veritatis. Quod contingit quando in affirmatura 
eft maior reftriCtio, quam in negatiua. Pi oportionabiliter 
in fubcontrarijs , quando eli maior reftriCtio in negatiua, 
quam in affinnatiua non eft impedimentum, quia dreunt co 
mitti defeCtum falfitatis. Id quod nos conuenientius dici- 
mus, quia tunc confurgit repugnantia in falfitate, vt oftendi 
0 mus in exemplo pofrto. Nam ex falfitate affirmatiuae (equi- 
tur veritas negatiuae. Quae omniaipio exercitio maniftftio 
ra fiunt. Recurrendum enim eft quando contigerit talis va- 
riatio ad regulas duas. Prior eft pro contrarijs.Siaffirmatiua 
infert contradiCtoriam negatiuae «St no infertur ex illa,- erue 
contrariae.Cuius ratio cft.quia tunc repugnabunt in verita- 
te 6 c non in falfitate,vt oftencliiur per diffinitionem bonae 
& malit confequentia . Secunda regula produbcontrarijs. 
Quando affirmatiuainfertur ex contradictoria negatiua & 
non infert illam,crunt fubcontrariff rquia tunc non poterut 
dari falfe <5c poterunt dari verae. Vt autem dignoicas,quan- 
do huiufmodi confequentiae erunt bonae aut malte, recole fu 
pra pofitas regulas in libro tertio de varietate argumertan 
di in ampliationibus 8c rcftriCtionibus Sc appellatior itus. 
Quintam conditionem generalem adijeiunt quidam moc er 
ni:quod fi vna enutiatio eft affirmatiua^altera debet cflene 
gatiua.Sed harc no proprie dicitur conditio, cum intrmiece 
oc ctTentialirer fitindiffinitione oppofitionis,qua£ eft affii- 
iiJ 3 tio& negatio. Nihilominus huius occaficne explicare 
voluerunt, quomodo fit intelligenda qualitas oppofita affir 

uiauo- 



mationis & negationis , videlicet, refpe£u cbjpula? princi- 
palis. Nam aliquando adeft m aliquo e£« erao-quaeoam co- 
pula, quam vocant implicationis, qu.x efficitur pars eiui- 

dem extremi : cuius. qualitas debet eodcffl modc-manerc se- 
cundum formam di&ionis * EP exemplum, Omnis-homo 
qui currit non difputat , <3c homo qui currit cbfputat , funt 
contradiftoiis, vbi illa copula implicationis cumrelatiuo 
eP pars extremi & reP: ingtt alteram partem , fciiicet , Ho- 
mo. Neque licitum eP interponere negationem inter rela- 
tiuum & copulam Implicationis: alias non elfet idem fubie- 
clum. Vbi obiter aduerte. Modernos valde foliatos cPe 
in explicanda illa propofitione , Petrus qui currit difputat 
& eius eontradietoria; Petrus qui currit non difputat. Aiunt 
enim affirmaturam explicadam efTe percopulatiusm hanc, 
Pctrusdifputat&illecurrit, ac proinde eius contradifto» 
ria, Petrus qui currit non difputat, explicanda eP per . hanc 
difiunftiuam, Petrus non difputat, veiiMe non currit . V e- 
runtamen quamuis hzc vera fint, non tamen neceflaria ad 
e*plicationem earum propofitlonum. Multo enimbreums^ 
&cl arius intelligitur earum fenfus , fiioco relatiui cum co- 
pula implicationis pofueris participiuni illius copuls , Sc 
dixeris : Petrus currens difputat , Petrus currens non di- 
fputar , fruPra enim fiunt per pluraqua? poffunt fieri per 
pauciora. Maior autem difficultaseft in modoafsi-jnandt 
oppofitionem in p^opofitiombus vbifant duae copulae priit 
cipales in vna cathegorica, verbi gratia, hrre propofitio,Pe- 
trusep& non fuit albus, habet duas copulas seque princi- 
pales , alteram affirmatam alteram negatam . V 'ode opus 
cP , vt in eius contradictoria permutetur qualitas vtrsuf- 
que copula:. Sed hoc nonfufficit, vtfint contradictoriae. 
Nam fi dixeris Petrus non eP & fuit albus , efTe contradi- 
cloriam ipius , Petrus eP & noh fuit albus , dabuntur am- 
bae falfae in cafa in quo. Petrus nunc incipiat die , & inci- 
piat effe nigsr : inuenies enim vtranqueeffe falfam. Ratio 
eP quia illa coniuncho , <Sc , eP vniuerfalitas quae manet in 
vtraque, cum deberet permutari in coniun&ionem,vel,qo£ 
eir quafi particularifas:& fic refultabunt eontradidoriefub 
hac forma.Pctrus eP Se nonfuit albus , Petrus non eft , vel 

L fuit 


id 2 Liber quartus 

fuit albus . Aci ccnftituendas autem fubcontrarias etiam 
dc mbiedo fingularifufficit, quod maneat, vel , in vtraque 
enuntiatione. v.g.Petrus eft vel non luit albus, Petrus non 
eft vel fuit albus, -quae ambae verae funt incalu pofsto.Hade- 

nus de generalibus conditionibus dictum cit. 

Iam vero de lingularum oppofitionum fpecialibus condi 
tionibus dicamus & prius de contradtdorijs. 

Cantu lilio Cotradicloriaru dueiunt ipeciales coditiones neceffarie 

nes [pedales ad earum legem cutlodiendam. Prior eft, Non debet manere 
cotraJiclv- in vtraque eadem vfiiuerfaiitas neque eadem particularitas. 
dum. Ratio eft, quia fi manet eadem vniuerfalitas poterunt dari 

fallar jfi vero maneat eadem particularitas , poterunt dari fi- 
tnul verae iduorum vtrumq; legi cor^traoidoriarum repug- 
nat. Altera conditio eft,fi vniuerfalitas vniustermini fuerit 
rei peda alterius termini confufe flantis, debet in altera imi 
tari in particularitatera derrninatam in ordine ad alterum 
terminum fupponentem diflributiue, qui in aitera fuppone 
bat confufe. In exemplo manifeftu eft, omnis homo eft ani 
mal.homo non eft animal. Ecce vbi fubiedu,horno ! qui is af 
9 firmatiuafupponitdiftributiue-refpcftu praedicati, animal, 
fupponemis confule , iam in negatiua lupponit determi- 
nate refpeduemfdem praedicati diftributi . At vero omnis 
vniuerfalitas relpedu termini dantis determinate , debet.in 
altera contradidoria mutari in particularitate confufam in 
ordine ad eumdem terminum iam cbdributum. v,g.Homo 
non eft animal & omnis homo eft animal , contradidoriae 
funt:& exercetur prasdida regula quantum ad vtramque 
- partem, hsc conditio quanuis in exemplo polito manifefta 
fit;taroenmernorif commendanda eft, quoniam in contradi 
dorijs compofitis ex complexis extremis occurret necef- 
fttas confiderandi hanc conditionem . Cuius rei exempla 
nolo hic prasueniretne difcipulorurn capacitatem confun- 
damus. 

. Proccntrarijs funt aliae dus conditiones fpeciales. Ptior 

ConaitiOHSS e ()_Q nin is particularitas vnius debet mutari inalterain vni 
cintnn&uu ue , i .f 2 ij tate ni,fed debet manere eadem vniuerfalitas in amba 
bus.Vt patet in iftis, omnis homo eft animal, nullus homo 
eft animal. Ab hac consitione moderni excep tione faciunt, 
— " ~ quando 


Tr<*. LPaftJI-deOppofit.jtmp. iS j 

quandoaliunde cornroittitar- detectus veritatis , quod pro- 
prius dixilTent , quando abunde rqfeoratdrrepugiraatiif in 
veritate. Sit exemplum- H* duas pr®poHt?one5,onrn:s ho- 
mo non currit , & quidam homo turnt ( Cauidaai reiirin- 
gatpro m a fcu li s) p o ilu nt d a r i fa Ifar , & non pagunt darsve- 
tae ratione referi&icnisfubiecfi ia affirmatiua., propter qua 
reftrieHonem affirmatius infert contradictoriam negat iusy 
Sc non infertur ex illa, verbi gratia, bene fcquitur , Qtncbm 
horno currit , ergo homo currit : fed vice verfa non valet, k 
non reftrictoadreftri&um fine difeributione non referiet i 
& fine conflantia reflricti.Quocirca iuxta difcurfaiR.qaem 
fespra fecimus , illas propofitiones habent legem contraria- 
ruffl. Altera conditio contrariarum efe, vt- nulla vniuei falr- 
tas vnms termini in ordine ad alterum flantem confuie 
pofsit manere in altera cotraria confufe : fed poteritmaRe- 
re determinate vel dijlribuciue.Exemplum huius conditio- 
nis non poterit inueniri in propo {itionibus de vittato modo 
loquendi. Et idcirco fingebant Sophifl «e quodditera. A. ef-tj 
fet fignutn confufionis & fi.c afferebant exemplum 
modt.Cuiuflibethomidisqxrilibct oculus. eff;vides.&cuiufei 
bef hominis. A, oculus n5 eft vides. V.traq; enim eft vera act 
raiffa fictione quod litera.A, cSfundrtduhieftudn ordine ad 
praedicatu dift ributOin ;Nam .affirraatiua ab omnibus coce di 


»hi«> moujmu» ueuiui no vraei a ne.ac noguaSvCtuus aiceius 
qutelibet lingularis eft vera j na qua libet rurfus probabitui' 

/a s* »* i u f- »-» , > , t, « L -J 1 T! J . _ ' i' 


oculus non eft iftud videns <Sc fic de fingulis . Vbr omnes 
fengulares inueniuntur. vene.. Oftendam enim per ifeuctl 
videns dextrum oculmm& tunc iam manet cie terminate il-f 
L pars fubieffi: quae. confmTdebaturbdittera:- A., efe licitum 
erit tunc off endere afcenun oculuna' fide ifto . Si autem 



quia i praedicatum vniuerfaliter negatur de illa lingulari, 
x at.wus nznijs exercebantur olim sd^Ieiceiuimn* inge - 
ntavt penetrarent prxdi&as conditiones e ile ncceiTarias,! 

L 2 ledj 


/ 6 £ Lther quarius 

fed vtina in propofitionibus de vfitato modo loquendi non 

fiat ignorantes. _ un 

Ceuihiones \ Subcotrariarum denique funt alis dusfpeciales condi* 
JakentM- tiones ouferuands. Prior eft, omnis vniuerfalitas vnius de- 
tiartsm. k et * n ^ ter a mutari in particularitatem , & aliquavna >^ar- 
ticularitas debet manere in vtraque , vt patet in iftft H 0 ] 
moeft albus, homo non efl albus . Ah hac tegula excipitur' 
quando) aliunde committitur defeiiusfalfitatis, v t aiunt 
moderni 3 &: nos proprius loquentes dicimus, nifi forte alitia 
de conflet repugnantiam falfitate . Hoc autem contingit 
quando contradictoria affirmatius infert negatiuam & non 
infertur exilia . Efl exemplum in iftis. Homo currit, Qui 
libet homo non currit (fi quilibet reftringat pro mafculis) 
ille funt fubcontraris , & tamen non manet aliqua particu- 
laritas in vtraque. Sufficit enim quod habeant le<?em fub- 
contrariarum ratione maioris reff ridlionis in neo-2tiua: Vn- 
de fit vt contradi&oria affirmatius qus eft , cmnishomo 
non currit, inferat illam negatiuam 3 Quilibet homo ncn 
^urrit 8 $ non infertur exilia , ac proinde vt iam oftenfum 
efl , ilis priores non poflunt dari falfs,fed poflunt dTe ve- 
rs. Altera conditio eft. Nulla vniuerfalitas vnius fubccn- 
traris in ordine ad terminum flantem determinate debet in 
altera manere determinate in ordine ad eundem terminum 
diftributum. Sedifla conditio fuperflua efl in propofitio- 
nibus de vfitato modo loquendi. Sed fingunt foohift s litte 
ram.B. vt fitfigrmmdeterrnin2tsfuppofitionis\t ponant 
exemplum prsdicls conditioms,verbigratia, ifls propofi 
tiones non funt fuheontraris : Hominis oculus non eft vi- 
dens 6c hominis quilibet oculus. B. videns eft, propter de- 
f e cluni illius conditionis.Nam prsdicatum quod diflribue 
baturin ntgatiuarcfpcdfu termini oculus fupponentis de- 
terminate manet in affirmatiua determinare refpeclu eiuf- 
dem diftributi.Et idcirco poflunt dari fiinul falfe & de fafto 
dantur fi curiofe velis per afcenfum , vel defcenfum 
legitimum eas propofitionesre- 
foluere. 



mtnts com- 
plexis & Q- 
bltquis. 


T/*.LC*>.lttJs OwfrSuthfg- t*f 

Qa^ut tertium. 

Aft entis de oppofitione ftni p 1 i c itim catnegori £)e epp&fitfa 
carum & de fimplicibus extremis diximusmuc ,«e ctibcgori 
autem non erit inutile de catheg oriC i s t^tii co caiuexter- 
plexis extretnis coftat, aliquam ipccialern con- 
fiderationemcirca earum oppofbione tradere. 

Notandum dim primis multipliciter contingere extre- 
mum cathe^orice complexum eue. Primo quidem duplici- 
ter potefi: efTe complexura,videIicet , vel ex duobus rectis, 
vel ex obliquo 8c refto . Rurfus ex duobus reftis tripliciter 
contingit efTe cotnplexumtvno modo, ita vt vtraque pars fic 
reflus, ita vt vterque rectus alterum reftringat vqAninialal 
bum. Secundo ita vt alter rectus duntaxat alterum rcftrin- 
gat,vt. Animal homo. Tertio ita vt neuter alterum reftrin- 
gativt.Homo &equus;fiuci!Ia coniunctio, &,a£cipiatur ca 
pulatim fiue diuifim, neutra pars complexi altera reftringit. 

His fuppofitis fit primum documenturruSi neuter rcclus 
alterum reftringat non funt neceflariae aliiregularad dig-^ 
nofcendam oppofitionem propofitionum prxter easqux 
fupra funt politi ®Hoc autemvnum obferuabisj quod fi con 
iunftio, &, accipiatur diuifim eft vniuerfalitasnSe coiunctio, 
vel,eft particularitas.Si autem, copulatim accipiatur, effici- 
tur pars extremi <5c totum fubtedtum eft terminus collefti- 
uus, vt in hac propofitione . Homo <5c equus funt animalia: 

& debet manere illa coniunctio in oppofitis enuntiationi- 
bus. Verbi gratia, fi petis contradictoriam huius, omnis ho- 
mo 3c eljuus funt animalia afsigrtabo tibi hanc:Homo & om 
nis equus non funt animalia.In quibus feruentur omnes co- 
d itiones communes & fpeci-ales contradictoriarum® Si ante 
quis , permutatis partibus complexi opinetur e fle idem ex- 
tremum, & afsignet pro contradici oria hanc j Omnis equus 
& homo non funt animalia, falleretur,quia non feruatur co- 
ditio fpecialis contradictoriarum, videlicet, quod terminus 
qui flabat diftributiue in ordine ad alterum ftantem confu- 
fe debet in altera manere determinate & non confufc. Qua 
re illi duae propofitiones propter illam fuppofitione m con 
fuiUro illius termini, Homo,euadunt fubcontrarix: & dan - 

L 3 tuc 


0 


idS Liber quartus 

tur fimul vera? iniflis terminis. Omnis homo & album funt 
animalia ; osTtne album &homo non funt animalia. Et fit ca- 
fus quod fint tantum duo homines albi:tunc vtraoueenun 
tiatioinucnieturvera.fi legitima indu&ione vtaris . Nam 
cum in ncgatiua fingularizauei is terminum, aibun^ielinqui 
tur tibi optio vt cum velis fingularizare terminum , homo, 
pofsis defignare vnam fingularem veram oftendendo idem 
iappofitum pro quo fingularizaueras album, 8c fic verum 
ent dicerejnon funt animalia , quia eft vnicum fuppofitum 
albi & hominis. Secundum documentum. SiVterque re« 
ftus alterum reftringat,- tunc fi vna pars diftribuitnr & ai. 
tera fimul diftribuitur : & fi vna fifigularizarur,a!teraff« 
mul fingularizatur . Eft enim idem dicere, omnis hotno al- 
bus currit, & omne album homo currit . Et hic homo albus 
currit, & hoc album homocurrit.Etfimiliter idemeft: Nui* 
lum album dulce, & Nullum dulce album. In huiufmodi cr- 

f o complexis nulla eft ratio h aditandi, quomodo fe debeat 
abcrc ad oppofitionem. Si autem alter rcttus alterum re- 
fringat , Sc non reftringatur ab eo : tunc eft tertium docu- 
mentum . Quotiescunque terminus reftri&us diftribuitur, 
cfam diftribuitur terminus rcftringcns perinde acfi folus 
edet extremum &. diftribueretur , verbi gratia, omne ani- 
mal homo currit:perindecft ac fi diceres, omnis homo cur- 
rit. Ratioefl euidens,quiaquotiefcunquecontin£it vnurw 
rciftum alterum reftringere, & -non reftringiabeo , fem- 
perinuenies terminum reftriftum ede fuperiorem termi- 
no rcftringente&ineoinclufo. Ac proinde idem eft dvee- 
re;Animal homo,& homo. Sicut idem cft ens horaft Si ho- 
mo. Etdc idemeft diftrihuerc complexum fimul totum, 
ac fi didribueres terminum inferiorem reftrinticnterr fu- 
periorem . Si autem quis velit diftribuere terminum in- 
feriorem : verbi gratia : Animal omnis homo currit: tunc 
illa diflributio interpofita efficitur pars complexi <Sc to- 
ta propofitio remanet indefinita , ac fi diceres animal quod 
cft omnis homo currit . V bi animallnullo modo diftribui- 
tur , fed potius multo magis reftringitur quam fi diceres: 
Animal homo currit. Habemus iraque in prodictis varia- 
tionibus fuperiores regulas efte confulendas , vt oppofi- 


Tra. I.Qap. UUeOppofiUatheg. / #> 

tlo enuntiationum drfccrnansr» 

lam vero dealtero membro pr sinar ditsifionis quando 
extremum enuntiationis eft complexum ex redi o & obli- 
quo, magnum negotium fufciptltnrinorofi Dialcdiici in af- 
fignandis documentis, & regulis pro dikernenda oppofi- 
tione in talibus cnuntiatiombus-Et nos quidem olim r cum 
officio Dialcdlicte praeceptoris fungeremur , non minus 
quam fcxdecim regulas conftitucbamus quali neceffarias ad 
diifofuenaa plurima fophilmata!, quae ex varietate refpe* 
ftuu inter redtum & obliquum tam inaffirmatiuis quam in 
negatiuis propofitionibus poterant confurgere . Secl iam 
nunc maturius omnia confiderans aliabrcuioti viainceden- 
dum effe ccnfeo, 

N otan iutn itaque eftquod ex redto & obliquo dupli- 
citer poteSi fieri complexum. Vno tnodo,fic vt reclus prsr 
tedat, verbi gratia,cquus hominis . Altero modo,vt proce- 
dat obliquus , vt Hominis equus.Priore modo dicitur com- 
plexum acceptum vnkaacceptione : quia reputatur tan- 
quaua vnicus terminus incofnplexus connotatiuus quan-^ 
.tum attinet ad differentiam fuppofitionis diftributs , vei 
confufae , vet determinatae. Verbi gratia , fi dicas , quilibet 
equus hominis currit , non opushabcsin cius contradidi o- 
ria rationem obliqui habere,vt mutes particularitatem eiut 
in vniuerfalitatsm.Errabis enim fi pro contradicloria afsig- 
ues hanqequus euiufhbct hominis non cucrit:quia non fer- 
■uas eandcmareiiridiionem.Namia ncgatiua:£quit5,.reffrirr- 
gitur pro equo poffefTo a quolibet homine . Et fic vtraque 
erit vera in cafu.in quo finguli homines fingulos equos pof- 
fideant currentes . Aisignauda e ff igitur coittradidforia 
hoc modo : equus hominis non currit. Et hoc pacto in 
omnibus ali/s cofiderandus eff vt vnicus terminus": vtetiam 
in hac vniuerfali : Quilibet equus hominis non currit rsoa 
oportet confiderare particularitatera obliqui efFe confufam 
idiff cibatione redh.Erit enim eius cotradidloria, equus ho 
minis currit . Ratio hukss documenti -eft non iolum vfusSc 
«nodas loquendirfed etiam quia cum reditis preccdit,fit obii 
quus quali a di edi iuum quantum ad habitudinem mutuam 
redii dk obliqui , ac fi diceres.-equus humanus, fi abiectiuum 
■- -* J L 4 figni* 


i68 


Liter quartus 


fignificaret pofTefsionem.Quamobrem fit tibi regula Gene- 
ralis. Obliquus fupponit eo rnodo quo redus quatutn adha 
bitudinem quam obliquus importat coniundus cum redo. 
Itaque fi reftus diflribuatur fimiliter diflribuitnr & obli- 
quus, non (impliciter , fed quantum ad habitudinem ad re- 
dum, verbi gratia, fi dicas omnis eqtius hominis currit, quan 
uis non afferas omnem hominem habere equum currentem: 
tamen perinde ellacfi affirmares^Cniufiibet hominis habe- 
tis equum quilibet equus currit. Et fic habitudo hominis ad 
equu que importatur in toto cSplexo diflribuitur. Et idem 
dicimus quantum ad fuppofitionem determinatam,velc&n« 
fufam ipfius obliqui. Semper enim fupponit ficut redus. 
At vere quando obliquus & redus non vnica acceptione ac 
cipiuntur,quod contingit fi obliquus praecedat: tunc diflii- 
burio obliqui in ipfotatum terminatur, verbi gratia. In hac 
propofitione : Cuiuflibet hominis equus-eurrit: vbi redus 
manet confufe: neque eius habitudoadhominem diftribui- 
tunlta vt fit fenfus: Quilibetequushabitusab homine cur- 
^rit: fed ipfe redus efl particularitas confufa refpedu obli- 
qui diflributi complete & independenter,non minus quam 
terminus, Homo, ia hac propofitione} omnis homo efl ani- 
mal.Conueniunt tamen complexum acceptum vnica & ac- 
ceptum pluribus acceptionibus in eo, quod vtrobique ab 
obliquo reftringiturredusnta vt non pofsit fuppenere aut 
accipi nifi pro equo pofFefTo ab homine . Obliquus autem 
nunquam abfolutereftringitur a redo quantum ad fuppofi- 
tionem pro fuo fignificato : tametfi quantum ad verit. tem 
propofitionis affirmatius reftringaturrquia illa non poteft 
efle vera nifi pro homine habente equum. 

Hisfuppofitis vt appareat quam fint fuperflus tot regu' 
Is obferuandat circa oppofitionescathegoricarum de extre 
mo complexo ex redo & obliquo volo proponere argu- 
menta^quorum occafioneprtefatatreguls inuenta; (unt.Sit 
primum argumentum.Iflae funt contradideris, euiufhbet 
hominis equus non currit & hominis quilibet equus currit: 
& tamen particularitas redi determinabilis,qus efl in nega 
tiua non vertitur in vniuerfalitatem completam in afhrma- 
tiua,ergo fpecialis conditio contradidoriarum non efl ne- 

^ ceflaria. 


Tra.lCap.lIIJeQpfofitQttheg. 1 6 p 

ceffaria, Maior probatur:quiaeft affirmatio & negatio eiuf- { 
dem de eodem repugnantes in veritate &falfitate. Minor 
vero probatur , quia non eft licitum defcendere copulatiue 
fubillo termino equus fic deducendo. Hominis quilibet 
equus currit . ergo hominis ifle equus currit Sc fic de lingu- 
lis, 5lam dabitur antecedens verum & confequens falfum , fi 
folias Petri omnis equus .currat, & aliorum hominum habe- 
tiam equos nullus currat. Arguitur fecundo.Iftac etiam funt 
contradicfori*e,Quilibeteguus hominis currit & equus ho 
minis non currit : & tamen manet eadem particularitas ex 
parte illius obliquiiHominismuIlibi enim djftribuitur. 

Ad primum argumentum Moderni vtrefpond.eant con- 
templantur in illa negatiua : Cuiuflibet hominis. equus non 
currit, efleqttandam particularitateai incompletam in illo 
deterrninabil^Equus. "V ocant autem incompletam particu- 
Iaritatem,quaE iiabet aliquid de vniuerfaiitate.Proportiona 
biliter dicat in illa affirmatiua^Horoinis quilibet equusxur- 
rit,e{Te diflributionem incompletam in ipfo determinabili 
equus . Aiunt itaque diftributioaem incompletam in.affir-^ 
matiua recompenfari,quia idem termiuus in negatiuahabet j 
tantum visraerfalitatis quantum deficit in affi r rnatiua. Acf 
proinde dicunt illas propofitiones efle contradiclorias. 

Nos etiam olimhunc modumdicendifequebamur ifedmo- 
do non placet. Quia ex ratione prardictas fententia; potius 
concluditur eas propofitiones nullam legem participare, 
quia manet eadem particularitas & eadem vniuerfalitas in 
eodem termino. Item abfqae neceffariofundamento fic opi 
nantur. Nos igitur refpondemus diflributionem determi- 
nabilis in affirmat ua completam effe , non obftante quod- 
fit dependens quantum ad defcenfam copulatiuura a deter- 
minata fuppofitione obliqui, qui prius debet fingularizari 
quam fiat defcenfus fub determinabili diftributo. V erbi gra 
tia debet fieri ille defcenfus, vel afcenfus* iflius hominis qui 
libet equus currit, vel iftius hominis , quilibet equus currit, 
vel fic de lingulis, ergo hominis quilibet equus currit. Tunc 
igitur fufficit vna lingularis vera ex- parte determinationis, 
infqua fing,ularipropofitione manet euidens diftnbutio co- 
pleta determinabilis. Adargumentum igitur in tofina nego 
- — - - - L j mino- 


+ 


* 7 & Liber qmrtm 

minorem . Ad probationem nego confequentidm. Et de£* ' 
icus ei», quia in illo dejcenfu proceditur virtuahrer a nlzUs 
ad minus re u rici mn cildiftnbutione minus reftri&icx v~r 
te determinabilis. Q_uod ego lic oli endo. F 

, . v ^- u?a ) a a,lt e ced en t i,e q u u s , diftribuitur pro omni equo 
aucuius nominis defighandi (ingulariter » At vero in cenfe- 
quenti numerantur copulatiue omnes lingulares determina 
bilis non cum ilia reftriclioneeiufdem horriois,fed indiffe- 
renter ciufdem,vei airerius . Ac proinde numerareillas lin- 
gula res copulatme ide eft virtualiter ac li minus rcftrkta 
dllribucrctur.Sed replicabit proueclior Dialcfticus. ISfoa 
I fP Iicitum-fyliogtzare cum illa propofitione. Hominis qui 
libe t equus currit, acci piendo pr o medio terminum^ equus 
Cl go non complete diftribuitur. Ad hac replicam nc»o arr>» 
tecedens,ntfi aliunde fyllogizando committatur aliusdefe- 
cluslicut committitur in baoconffqucntia.Hormnisquiii- 
bet equus currit, BruneUus eft equus,ergo hominis BruneI» 
j lus currit, Vbieftcuidens defebtus intrinfecus , quocime» 
^dium -vbi non diftnbuitur ,tenctur minus rcPtri&e quam 
vbi diftribuitur : Sed iterum replicas accipiens pro ir.cdh» 
totum complexum , hominis equus , & ita procedens, 
hominis quilibet equus currit , Brunelfos eft hominis 
equus , ergo BruneUus currit. Adhuc ifta corrfequen, 
tia non valet, 3c non ob aliudpiili quiaequusnon diftrihcr- 
tur coroplete.Refpodetur, nego minorem. Sed defcclus eft: 
quia vna parsmedij nu]lo'tnodo>diftribuitur,fcilicct,homi- 
nis.Vnde ii in minori dicas, BruneUus eft cuiuslibet homi- 
nis equus bonus, erit fyllogtfmus. Vbi apparet quomodo de 
terminabile, equus, nullo roododiftributiiin minori, neceffe 

eft quod in maiori perfecfte fuerit diftributum. Alias mediu 

liost complete cliftribuei et-ur. Habeo igitur intentum, aliud 
eue dicere mft abusionem illam effe dependentem •'& aliud 
icire diftributionem incompletam s Nam profero ,'n“ 
tantillam diftnbutionem eflTc completam : findunt quaf- 
da parneuhritates incompletas in ipf Q de terminabili, quan 
do determinatio diftrrbuitur vt in hac , cuiuslibet hominis 
equus cumr.Id quod cgoblhfsimum reputo, cumfufficiat 
vna lingularis vera ad ventatem Ulius ex parts determina- 

> u.i:. 


'Tra.LQtp. llUe Ofpofit catheg. 171 

bilis. Eft enim bona confequcntia: Cuiuslibet hominis iile 
equus currit, ergo cuiuslibet hominis equus cur ut. Ac pto- 
inde equus nullo modo diftribuitirr: Sed cit completa par 
ticuiaritas,quanuis in defceniu dependens a determinatio- 
ne diitribura,ikut,animalinhacpropofitione$ Omnis ho- 
mo di animal, fupponit confufe dependenterin defcemua 
lubiecto diflributo.Namfi velis prius deicendere fub termi 
no fiante confufc incurres in defeduinqui dicitur ab vnica 
difhiburione ad plures.Hac via omnes captiones,qum circa 
obliquorum refolutione folent contingere, poteris cauere 
ii attederisad regulas iuprapofitas libro tertio de argmnen 
tationeardhkioadnonreflrifiumtveld non refrridio ad 
reitri£tu.(luoclii adhuc initet Sophifh.neceiTarias eile fpe 
ciales regulas de particularitate completa & incompleta, 
quoniam hic defcenfus bonus eft,Cumiiibct hominis equus 
non currit, ergo cuiuslibet hominis ifte equusnon currit,vel 
iite equus non currit,velficdefingulis,ergo necefle cftde 
terminabile aliquid habere diflnbutionis in antecedenti: 
alias no poiTet Suppleri defedus ab vnica diftribimonc ad 
plures defcedendo prius fub termino itante cofifufe , ouam 
fiat defcenfus fub termino itante diitributiue . Nos tamen 
refpondemus non eile neceiTarium ad hunc* finem nra di- 
&um, illam particularitate meile independentem . Quem- 
admodum enim in eius contradideris 5 Hon iris cuili- 
bet equus currit, diximus illam Vniueriaiitatem cite quidem 
dependentem, ledcompletamura dicimusincontradktoria 
negatma eile particulamatem completam licet dependen- 
tem. Lt quemadmodum afcenfus copulatium in illa affirma 
tiua iub tennino,equus,eit bona confequentia.-iradeicenius! 
ille negati uus ex oppofitoconiequentis ad oppofitum ante’ 
cedentis erit bona confequentia . A/eque enim in >i)o com- 
mittitur defectus ao vnica oiitribiuione adplures.neq- io a* 
tero a pluribus, determinatis ad.vnicam . Ratio cR cu:a i fi i 
detedtus non habent locum inter determinabile & de< nui 
nationem eiuCdem extremi., nifi aliunde committat talius 
deicausdacut verbi gratia, committitur in i da confequetta, 
Cuiuiimet hominis ; equus currit , ergo cuiuflibet hominis; 


Liber quartas 


17 * 

ifte equus currit , vel cuiuflihet hominis iftc equus currit* 
vel fic de fmgulis.Non enim c an; mittitur defectus ab vnics 
ddlributione ad pluresyfed potius a irinusreilrifto adma- 
gis reflritfumfinediffributione minus reftri£ti,&jmecsm- 
ifantia magis reltrifti. Nam in confequenti omnes lingula- 
res determinabilis rcfl ringuntur pro equo pofleffo a quoli 
bet homine , quod non fit in antecedenti. £cce quomodo 
fi attente confideres non opus habebis alijs regulis obliquo 
rumtfed Sufficiunt ille quas fupra libro t . adnotauimus circa 
confequentras anon reflrifto ad reftriclum aut vice verfa* 
-Ad fecundum argumentum concedo maiorem , 8c nego mi- 
norem, quia vt dixitnus, ex rc£f o & obliquo acceptis vnica 
acceptione nulla ratio habetur' feorfum obliqui det erminan 
Wtis redtumtfedfupponitficut fuum determinabile cum fua ta 
men habitudine ad illud. Vnde in illis contradi£forijs; Qui- 
libet equus hominis currit, equus hominisnon currit, obli- 
quus in affirmatiua fupponit virtualiter diftributiuecu fua 
habitudine ad determinabile:& in negatiuafuppor.it deter- 
•fninate cum eadem habitudine . Hicmodus dicendi breuior 
efi Sc manifeftior. Verumtatnen vt fis dexter in diffoluedis 
fophifmatibu',nota tibi has efie xquipolfentes , equus ho- 
minis cut i it, <^I?ominisequuscurrir,ac proinde earum con- 
tradittorixetiam funt xquipoiretes inter fc,fcilicet ,Nullus 
equus hominis cunit , & nullis hominis equuscurrrit aut 
(quod ide eft. )Qjidibec equus hominis non currit & cuiuf- 
libet hominis quilibet equus non currit.Neque enim inuc» 
nies maiorem rejfriftionem , vel minorem aut maiorem di - 
(tributione. velminorem in vnaquam in altera: neque ali— 
qam dependentiam in defcenfu ratione maioris aut minoris 
.dui nbutionis» 

Tandem in hoc libro ad complementum materix &im. 
pletionem protnifsi , necefTe cft de xquipollentia fimpliciu 
cathegoricarum aliqua documenta tradere . Ex Petro Kii- 
pano.Primum documentum fit, fi alicui figno vniueriali,vel 
partif ul oi prxponatur negatio xquipollet luo contradicto 
rio , verbi gratia. Ifix funt xquipollentes, non omnis ho- 
mo difputat, Quidam homo non difputat. Similiter & hx» 
omnis homo diiputar , Non cuidam homo nen difputat. 

Secun- 


' TraJ.CapJll.de Oppojlt Qatheg. i /j 

Secundum documentum, fi alicui figno vniuerfali pofi> 
ponatur negatio , sequipollet fuo contrario , verbi gra- 
tia, equipollentes funqomnis homo nondifputat , lenul- 
lus homo difputat. Et firnilirer hae, omnis homo aifpu» 
tat & nullus homo non difputat . Tertium documentum, 
fi alicui figno vniuerfali, vel particulari praeponatur & pofi: 
ponatur negatio aequipollet fuolubalterno , verbi gratia, 
Iftae equipollent.Non omnis homo no difputat, <8t,quidam 
homo difputat:ficut& hae, omnis homo difputat,&:,nonqui 
dam homo non difputat. Hae regulae his diftionibus memo 
ris mandari poterunt.Prae contra dic , Poft contrari. Pi s- 
poftfubaiter. Exiflis regulis colligitur, quod fi duofigna 
vniuerfalia negatiua ponantur in eadem locutione vnum in 
fubiecto & alterum in praedicato , Primum equipollet fuo 
contrario per fecundam regulam : & fecundum fuo contra- 
diftorio per primam regulam. Ponunt exemplu in hac pro- 
pofitionemihil efl nihil& aiunt aequipollere huic: Quodli- 
bet eft a!iquid,fed melius dixiffent : Nihil nihil clpfquiua- 
lere huic, Quodlibet eft aliquid, vtvtraq; effet affirmantia: 
alias illa negatiua eft Nihil eft Nihil. Sed hec mi fla facia- 
mus, quae ex communi modo loquendi 
conflare poliunt. 


I 



TRACTATVS 


SECVNDVS DE 

OPPOSITIONIBVS ET 

sequipollentijsin modalibus enun- 
tiationibus. 


Caput primum. 

De diffinitione modalis enuntiationis 

VO NI AM enuntiatio modalis a 
modo denominatur, diffiniunt Moder 
mores cu Petro Hi{pafio,quid fit mo- 
dus dicentes •, Modus eft adiacensrei 
determinatio , Quar profiedio deficri- 
ptioad phyficum modum accommo- 
datior videtur eiTe , quam ad eum qui 
conitituit modalem propofitionenu. 
Nos vero confiderantes praebentem tractatum non de rem, 
modoctTe, fed de fpeciali modo modalem propofitienem 
conflituente, aliter diffinire debemus. Aduertcndumqs e eft 
non quemuis modum inuentum in propofitione illam aio> 
dale apud Dialecticos denominare. Eft enim multiplex mo 
dus modificandi enuntiationem . Quidam enim negatiuam 
constituit alius vniuerfalem alius aiterioppofitamdednune 
fpecialem modum enuntiationis inquirimus habentem Ipc- 
ciaierndirficultatem dignam JDiaiedhca confideratione ad 
eiicemendam quarundam enuntiationum oppofitione aut 

st qui- 



Trd. ILQap, l*de OfpoJIt modalin . i /j 

srquipolletiarn. Quocirca ita modum definimtrs.Modus eft QujdfnodfiS 
diclio modificans vnionem praidicati cum iubiedio. Pro cu 
ius inteliigentia aduerte.mulfa efle aduerbia qux modificat 
verba enuntiationum, vt Petrus velociter curiit, diferte di- 
fputat, pigre ambulat. Verumratucn haec aduerbia verbis ad 
iunfta non modificant vnionem importatam per verbum 
. prout eft copula eorum qua: praedicantur : fed modificant 
ipfam verbi actionem , vei pafsioneni , efficiunturque pars 
praedicati. Quapropter lixc aduerbia non conffituuntfpe- 
cialetn enuntiationem rnodalem de qua inquirimus. Sunt * 

autem aidtiones,quae vnionem praedicati cum fubiecto mo- 
dificant, partim aduerbia jpartim nomina. A 7 omi na quidem 
funt hsc quatuor 5 NecdTarium,Impofsibde,Pofsibile,Con 
tinges. Aduerbia vero funt hac quinqpMecefTario Jmpofsi 
bil iter, polsibili ter, Pofsibili ter non,6c cotingenter.AIiqui 
addiit vere,vel falfe,feu veru vel falfum. Sed hoc fuperfiufi 
efhnam coraune efl omni enutiationi fignificare vere vel fal 
fe.Et qui dicit Petrus, currit, perinde efl ac fi dicereq Petrus 
vere currit.Et qui dicit Petrus non currit, affirmat falfum^ 
efFe Petrum currere ;.Eft igitur fuperflua confideratio illrus W 
modi vere velfalfe . Sed circa praerii&os modos nominales 
& aduerbialesnota rationem quare non pofuimus aequalem 
numerum. Nam modorum nominalium numerum quater- 
nario finiuimus: aduerbialium verb,quinario numero rermi 
nauimus. Ratio efbquia, Pofsibiliter non, directe &forma- 
liter contradicit neceffariorvtpcftea videbimus . At vero: 

Pofsibile nomnon efl complexum quod fit in vfu.Nam pof 
fibile cum fit nomen , femper eft fubiedtum, velpra a dica- 
tum,cui negatio , non , non poffporritur congrue neque a 
parte fubkcli , neque a parte prtedicati . Aduerbio autem, 

Pofsibiliter, cumdefe habeat adiungi verbo, congrue adi j- 
citur' negario : vtcum dicis Petrus pofsibiliter non difpu- 
tat,vei Petrus non pofsibiliter difputat, quod eit idem ac fi 
diceres , impofsibiliter ,& propterea non fecimus mentio- 
nem de fpeciali modo, Polsibiliter , cum praeponitur ne- 
gatio. Nota fecundo, quod modi aduerbiales exprcfsius 
& formalius confhtuunt rnodaies propojitiones in qui- ^ 

bus exprefsior eft oppofitio 6c equiualentia. Ratio eft,quia 

modajis 



Lther quartus 


modalis propofitio denominatur a fpecialt moc fo qui f pe _ 
• cialitcr inipfa enuntiationedeterminat copuH principalis 
vnionem prtrdicaticumfubieeto.Sed quando modus eft no 
men non determinat exprefle vnionem copulae principa- 
lis, vt patet in hac propofitione,Petrum currere eft poissbt 
le.In iila enim,pofsibiie,modificat copulam infinitiui qua? 
fe tenet ex parte fubiedi cum accufatiuo, Petrum . Eft 
enim fubieftum totum illud Petrum currere 5 quod eft di- 
fttm vel enuntiatum, non enuntiatio . Hinc fequitur quod 
in illapropofitione.Petrum currere eft pofsibile> non ex- 
prefte exercetur ratio modalis propofitionis . Similiter in 
cius, qua? dicitur contradictoria, Petrum currere eft impof- 
fibile , non eft formalis & exprefia negatio principalis co- 
pulsemeque formaliter participant in extremis:ficut neque 
iftae,Petru currere eft necclTe,Petru no currere eft pofsibi- 
le qua: neq; participant infubieCto neque in praedicato , & 
ambae funt affirmatiuae refpeCtu copulae principalis: ergo 
inter illas non eft oppofitio contradictioni s,nifi virtualiter 
0 8c aequiualenter, videlicet, quatenus funt aequipolletescum 
iftis.ncceftario Petrus currit & pofsibfliter Petrus non cur- 
rit, Habeo igitur intentum expreflam rationem modalis 8c 
expreffam oppofitionis & aequipollentis legem immedia- 
tius conuenire 3c exprefsius enuntiationibus, in quibus mo 
cius aduerbialitcr ponitur. Ac proinde vniuerfas modales 
quas de dicto 8c modo nominali multiplicant DialeCtici, re 
uocandas eflead modales, in quibus modus aduerbialitcr 
fumptus in fronte' propofitionis prteponiturrid quod fta - 1 
tim docebimus. 

Nota tertio totum artificium ad difeernendam modaliu 
oppofitione & aequipolletiam inter hos modos aduerbialcs 
debere prius conftitui.Sunt itaque quinquemodiaduerbia- 
les, videlicet. NeceiTario s Impofsibiliter,Pofsibi!iter,Po/si- 
bnuer non, 8c contingenter,de quofeorfumfpecialcm con» 
fideratisnem fumus facturi. Nunc vero quatuor priores mo 
di fint tibi ar.gularesSt quafi cardinales , ad quos omnis va- 
rietas in modahhus reducenda eft. De quatuor itaque priori 
bus fingamus figuram quadrataimqualcm in hac pagina ocu 
•lis obijeimus 


Dein« 


T ra. IU Cap. Jde Qppofmone . /77 

. .M. 

Cwtrmj Contiogentcr. C «nifArij. 

A. NecdTario. Contrarij. Iaipofsibiiitcr. B. 



C. Pofsibilicr. Suh c&nturij. Pofsibilitcrnoru D. 

D Einceps farpe brcuitatis & claritatis caufa his qua- 
tuor litteris A.B.C.D.vteiimr ad commemorandum 
quatuor angulos & modos eiidem litteris affines. 
Accipe ergo documentum pro fundamento dijudicandae va 
rise oppoiitionis 5c fubalternationis 3c acquipoilentiz in- 
ter omnes modales. _ . 

A & B.vniuerfales modifunt. Prior affirmattuus alter ne 
<J 3 tiuus,ac proinde contrarie opponuntur, Rurfus C. & D. 
particulares modi funt, C. quidem sffirmatiuus IX au- 
tem nsoatiuus. Quo fit vt A. & D. ex diametro ad m- 
uicem contradicant : ficut eriam B. & C. fibi contradicunt. 
Denique A. cum.C. fubakernatim fe habet , ficut & B. 
cura D . ita tamen vt inferiores modi fint fubakcrnati, 
fuperiores vero dicuntur & funt fubalternatcs.Vnde tequi 
tur,C.& D. ad inuicem fubcontrariari.Quod autem qua- 
tuor praedicti modi tales ad inuicem refpe&us habeant, 

iimt conunemorauiirius ; operaepretium eR pro Noumjs 
»• - M au* 


//<f 


Liber cmartus 


aliquo exemplo explicare. Habent enim fe illi quatuor 
dioc anguli inftar horum. ° 

A.Semper Nunquam. B. 


C.. Aliquando fic. 


Aliquando non. D. 


V ides itaque lnpradiais quatuor di&ionibusmamTcfiio- 
rem differentiam oppofitionis . Etenim, femper Nun- 
quam, vniuerfalitatem praffeferunt affirmantem & neo-an- 
tem Item, Aliquando iic 8c, Aliquando non , particularitate 
vtraque diffio oftendit alteram affirmatmam & alteram ne 
gatiuam:& vtraque continetur fubakera vninerfali eiufdem 
qualitatis , ac proinde vtraque contradicit vninerfali diffe- 
rentis qualitatis. \ nde confiat, femper & Nunquam , con- 
^ tranari. Et, Aliquando fic Sc Aliquando non,fubcontraria- 
ti.Cum igitur Neceffario includat iemper: Sc ImpbJsibile 
includat nunquam , manifeffum efi fimilem proportionem 
habere inter fe fe quatuor anguli prafdiftarum modalium, 
quam habent ifiae quatuor ckaiones . Quaeret aute aliouis, 
quare modum, Coxtingenter , a quatuor angulis excidi- 
mus, cum tamen in alia iornia modalium, vbi modus eff no- 
men a Dialefficis in rotulis-oppofitionum collocetur. Ad 
hanc interrogationem refpondetur modernos cum Petro 
Hifpano coilocaffejContiiigens ,in quadratis rotulis acci- 
pient cSjContingens.projPofiibjIe. Alias vt cito_ offende- 
mus non poterat collocari, Contingens, in rotulis fi accipe 
retur fpecialiter dichun pro eo quod pofsibile efc effe & no 
eue.Sic-eriim a Modernis adr-eguiaritatem hactenus non vi 
di, Contingens, aufiContingetuer, recbftum.-Imo quidam 
ex moderem' de his modrs regulam nullam dedit: propter il- - 
loeu irreguljTithte.iXos tame ad arte reducemus huc modtt 
n ixtu nae aduerobuter- accipiatur vt C6iingeter,fiue nomi 
na. iter, vt CoiingeS.Ni uc aute prius Oicaro? cie Cotin^etcr, 
fpecialiter diffo,ex dochina* Ariff otclis Iibro ^ Xdimdca’ 


plt5 


i 


H^ra.lLQap. I, de Opp optione. i/p 

qfite i 2-.Vbi Gontingenter dupliciter accipi infinuat. Vno 
modo pro P.ofsibiIi,vt continetur iub Necefiario. Alio mo- 
do fpecialius pro eo quod pofsibile efl efle Sc pofsibile eft 
non e fle. Er hoc fecundo modo dicit, Gontingenter conuer 
ti moppofitam qualitatem, ita vt ha: fint arquiualentes: Pc- 
trus contingenter currit Petrus contingenter non currit. 

Nora igitur Contingenter fpecialiter didhim efie virtua 
liter compofitum ex C.«Sc D. includens quanda vniuerfalita 
temconiundlionis,&,noncolleftim , fed diuifitn acceptrr: 
AEquiualetenim Contingenter, huic complexo, Pofsfbili- 
ter Sc Pofsibiliter non:vbi vides mixtam qualitatem ; vides 
etiam particularitatemin modo Pofsibiliter ; vides etiam 
vniuerlalitatem in ipfaconiundtione , & , diuifim accepta: 
ficut efl: vniqerfalitas cum dicis Petrus Si Paulus efl homo, 
cuius contradidloria efl , Petrus vel Paulus non efl homo. 

In qua neceffe fuit mutari, &, in vel. Ex didtis fequitur pri* 
mo, modum Contingenter comparatufti cum A. vel cum 
B. opponi iliis contrarie ratione vniuerfalitatis,verbi gra 
tiaharc enuntiatio Petrus contingenter efl albus , contra-0 
ria efl huic Petrus neceffario efl albus. Et fimihter huic Pe- 
trus impofsibiliter efl: albus. Quod hc oflendoquia enun- 
tiatio de Contingenter cum vtraque illarum repugnat in 
veritate 8 c potell conuenire in falhtate ergo efl Angulis 
contraria. Confequemia patet ex lege contrariarum. Ante- 
cedens fle demonftratur. Nam ha:c Petrus conringenter 
efl albus infert contradictoriam vtriufque Sc non infertur 
cx illa , ergo repugnat cum A.& cum B.in' veritate. Quod 
autem non repugnet cum A. & B in falhtate etiam oflen* 
ditor per eandem regulam fupra potitam circa oppofitio- 
nem cathegoricarum non modaliurn. Quomodo vero, con 
tingenterdnferatipfius A,&ipfius B,comradidtorias , ma- 
nifeflum efl. Nam bene fequitur: Petrus contingenter cur 
rit ergo pofsibiliter currit, qua: efl contradictoria ipfi. B. 
.& infertur ex contingenter, a copulatiua virtuali ad par- 
tem Rurfus per eundem locum fequitur, Petrus contingen 
tercurrit ergo pofsibiliter non currit, quae efl contradicto- 
ria ipfi A. Quod autem Petrus contingenter currit non in- 
feratur cx fineulis praedidtis contradictoriis non minus ma ' 
. ~ M 2 nifeflum 


z£o Liber quartus 

nifeftum efi: i quia nulla cft argumentatio a parte copula 
tiute virtualis ad totam. Sequitur fecundo quod,Contin« 
senter fubaltcrnans eft ad C« & ad D : & C. & D.fubaltct « 
nantur illi. Eccc tibi caufam quare extra numerum qua- 
drati conditui modum , contingenter Sc collocaui inter 
A. Sc B. quibus folis opponitur : & contrarie apponitur : Sc 
imponimus nomen ipfi contingenter per litteram, M, q«ia 
mixtus modus eil. 

Iam vero hoc vnico mente comprehenfo fundamento, 
in figura oculi 5 obiecfa facile tibi erit ingeniofe adolelcens 
omne varietate modaliu, quae fieri iolet negatione prarpcli 
ta vel po(lpofita,aut etia fimul prarpofita & pollpolita prae 
fatis mod is,d :fcernere. Recole igitur ex procedentibus co- 
mune prcloquiujNegaticne euc malignantis. naturarrqua- 
tenus totum quod poli inuenit non iolum defiruit , fed tua 
eius contradictorium conflituit. Conuenit enim vniucr- 
falitatem in partftularitatcm Sc particnlamatem in vni- 
uerfalitatem ■; & affirmationem in negationem, Sc negario- 
§ncm in affirmationem. Ex quo fequicur in materia maxime 
modalium non eiTe certius contradicere quam toti pro- 
pofitioni negationem praeponere : ficut etiam in ali » 
js enuntiationibus non roodalibus. Nota fecundo tiipli- 
citcr poffe admugi negationem alicui modo ex pt aedi- 
lis. In primis fi vnica negatio lingulis modis praepona- 
tur:& tunc eft prima regula maniiefta «Sc fundamentalis, 
prarpofita negatione arquiualet fuo contradictorio mo- 
do v. <r.fi addideris negationem ipfi A , arquiualet. D : fi au- 
tem addideris negationem ipfi D. aequiualenmm fa- 
cies cum A. Sc fi addideris negationem ipfi B. refukat 
sequiualentia cum C : Sc vice verfa haec manifeflifsima 
funt , 8c i ple potens exercere. Si aurem addideris nega- 
tionem ipfi , M , ficut non habet fimplicem modum con- 
tradictorium ita neque habet modum cui aequiualfat 
prarpofita negatione. Nihilominus prarpofita negatio-, 
ne duobus modis difiunffcimfumptis contradi it. v. g.,li 
dicas. Petrus non contingenter currit , contradicis huic 
Petrus pofsibiliter currit vel Petruspofsibilitcrnoncur- 
iitj neutri tamen determinate. AEquiuaLt enim huic, Pe* 


TraJL Caj? J.deOjzp optione. ? / <T/ 

trus neceffario vel impoisibiliter currit; Nam ex ea parte 
qua contingejiter incladrc potsibiliter c u m p r s p ©oitur n e- 
gatio asqumaietipffjBjexea veroparte.qua includit Poisi- 
buiter non, cum praeponitur negatio arquiualet ipfi,A. Sed 
qutaiticluqit,6c, quceeil: vniueriaiitas, prapofitanegidonc 
K£juiuaUt,vci,que eit particttlaritas.HiuciequitUi Mas cuas 
propolmoaes eiie veras , Petrus non contingentes efthb- 
mo,& .Petrus non eontingenrer eft equus , quia certe ilfa 
prior zquiuafet huic » Petrus neceffario vel impoisibiii- 
ter eft koaia,aitera vero aequiualet huic, Petrus neccflario 
velimpoisibiiiter eft equus. Quarum vtraquepro altera par 
te diliundli vera eft. Aluer poteft negatio poftponi ftiis n;o 
dis cardinalibus «St tune fit iccunda regula. Sin.egz.uo poft 
pomttrr ipii , A., xquiualet fuo contrario, B,& vice veria. 

. V t iftae iu.it quiualeiucSjPetrus neceffario non eft equus 
& Pctras irnpcilSibilitereft equus.Similiter :& iftae Petrus 
impofsibiiiter non eft homo , & Petrus neceiTario eftho- 
mo.Tcrtja reguia.Si negatio poftponatur ipfi.CjSquiua- 
let iuo iubcotrariojhno refultatide modus.Si aute poftpo- £ 
fueris negatione ipfijDuamiliteracqTunalebitiuo fubc6tra!= 
rip,C jii quodeogrue fager c nori poteris, neq; .enim vUtato 
modo lpqusdi diceftfiofsibiRtier no Petrus; no currit.Sedfi 
ita loquaris, vifus es diceie»PofsibiIiter Pe trus cur; it. Habes 
itaq; vt in iurnma dica, quod poft polita negatione .langulis 
quadrati augulis,aequiualebit quilibet alteri angulo e t&gso 
ne pofitono ex diametro neq^ deorfum atit luriam verluirf» 
Sed roga, ia:Quia li i p ti ,C otin genter p oft p oaat ur negatio, 
nuquiu alicui alteri modo aeqmualcbit' RefpondeturcNuili 
alteri sequiualebit nifi fibiinet. AEquiualet enim enuti.atio- 
nes h^, Petrus cotingeter currit Petruscotingeter nocurrit. 
Ratio huius denxoitratoriaieft.Nam cum iitarttatcoiitradi- 
flan£e,Pjeuuscu£rit & Petrus noa currit necefle eft ii dia- 
altes a eft xontinsens Sc, alteram effe contingentem. 
Alias Cium darentur : duag cdtradiftoiise vel ftmul vera: vel 
fimul fallar. Si cnuri hate, Petrus currit eft c6trngens:&bac 
no effet contingens, Petrus non currit, tunc illa ellet velne 
ceffaria vel impofsibilis.Tuncficargumentor,fi effet necef 
farsa, ergo iempervera , & quia altera contingens erae po~ 

M 5 terit 


terit e fle verafimul eum cotdradxctoria nMcflaria.Rnrfusfi 
aheraeontradi^cu-ia exiflerxce condngente,akera effeti», 

pofsibiliSytuncsficargmBejitoT.ImpafsibiHsfeHiper eP fio 

h , contingens vero poterit efle fidlajgitur poterit eflet 

imi, fj t3 cum fua contradtdpna impoisibili.Ecre rationem 

-(j^ContingePteAcoinrertrtLr in oppofitum qualitatem. 

‘1 anaem terrta rmma vitiandi oppcfitionem vel aquitia 
kr, uurffia ngulq rum fit per praepofirionen; & poflpoimo 
nem negatioaK. 1 ujicefl quarta regula. Anguli iuperrores 
nimirum A>&, B. pratpofita Sc poltpofkanegationc .Tqui- 
ualent luis f’ubalternatisinferioribus ; & vice verfa fi inferio 



fi in angulo. Amixeris, non necefTario Petrus non difputat 
perinde eft- acfr d ice res^Pofsibilirer Petrus difputat.lreni fi 
in angulo, BfdixerisjNon impofsibifiter Petrus non difpu- 
tat,aequiualenter loqueris ac fi. diceres ; Pofsibiliter Petrus 
nondifputat.Et vicc verfa ipfe poteris exempla. proferre. 

> -Ratio huius regula: eftmair; flnegationeduntaxat poftoofi 
ta ipfi, A 3 refulrat asquiualentia cum, -B, ita vt.idem fit Necef- 
fario nonatquelrupolsihiliteTrfequitur quod fiipfi,A,fiiBul 
praeponatur alteramsgatio efficiet aequiualentiam cum , G, 
contradictorio ipfi,B,qmmodu^€, cli fubalternatus ad. A, 
ac proinde.habnnus intentum neccffarium eiTe.vt praiDofi- 

O.fcnnrtnnA, f‘1 -I ‘ 1 . 



: arqy 


tameffac 


regulam locum nohhabercin modo. Contingenter. Hat io 
eff quiaContrngentervtiamoftenfum e fi , cormertiturin 
'Oppofitam qualitatem, iVbidequLa idem c&dicere,Pctrui 
•cqntmgeQfexcisrric&PetrusaroatingeiJier mo incurrit , ,ita 
eriamnegationa.vtriquepE ! ofk)fiaTonrprapsofita j reiui sabit 
a-cjirujaicmriaivpbt gradi rapirritis. Petrus non continge ntec 
currit vSc . i ^etxusitoiaxotingentecfio cusric omnimoda * qui 
pollentia e &. : 


'T ra. H.Qzp . . ILde Ritiifione. 1 8 3 ' 

fecundum riV-z 

. •• >'■ •? 

AND EM ad complementum, doftfins de - 
mortalibus neccflaria eft cognitio dnnfionis in i 
module m d ru i 1 a m & in 6 d alcrrf £ bpbfif abr i,- Hac* 
diutii o ne Theologi 'differentes ‘de ',$r*detti&a.*‘' 1 
;£ioms & gratias msfltetijs & iibcro arbitrio f i t" ' 
quenter vtunrur.Et demniiturexAriftotelelibrG i . eieeho ; 
ruincap. 3 ,ModalisdiuiiaefiiW qua inodns taliter modifi- 
cat vnionem praedicati cum fubiccVa,vt non pcftulet vtm-3 
que fecu idutD fuas fo r m a 1 e s sig R i fi datioFpe s pro eode fimul 
verificari.v.giharc ei! modatis diu i i a. Album pcisibiHter eft 1 
nigmai, quia non requirit pofftbn’itae'en>-vt aMquid fimiil fit ; 
album & Tiigrumifed dumtaxat v monere pofsibilenv dicit 
prtedicati tu iuppofito iubiefti icu eia fubie&e phyfico albe 
dmis. Composita vero modahs eft illa, in qua modus -vnio- i 
ne-m pr*dicati cum ftibiecfo taliter modificat, vt requirat ad ^ 
fui veritatem prsclicatuni cum fubietfoTeeundhniAdriula,- l 
formalem figmhcationem fimulfofoungi feuiMurriftxigen * 
tiatn iigmficationis modi, vig.fi dicas.Pobvbiliter-album eft ’* 
nigcum,,N,eceiFarfoalburn eft nigrumjCohtingenter album 
eft nigrum. In his enim enuntiationibus modus appltcatiua 
fi giti ficario nem formalem ad rntedificSndath V Aioneirf prs> 
dieati cumiubieftoiecundmR.fUasfofraalifates.Hineeoili- 
ges rationeih quare quaidam modalis dicitur *qu ac- 

ci ara aha cora p o fi t a. D i u iftq u i ci e' d i e it #r , q Sia* a d -d ii o d i ea h - 1 
da- veritatem vel falfitar-cm eius, necefTe eft leorfijm refolue ' 
re fubiecfum vique ad fingularia abfoluta.& pofied exao i* - l 
naiuryentas-aupfalistasiuxta exigentiam inodi modificati* 
tis vmoneru peaedfcati cuiri fubre^lov Hoc hutvrri ‘expedite T 
facies coafideransenatiatiorte d ed ne ile^ dn i a fi lia vriid 'prae - 
dicati cum fubie&o fit poftibihs vel neceffari^vel cofitin- * 
gens vel Uiipotsibiiis. Propol.it io autem de inefte ea efr.quc 
remanet dempto aiodofoed modus in nfodah diuda non po 
teft adferri immediate ded p'ribs,vt diximus, fubie<ftuhv feo’r 
Ium debet refoitu yiljue 4H fegularfa aWoiuta. Iriuhodsli 
. ' ' M 4 vero 



i$4~ Lih er quartus 

v^rocoriipqfita ffatimpoteft & debet auferri modos &rei 
linquetur propofitiodeineffc cum omnibus fuis formalita- 
tibus, Haeo omnia exemplis facilius intelltguntur : Pona* 
mus exemplum in his duabus propofitionibus : Album pof 
fibiliter e 11 nigrum , <Se pofsibiliter album efl nigrum , illa 
prior neceffaria enuntiatio ellrha-c pofferior impofsibilis 
efl. Quam differentiam ita diiudicaraus , nam cum fubie 
ffum illius prioris amecedat modum amplietur, facies 
reIolutionetermini ; connotatiui,fub hac forma. Hoc pofsi- 
biliter efl nigrum, offendendo fubieffum albedinis , & hoc 
ipfum pofsibiliter eft album,ergo album pofsibiliter eff ni'* 
grum. In qua refolutione in maiori propofitione ,'fcilicer, 
hoc pofsibiliter eff nigrum, iam poteris auferre modum pof 
fibibter & manebit enuntiatio, de ineffe, hoc eff nigrum , in 
qua conflat vnionem prardicati cum fubiecfo efle pofsibi- 
lem.Altera veropropofitio,- Pofsibiliter album efl nigrum 
quia modus antecedens fubieclum modificat vnionem 
prardicati cum fubieffo fecundum fuas formalitates.efi im- 
oofsibilis, fictu fua de ineffe efl impofsibilis , album efl ni- 
"rum : Ynde eius contradictoria efl neceffaria,impofsibi- 
litcr album efl nigrum. Inftar huius do<3 rinar poter is exer- 
cere rationem modalis compofitce vel diuifa: in alijs mo- 
dis. v.g. Currens neceffario efl animal , rnodalis diuifa eff 
Sc vera : haec autem ; Neceffario animal eff currens , cora 
polita modalis efl & falla . Item. Creans neceffario eff 
Deus.vera effihsc autem falfaj Neceffario creans eff Deus. 
Similiter harc eff vera , Qontingenter creans eff Deus.Sc 
haec falfa., Creans coatingeriter eff Deus. Quarum diffe- 
rentia non aliunde fumitur , quam ex diflinftioae moda- 
lis compohtte vel diuifc- Sed rogas quomodo intellige- 
mus quando fit modalis diuifa < 8 r quando compofita. Ref- 
pondeo quod vbi fuerit dubium in communi modo 
loquedijvtendu efl diftinclione ia difpijtationibus, vt cone 
niat inter arguentem & refpondentem. Admonet enim. 
AriftoAn lib. i.clencho.c. 3 - canendum effe a captionibus, 
quar fieri folcnt copofitione eorum quae diuifiin pronucia- 
ta vera funt,G5poiita vero falfafant.Ait etuanille ftc.C 6 po 
(itione vero taliter captiones fsut } Poffc fedeteingredi , Pof 

. ~ Acm 


T* ra.ll.CapJI.de i Dmjione . i Sj 

fie non fcr&entem fcribere.Neque vero idem fignificat haec 
diuifim pronunciata, nempe fedentem pofsibile effe ambu- 
lare:Nonfcribentem,{criberepofsibileeffcj Sc ianfticR,ie- 
d entem ambulare, non fcribentvm fcribere pofsibileefle. 
Nam illud pofterius perinde -valet ac fiquis facultatem ha- 
beat quod pofsit no icribedo fcriberctprius aute illud quod 
non iua61ifTieffertur,quafi facultatem fcribendijCtia qui no 
fcribit,habeat.Diuifione vero captiones fiunt , vt quoniam 
quinque fiunt duo Sctria,fieri vt paria fiat imparia, Sc maius 
fic squale quia eft tantum & amplius infuper. Haftenus ex 
Artftotele. Cuius verbaae induftriaretulfiquonia no deiunt 
moderni Theologi irridentes difilinfilione antiqua de feriiu 
dioifio & compofito prsfcrtitn in materia delibero arbitrio 

f >er quod homo facultatem habet etiam cum fedet, adambit 
andu:dc reuera libere fedet,quanuis impofsibile fit habere 
facultate ambuladidy ficdet.Meq; enim Ubertas eft facultas 
ad fimul facieduhsc duoifed ad vtrulibet,ita vt eu determi- 
natione ad vuu, maneat nihilominus facultas & poteftas ad 
alteru,ficut manet poteftas defiftedi a priore determinatio- # 
ne.In hoc enim n5 coponimus aftu cu aft n,fed fatuitate ad 
altem d,etiadu alteru exercet. Sed de hoc alias. Obleruet 
tame Dialecticus no effe certa regula fenfus copcfiri quado 
modus, accipitur notranaliterfkutin ifta eft fenfus copo fi - 
tus, Albii elle nigru eft pofsibile, quae efl impofsibilis, quia, 
facit fenfum copofitu.Sed tame in hac.{edente,po{sibile ef- 
fe ambulare 5 voluit Ariil oteles fieri fenfirm diuifum , vt pa- 
tet ex verbis eius citatis.Rurfus nec efl certa regula rr 0 da Iis 
diuifae,quod modus accipiatur aduerbialiterpitTiarc eft ito- 
dalis copofitatPofsibiliter albu efl: nigrum etiam fi aduerbia 
liter modus accipiatur. Certior aute regula efl modalis diui- 
faj,quando modus interponitur inter lubie&um & praedia 
catum enuntiationis vel enutrati quod perverbu infinitiuu 
profertur, v.g.iflar fiunt modales diuifie , Album pofsibili- 
ter eft nigrum. Sc album, pofsibile efl eiTe nigrum. At vero 
quando modus aduerbialiter fumptus collocatur init io enu 
tiationiSjfempctcfl modialis compofita vt hxc: Pofsibilitcr 
albam efl nigrum.Qpando vero medus efl nomen,Sc poni- 
itur pro altero extremo enuntiationis rtfpfc«flu alterius'? x- 

M y tiemi* 


iS6 


Liber quartus 


trerm.quod eft di&um huc equntiatum- infiaidui mod u&ai- 
per eit modalis compofita, verbi gratia. Album effc ni *inm 
f eft P ols ‘bile;(Sc pofsibile eft album efTe nigram, funt nfoda- 
J cs compolitar & reducuntur ad illas quae luntdemodo ad- 
uertuah polito nutio proppfitionis.qualis eft ha-c potsibili 
ter aibu n eft ntgrum;cui<E quiualet iliar du* prardi&a: enu- 
tiattoncs vbi modus nominaliter accipftur.Habes ieirur djf , 
rerentiam inter modaiem diuifam & cpmpofit^aj.Natn diui; 
ia dup jci refolutione diuiiim examinanda eft , vt eius veri- 
tas vel laliitas appareat. Compofita vero nullo alio indicat 
cjuam imm.ediata reductione ad Tuam de incile feu prami- 
centem.qu* r^nianetablato »nodo;& inillaconhderare , an 
Vuio prsdicati cum lubiecfo habeat conditionem importa* 
tam per m°dum,_videli cet ,qu.6d fit nec^Uaria vnio.velpolsi 
bilis, vel itnpoisibilis, vel contjngens:& fecundum hoc mdi 
CuoiLur veritas vel falfitas modali$ } v.g.neceftario homo eft 
animal, vera & neceffaria modalis elhquiaeius de in efte fi- 
ue pranacens.homo eft animal, continet vnipnem necefla- 
iiam prjdicaticumlubicCto.Omnes autem modales com- 
potit* demiodo nominali, vtcognofcantur, an ver* veifal- -i 
lz hntircducend*lunt ad modales vbi modus eft aduerbiu 
pofitumin principio totius propofitionis.v.g.fi velis exarui 
nare veritatem imtasjHomincm non difputare eft polsibi- 
ie, facili negoti a comperies.fi dieftum illud.de infinitiuo co- 
u.rtasm en J; n, turionem ex eildem extremis & pr*ponas*l 
aciaerbium i.nodalc,v g.Polsibilitcr homo non diiputat. Et 
i. eanjs ornamus modafibus compofitis, in quibus modus 
eit nomen, agendum eft ad earum veritatem vel falfitatem 
examinandam. Et hac via euades perplexam rotulorum va- 
rietatem. qusntcum propofitionibu, sin quibus modus cfi 

nomen confii tuens modales compofitas. ; 

i\ niiiominus fiquis curiofus in iliis rotulis ingenium exer- 
) CC ^f volucrlt > notet cum Petro Hifpano fexdecini formas 
;lr" aS ‘ no - a:itlmcom p°fitarmn;quasquidem ita diuidont. 
j am ( Vnnt ^ UI |9 ue exhisquatuor modis , fcilicet , pofsibilc 
in. po . sidi e , Contingens, Necefte feu Neodfarium , qua-. 
tuor confhtmt modales pMppfitiqnes.diftina* foria*!: ae- 
proinde quater quatuor efficient, fexdecim distinctas for. 


mas. 


*T ra.Uifap. I l.de Offoftione . 7/7 


tuas. Prima forma eft in qua neque dictum neque modus ne 
gatur.V t Petrum difputate eft pofsibile , Petrum difpurare 
t;t neceffe. Secunda forma eft,in<jaa dicturo negationem 
habet & non modus. Vt Petrum non difputare eft poffihi- 
Ie. ‘Tertia forma vbididum negationem non. includit , fed 
modus negatur, Vt Petrum, dii putat e non eft pofsibile. 
Quarta forma in qua tam diftum quam modus negationem 
habent, vt Petrum non difputare non eft pofsibile. Aiuntl 
ita que has quatuor formas ita fe habere, Vt Prima quidem, 
■frtcontrudiifcoria tertiae 8c fubcontraria fecunda; Sc fotal- 


ternataquartx,Et eadem erit proportio fi ponas exemplu 
ia reliquis modis. Hoc tamen obferuato , quod contingens 
non debet accipi f'pecialiter,fed dumtaxat pro Pofsibili : ac 
proinde eius annumeratio fuperflua eft ,Si autem continges 
lpecialiter accipiatur, non lunt hactenus prarfixse regula;, 
quomodo fe habeat refpedtu aliorum modorum vel tejpe- 
Yiuipfiufmet cum multiplici varietate negationis pofitfe in 
dicto velin modo.Quam tatnem diligentiam nos adhihui- 
mus*& ad regularitatcm praedictum modum contingens 
uocauimuSjVt ftatim apparebit. Prius tamen comem • 
piare communem figuram ex quater tribus for- 
nus a nobis clarius condi- 
it inctatn, - 

• Figura 


i st 

a : 


Liher quartus 

Contrariae 


e; 



Petrum iifautarc esi neteffe 
Petrum no difputare e fi impofsibile 
petram no dijptiurt no cfipof sibilo 


fi' [tutat e non efi fio fsihilt- 
difputate e fi impefsibile 
eft necejfir 


Petram difputore eft pfsiSile 
P ttrii difputare ne» tjl impefsibiU 
Petro non diffutute non eft necejfe. 

A Sub contraria 


C. 


Petrum nen iifputtre esi pof silii e 
PetrS non difput. no e fi impof sibile 
Petrum difputare non eft neteffe. 

D. 




H AE omnes formx ita fe habent vt quilibet ternarius 
intra fuurn quadratum tres arquipollentes cotineatt 
ac proinde cui qualibet contrariabitur omnes erant 
contrariae, & cui qualibet contradicit, omnes contradicutt 
& cui qualibet fuerit fubeontraria,& omnes eidem fubcon 
trariar crunt.Et denique cui quelibet fuerit fubakernans vel 
ifubalternata,& relique ciufde quadri eide erut fubalternates 
vel fubalternatae. Quamobre eifdelkteris anguli euiuflibet 
quadrati defignatur,ficut diffinximus fnpra angulos quadra 
ti aliaru modaliu de aduerbiali modo. Videlicet. V t. A,& B. 
eontrarientur,<5c C.& D.fubcontrarietur,ita fane vt, C, lic 
fubakernataad,A,& contradicforiaipfi,B.Et vice verfa,D. 
qus efi fubalternata ad B. fit fubcontraria ad C. <5c con- 
tradictoria ipli , At. In qua figur 2 in promptu habebis om- 
nem varium refpeCtum inter modales ccsnpoGtas de mo- 
do nominali fedbreuius , vt dixi comprehendes tales ref- 
peftus fi immediate reduxeris eas modales ad illas priores 
i modales- 


/ 


T* ra, IL Cap Jll.de Oppo fiiione. i X 9 

jtiodales compofitas vbi modus aduerbialis antecedat to- 
tam enuntiationem conflantem ex eifdem terminis ex ejui 
bus conltat dictum de mfinitiuo tempore. 

lam vero de contingenti lpecialitcr fumptovt nomen, 
certas leges ferre necefleeff. Hunc laborem ex modernis 
neminem iufcepiiTe video: fed potius quofdam de induftria 
de contingenti certa documenta dare prartermififle. 

Aduertendum eil igirurhoc nomen, contingens fpecia- 
liter diefuin , elbe virtualiter miflae qualitatis & quantita- 
tis. AEquiualct enim huic complexojPofsibile dTc & Pof- 
fibile no eiTe. Vbi licut fupra diximus de aduetbio , Contio 
«enter,Coniun€fio,&, accipitur diuifiue & 'eft vnioerfali- 
tas confundens duas particularitates alteram affirmatiuam 
alteram negat iuam,videlicet Polsibile effc & Pofsibile nen 
aiTe,& harc eil caufa,quare , Contingens non fubit commu- 
nem legem aliorum modorum , Hoc fuppofito. En tibi no- 
tiam & eipccialem figuram vbi pofsis meditari omnem pof 
iibilem refpectum enuntiationum modalium diuerfarura 
formatum cpiar variantur inilar pratdift arum modalium cx^ 
dicf o5c moio compeditarum. In qua figura facile perfpi- 
cies oppofitionem vel acquiualemiatn vtl fubalternauo- 
iicm,^uam habet hic modus conringens cum 
aiijs ejuatuor modis nominaliter 
acceptis. 


Figura 




tfum currere^ejl neeeffe, 
'irum »5 currere eji m- 
fejsrhile. 


Penii currere tfl iotifigajs, 
PetrU no currere eji coiin^es. 


'^ril no currere , no ett im- 
pefsibilevelnecef. (cej, J 
^etrueur.no e6 impof), K e- | 


1 ^'wwrtreeJJi^.rj/, 

1 **• . (.*. 

| *• efrum n o currere eji ne- 


CGtrari* 


"Petrum no currere , t 


etru curre r 


Suicentruriz, 


'ra. Ufap. l.de Oppcfitione. i g i 

In prsefixa figura funtquatuor quadrati. A, &, B. fupcrio-l 
res, ut u , D , i n fe r i o r e s . D e j n d e i n quolibet quadrato funtj 
clao binarii entm tiationum, ita vt fexdecim fint enuntiatio-! 
nes omnes modales compofitarded varies refpeaus ad inul'( 
cem habent. Prunus refpectus inter totum quadratum, A, «Sci 
& totum quadratum, B,eft comrarktatis. Secundus refpe- 
ftus principalis eft totius quadrati, C , eum tot«»quadrato, 
D,fub contranetatis. Tertias refpeCtus confideretur inter 
totum quadratum, A , «Se totum quadruum, C, qui efir fubal- 
tcrnationisiita vt enuntiationes iif.A.fint fubalternantes & 
enuntiationes in,C, fint illis fubslternat . Quartus reipe- 
cfl: ilmifis procedenti inter touim B.& totum, D : ita 
Vt,B,lic fubalttrnans <§c,D,{ubalternetur.Praed;«f}i quatuor 
reipeclus regulares efle videntur ex quibus videbatur con- 
fequiyVt totum.C, contradiceret toti, B Sed non ita res tra- 
betiquia duo oinarij in, C, non fu nt aquipollcntium inter 
fe, feci totus binarius luperior lubcontrariatur toti binario 
inferiori. . £t fimiliter duo binarij collocati in,B, non funti 
arquipolientium inter ie,fed binarius fuperiorqui cfi dua-i 
rura atquipollentiumcontrariatur binario inferiori, qui cftj 
aliarum duarum aequipollentiam. Et tota irregularitas efi: 
inter quadratum, C,& B.Nara inter. A &. D. tattmi eft ref- 
pet-tus contradictionis, eo quod duo binarij in, A, funt aqui 
polientes, «Sc duo binarij in, D , funt etiam aquip^lle^tes. 
Quintus ergo refpeftus etiam regularis fit inter totum qua 
dratum,Aj& totum quadratum, LX qui contradictio n is ref- 
pecf us efl.Iam vero Sextus refpecfus iriter fuperiorem bi 
narium in,C,& fuperiorerri binarium in, B,fubft alternatio- 
nis refpectus eil.oedad inferiorem binarium in,B, contradi 
ftionis efl fefpe«drus. Septimus reipectus tandem confidera 
cusefl inter inferiorem binarium in,C, ad (uperiorem bina 
rtum in,B,c6ntradictiohis, &ad inferiorem fnbalternatro- 
HIS; Atqui hdcpafto.Contingens.permifceturcuru alijs nio 
ais luxta prxdicta documenta : qur? fi morole examinaue- 
riS',veri{s una efle iuueniesifi vfus fueris iliis duabus ccitifsi- 
n.<s r ^ guiis : Quando affirmatius inf ert contradictoriam ne- 
gatitix & non infertur ex illa funt enuntiationes contra - 
r-ilr.Item quando ex contradictoria negarunt infei tur affir 


Liber quartus 


% 


192 

matiua & non infert illam , erunt fubcontraria; . Ex qui- 
bus reipeftibus facile eft alios refpedus contradictionis 

vel fubalternationis colligere. .... 

Hsc omnia operole nimis meditati fumus , vera qui- 
dem illa,ied fortafsis non tam necefFaria , quam iubtilia: 
quanuis vtilitatis nonnihil habeant ad adoleicentium m- 
o-enia exercenda. Veruntamcn , vt fype admonui , bre- 
uiori comoendio veritatem aut falfitatem pr^diclarum 
modalium compofiwrum de difto pro fubieclo & modo 
pro praedicato , deprehcndcsifi fingulas ad ahas modalcs 
de adueibiali modo reduxeris. Qvx rcdu&io ita ht . Per- 
mutabis quidem diclum cum iua quantitate & qualitate 
in enuntiationem , cuius eft enuntiatum & duftum . si- 
militer & modum quod eft nom?n permutabis in aauer- 
bium cum fu a qualitate , & conftftues in fronte enuntia- 
tionis . Accipe duo exempla . Haec modaas cornpo ita. 
Petrum non currere non eft impolsibilc vel neeeilarium, 
reuocatur adiftam . Non impofsibiliter vel neceftarto Pe- 
•trus non currit, & inuenies effc xqmualentcm cum ifta* 
Petrum currere eft contingens , qux etiam reducitur ad 
hanc , Contingcnter Petrus currit . £t ratio eft manife- 
fta , quia Contingenter contradicit huic complexo, Im- 
pofsibiliter vel neceftario , ergo fi addideris negationem 
fupra Impofsibililiter vel Neceftano, dicens 5 Nom ira- 
pofsMtervel Neceffario Petrus non currit, xqu.uale- 
bir huic 5 Contingenter Petrus currit: & etiam huic:ccn- 
tingenter Petrus non currit, fiquidem contingenter con-. 
uerutur in oppofitam qualitatem , vtiam diftum eft. Ac 
proportionabiliter per tc ipfum poteris alias propoli- 
tiones modales de dicio & modo nominali ^uocaic 
ad enuntiationes de modo adueroialx , oo.erUando.ptJ 
fatmn documentum . Qu* omnia prudens P r * 5 V“ 
mitto , ne prolixus & moleftus ubi fim ( ne dicam ) 1 



Tra. U.Cap. lll.de Qppojtt moialm i p 3 

liRe varietate modialium 'compofitarum. Efensm nos rmil 
to dirtinclius noftris literis. A. B. C. D. illam varietatem 
explicatam dedimus. Neque exempla poiurmus in terminis 
communibus fed in lingularibus : propterea quod circa di- 
ftnbutionem aut particularitatem terminorum commu- 
nium non funt nccelTariae aliae regulas , quam qua: in primo 
tractatu huius libri politae funt r eo vel maxime li reduxeris 
propoficiones modaies de dicio & modo nominali ad 
modales enuntiationes de modo aduerbiali 
atque ha£lenus 3e modalibus di» • 
vta fufficiant. 


N TRA- 


ips r 


C^ v-y ^ & v, \ -i ^ 

&C*r^ /f^K\ " yc vS*- 1 .# %SiPf K(,Jp Itiig 

tractatvs 

TERTI VS DE 



IS. 


Trimum. De exclujtms . 


Quid fit ex 
fonibi!& 


A N D E M in hoc tertio traflatn 
ad complementum doftrinae de ora- 
niiim cathegoricarum enuntiationum 
oppofitione <Sc aequiualentia , liecelFe 
cft de exponibiiibus aliqua documen- 
ta proferre . Eft autem exponibilis 
enuntiatio quae ratione alicuius didtio 
nis fiue fyncathegcsreraaticai fiue ca- 
thegorematicx obfcurum implicat fenfum, qui per alias 
enuntiationes explicatione opus habet. Huiufmodienun* 
tiationum prima fpecies eft exclufiuarumjcuemodifican* 
tur hoc fyncathegoremate tantum, vel duntaxat., vclfi^- 
milibus. Poliunt autem huiufmodi fyncathegoremata- ali- 
quando quidem conilituere propofitionem, quam dicunt 
oe exclufo extremojvt Petrus eft tantum Diaiefticus.AIi- 
quancio vero conftituunt propofitionem exclufiuam: 
vt, tantum animal cft homo , 'V trolibet autem modopof" 
iuiit adhuc dupliciter excludere . Vno modo g ratia alie - 
tatis,vt in exemplis politis. Altero modo gratia pluralitatis 
quando circa numerum fitexcluftorvtj tantum decem fur.t 
pr%di cam entaj& p lanct ae luat tantum feptem. Deinceps ex 



Thi / 'L !,PapJ:Je Bxdujluis. / pj 

clofiuarum propohtionum iaqaibus eft fpc-cislis difficultas 
qusgramatici facu!tat£m{i!pcrat,ciuadcup!ex eft forma fi. 
uc fpecies. Prima e(l pure afiarnaadoaram-.vbi neque dfiftio 
exclufiaa, neque verbum negatur. Vt taxatum animal eit ho 
mq.Sccmada forma eft, vbi negatio vnica fertur -in - nao-dum 
& in verbum, vt-non tantum janimalsft hamo.-Ter-tia' forma 
cft>vbi modus non negatur & negatur verbum. Vt .tantum 
accidens non eft fubfiantia. Qjiai ts forni 3. vbi nc pzzio fer- 
tur inrnodii£n:& verbum relinquit affiriiiatuin. Vtnon tan- 
tum alhedo.non eft fubftantia: vbi verbum, eft, propter con 
curfutn duarum negationum affirmatum relinquitur » His 
fuppoiius,aocipe formas quatuor exponendi huiufmodi ex 
.ciofiaas expomhiles. Prima forma expolitionis primi gene 
ns exclufiuarurn eft & fit per vnicam copulataia-rts, quarum 
prima cathegorica ficaffirmariuadcilicetea quae relinquitur 
depto ligno exclafiuo. Altera vero cathegoriea debet efTe 
xiegatiua,vbi ade praedicatu negandu eft de omni alio a fnb- 
iccfo(fi fiat expoficiogratiaaHetatis.v. g. Tanta animal eft 
homo habet hanc copulatiua explicantem fcilicet.ariimaU 
eft homoj&nihil aliud ab animali eft homo, Si aute exclun 
ua dictio excludat gratia pluralitatis, v-ttantum decem funt 
pr$dieamenta,erit haec copulatiua exponens, dece funtore 
dicameta & non plura qua dece funt praedicameta, Secunda 
iorma pro iecudi generis exponibilibus debet efiecontradi 
Ctona prarceaenn, ficut ipfa exponibilis contradiftoriaeft 
pruns formae. Vnde eikdifianftiua certans ex duabus con 
tradicftorqs refpectu partiupraediftx copulatiuxhocpa- 
c.o; N° n tantum animal eft homo, nulkm animal eft homo 


I f* .| , . jww^uu* utuu;fiivu HUii-U 

ei anquid aiiud ao animali eft homo, Deinde terti} generis 


exciunua etia copulauue exponitur, ita vt prior cathevor i 
ca fitprxtacens depto figno exclufmo,& altera fit vmuerfa 
. a=nrmatxua,vbi affirmetur pras-dicatfi de omni alio a fub- 
iefto exclulxuax Vt fi dicas,tantum accidens non eft fubftan 
namas duas dabis exporietesj Accidens non eft fubftatfts,& 
omne «ftiud ab accideti est fubftantia. Similiter in numeris, 
tatu noue homines non faciunt populum fieexponitur, no 
ue homines non faciunt populum , & omnes plores quam 
nouem congregati faciunt populum . Denique quarti 

N 2 generis 


i g$ Liber quartus 

generis exclufma exponitur per difiunCiuam comradi&o- 
riam ad praecedentem copulatiuam . Defignantur autem 
praediCae quatuor formee his diCionibus, Ifte,regit, Prora, 
Clauo.Ita fane vt per vocalem, I, particularem afhrmatiua 
intelligas <5cpcr,E,vniuer{alemncgatiuam. A, vero vniuer- 
falem affiritiatiuamdefignat,& O particulare negatiuam no 
tat.De fola forma primi generis datur regula conuerfionis, 
fiue arquipolieti^.A tquipollet enim vniuerlali atfirmatiuae 
permutatis extremis, vt tantum animal efl homo , a-quiua- 
let huic omnis homo efl animal, & vice verfa. Vnde ex con- 
fequenti enuntiatio exclufiua fecundae forma? quae eil con- 
tradiftoria primx format cequiualebit vni particulari nega- 
riu$ permutatis extremis. v.g.Non tantum animal eft ho- 
mo,a?quiualet huic , non omnis homo eft animal, huc huic 
quidam homo non-eft animal. 

Ha&enusde exclufiuis difta fufficerent ,m'fi Sophiftac 
importunis fubtiiitatibus nos plura dicercre cogerent, & il 
lis refpondere ne videantur foli fibi fapere . Qusniobrem 
£Vnicum aut alterum documentum obferuandum propone- 
mus ad difeernendam oppofitionem vel tequiualentism in- 
ter buiufmodi exclufiuas. Primum documetum fit.Propofi- 
tis duabus exclufiuis ex eifdem extremis, recurrendum eft 
ad illarum exponentes:& quo pafto videris vtriufque ex- 
ponentes colleCiue confideratas fe fc habere cum alterius 
exponentibusritafe habebunt ipfat exponibiles. Alterum 
documentum eft quod fuperius fuit datum, non tffe certius 
contradicere quam toti propofitioni negationem addere. 
De alijs verolpeciebus oppolitionis nulla certiorem regula 
habebis , quam confiderarcexclufiuarum exponentes fimul 
fumptas Sc e regione comparatas, & quomodo inter fe repu 
gnaucrtntjita & exponibiles fefe adrnuicem refpiciet. Nam 
fi iplte exponentes in fola veritate repugnauerint, tunc ex- 
ponibiles erunt conTrarhe,vt tantum homo eft albus, tantu 
homo non eft albus. Quiaexponibiles affirmatius exclufi 
uz funt ha^Homo eft albus & nihil aliud ab homine eft al- 
bum. Exponibiles autem alterius negatius funt j Idomo 
non eft albus & omne aliud ab homine eft album. Vtercuc 
autem binarius exponentium poteft efte fimul falfus , non 

autem 


Era. llLQat). l.de Exctu fluis. 1 97 

aatem veruSjVerbi gratia in cafu quo fint equi albi & n *§?jk 
Veruntamen nullo modppoflunt^ftehrnui xciz . K.atio 
eft emdens quia inferunt per bonam conlequentia duas con 
tradicio fias» Nam inferunt duas vniuerisles coistranas , Ici- 
licet:Nihil aliud ab homine eft album & omne aliud abho 
mine eft album. Vndefi antecedens efllr verum confeques 
etiam effet verum» Rudus fi exponentes repugnauednt in 
folafalfitate,tunc exponibiles ermfelubcontrarias. Exeplu 
eft in exponentibus iecundaf formae comparatis cum expo- 
nentibus quarta: forma v.g.expanentes huius, Non taxum 
homo eft albus, funthre.NulWhomo^eft albus vel aliquid 
aliud ab homine eft album. item exponentes huius: Non ta 
tamhomo non eft albus, luntha^omhishomoelt albus yei 
aliquid aliud ab homine nqhleft album, vtraque autem difiu 
ftiua repugnat in lola falfitateeum altera.Er probatur, quia 
ili* duae dftiurnftiuae infef untur ex duabus exprefsis iubco- 
trarijs argumentando a parte diiiun&iuae ad totam v.g. ex 
iftis, aliquid aliud ab homine eft album Sc aliquid aliud ab 
homine non eft albam, ergo illa exponentes repugnant tin 
tum in fallirate. Probatur conlequentia, quoniam alias in bq | 
na conlequentia daretur antecedens verum «Sc confeques fal 
fum.Nam antecedes quod eft dua fubcontrariae,poteft effe 
verum pro vtraque parte, ex qua infertur vtraque pars con 
fequentis ergo tuae vtraque non poteft dlefalla. Tahdevt 
facilius pofsis diicernere variam oppohtionem exrlijfiuairu 

"conftitue tibi quadratum confactum . A.BJGiD. &in angh- 

lo-Adcribetantunihcmo eft albusy&in angulo ih Tatum, 
homo non eft, albus «St in angulo C.Non tantam homo non 
eft albus Sc inangulo D. «Noatantum homo eft albus. 

Sintque,A. 6 c b.fuperioresan&uliRc inferiores 
C.<Sc D.ita vfc. C.ex diametro relpiciat, 13, , 

i>, autem ex diametro refpi- 
• ■ ’= '\ijt ciar,A. :il . ■ ;• / :: r 

N 3 Figura 


u. •. t - 'neti ,j 






Lil er quartus 


Contrariae. 

Tantum homo tfl albus . Tantum homo » on ejl albuil 




homo eHalbus 

* Subcontrariae. 


N Vncergo confidera quomodo A. 8c B.contrariatur. 
£t quomodo G.&D.lubcontrariantur inter ie. Sunt 
autem fiibalrernatae ad fuperdores quas furium vet- 
iam ex direAo refpicrant. At vero vtraque eft contradi&o- 
xia ci quam ex diametro refpieit,In boc quadro poteris me- 

diC3fiproportionabiliter»quaec6fideiauimus in figura Mo- 

dalia, videlicet, quomodo demoftrentur.C.&,D. fubcotra- 
riari,quia vtraque eft contradi fboria lubalternanti alterius: 
ac proinde ex falfitate vtriufque (equitur veritas alterius fi- 
; cut fequitur veritas lubalternantis refpeftu alterius lubco- 
•traris. Vnutamefingulare in praelenti quadrato inuenies. 
enim, A , acquialet huic, omnis homo efi albus, Sc con^ 
quenter D,quaeeftcontradi£loria ipfi A,lcilicet,Non tara 
tu homo eft alnus, debeat aequiualere huic. Albii non eft ho 
ajnihilqmiaus inter B.& C.qua: funt contradnftoria?,non 

inue* 


c Tra* III Cap JLde Exceptiuh* J 9 9 

rnuenies fite proportionem,vt vtrique pofsis afsignarc ca " 
thegoricam aequmalentern permutatis extremis: fid ounta- 
xat,B.<3c C.fuis expoaentibus hypotheticis contenta’ hinf. 
Aduerte etiam quod quotiefcikjue in pr$di£'t is angulis ter- 
minus c 5 munrs antecedit diciioneexciuiiuavt in hac , Ho- 
rna tantuell albus, non poteris exclufiuaimroediate expo- 
nere:fed prius debes fingularizare fubreCl& fecundum tegu- 
las afcenSus vel defcenfusrquo fingularizato poteris proce- 
dere ad exponentes. Inqmbus omnibus femper debet efie 
regula comunis modus loquendi fapientum. JDebetquc ob- 
feruari ne in exponibilibas contingat aliquis defectus con- 
tra comunes regulas proptietatu logicahu.Huius reiexepla 
deinduftriaprretermutimuszquomamefiet abire in infini- 
tum, Scio ingeniolis adolefcentibus praedifta principia luf- 
ficere:alijs vero plura proponere maioris eonfufiouiscan- 
fam efle. 

(jtp ut de exceptmis. 

E C V N D V M genus exponibrliu efi Ex-# 
ceptiuarnm.Eft aute exceptiua enuntiatio qu® 
modificatur hoc fyncathegoreteatc , Praeter, 
vel aliquo alio fimili , quale efi , Nifi, excepto. 
Harum exceptiuaru quatuorTorma’ inflas ex- 
clufiuaru diftinguuntur.Quas etiam formas poteris colloca 
re in fimili quadrato A. B. C. D. Prima forma eft vbineque 
modus neque verbu negatur. Vt omne animal praeter henti 
nem eft irrationale. Secuda forma eft contradicioria vbi ne- 
gatio praemittitur in tota propofitione primsfiormff ; vt,no 
omne animal praeter homine eft irrationale. Tertia forma 
efi:, vbi dutaxat verbu negatur, vt omne animal praeter ho- 
mine no eft irrationale. Quartaforma eft cotradiftoria ter- 
tiae, In qua negatio praeponitur fupra tertia forma. Vnde/p 
fum verbu relinquitur affirmatu, vt No omne animal preter 
homine na eft irrationale. His fuppofitis,c 6 ftitue prima for 
ma in angulo A 6 c tertiam forma in 2 ngulo B.quae eft con. 
trariaprimae.Item fecundam forma confhtue in angulo D. 
quae ex diimetro eft contradictoria prima? forma?. Deniq$ 
quarta forma confiitue in angulo G-quae ex diametro 

N 4 con- 



zo o 


Liber quartus 


contradictoria tertias formae. Exponuntur autem iftx fof— 
tnx differenter iuxta differentiam oppofitionis;quam adin 
uicem habent.Enuntiatio quidem primae formae exponitur 
copulatiue per tres exponentes,quarum prima dicitur pras- 
iacens,quas relinquitur dempto fyncathegorematc. Praeter, 
& loco eius ponitur hoc complexum,aliudab,& pars exce 
pta debet poni in ablatiuo. Altera eft vniuerfalis affirmati- 
ua in qua affirmatur terminus comunis a quo fit exceptio: 
affirmatur inquam» de parte excepta. Tertia eft vniuerfalis 
negatiua in qua negatur praedicatum de parte excepta cu- 
ius exemplum eft. Haec eft exceptiuajomne animal praeter 
hominem eft irrationale. Eius prima exponens eft ; omne 
animal aliud ab homine eft irrationale. S ecunda eft : omnis 
homo eft animal Sc tertia eft Nullus homo eft irrationa- 
lis. Quas tres veritates, virtualiter includit illa exponibi- 
lis. Secunda vero forma exponitur difiunctiue per tres con- 
tradictorias fingulispropofitionibus primae formas . Dein- 
de proportionabiliter tertia forma exponitur copulatiue 
#per tres propofitiones , videlicet, perprimam praejacen- 
tem inftar praeiacentis prims fermm , & fecundam vni- 
uerfalem affirmatiuam , in qua praedicitur terminus a quo 
fit exceptio de parte excepta ,8c tertiam yniuerfalein af- 
firmatiuam in qua pratdicatutn affirmatur de eadem parte 
excepta. Tft exemplum , omne animal prieter hominem 
non eft irrationale qu$ fic exponitur , omne animal aliud 
ab nomine non eft irrationale , & omnis homo eft animal, 
& omnis homo eft irrationalis . Denique quarta forma 
exponitur contradiftorso modo ad tertiam, videlicet , di- 
fiunctiue per tres enuntiationes lingulas lingulis tertia' for 
mae contraaictorias , Has autem quatuor, formas tetidem 
dictionibus Dialettici defignantividelicet Lauate. Corno» 
ti. Peccata, hifopo. Vocalibus significantibus quantitatem 
Sc qualitatem, exponentium, ficut dictum eft ,de. exclu-- 
fiuis. 

Haec omnia communia .funt-apud Dialetticos , quit prae- 
fecto magis ad latinae lingus peritos pertinere videban- 
tur. Et idcirco nolumus in huiufmodi amplius immorari* . 
•§eft: dumtaxat hoc .admonere eandem proportionem pof- 

ie fetr 


20 1 


'Tra. J lL£ap. 1. de R eduplicaiiuis. 

fe fetuari inter exceptiuas conftitutc quadrato, q^as feruata 
eifiin exclufiuis- 

* 

Qaput tertium De re duplica- 
tiuis. 

ERTIVM genus exponibilitim e fi earum 
enuntiationum , quas reduplicatiuas vocant: 
quarum confideratio vtiliorefi prometapby- 
ficis & i heologis,quam confideratio de exclu 
fiuisSc de exceptiuis. Efi autem reduplicatiua 
propohtxd 5 qus modificatur hocfyncathegoreniaterln qua 
tum,ve!lsmiiibus : qualia funt.-qaatenus , fecundum quod, 
Qua ratione, vt fic , Prout» Solent autem accipilisc fynca- 
thegoremata dupliciter. Vno modo fpecificatiue (Seal io 
modo reduplicatius. Specificatiue quidem dicuntur accipi, 
quando defignant ieu determinat aliquam naturam vel for- 
mam aut partem fecundum quam praedicatum conuenitfuHi 
iefto vel denotatur conuenire. fit eftfapenumero dicdio 
diminuens vt AEtKiops elt albus fecundum dentes. Chri- 
flus in qhantum homo efi creatura , Cognofco Petrum in 
quantum venientem. Si igitur.In quantum, pratdiftw^fn odo 
accipiatur non opus eft alia expolitione quam exprimere 
naturam, vel formam vel partem ratione cuius denotatur 
prsdicatumfubiecfoconuensre, vtrbi gratia fi dicas Gini- 
fius in quantum nomo eft creatura fic explicabitur ", Chri- 
flus ratione humanitatis dumtaxat dicitur creatura, fit 
AEthiops efi: albusfecufidum dentes , denotat AEthiopem 
non effe album fimpjiciter fed in d en tibiis habere albedine. 
Sed quando reduplfcatiue accipitur feinper denotat cau- 
falitatem ia fignificato termini modificati. Etfecunduin 
hanc conii delationem quatuor formae reduplicatiuarum co 
ftituuntur.Prima forma eft in qua diflio reduplicatiua & 
verbum affirmantur, vt omnis homo in quantum rationalis . 
eft rifibilis. Secunda forma eft contradictoria primae in oua 
dictio reduplicatiua & verbum fimul vniea negatione ne- 
gantur, Vt non omnis homo inquantum rationalis eil rifi- 

N j bilis. 



2 0 2 . 

bilis. Tertia forma eft in quadiClio exclufiua nen negaturi 
fedfolum verbum nebatur ,vt, omnis homo in quantum ra- 
tionalis non eft rifibilis. Quarta forma eft contradictoria 
teitisjvbidiftio exclufi.ua negatur Sc verbum duplici ne- 
gatione manet affirmatum. Vt, non omnis homo inquan- 
tum rationalis non eft rifibilis. Hoc fuppofito prima for- 
ma copulatius exponitur per quatuor exponentes , & tor- 
tafsis idcirco reduplicatius dicuntur huiufmoci exponiDi- 
les^qula bis duplicant exponentes. Prima itaque forma fic 
exponitur copulat tue. "Vt prima exponens fit praeiacens, 
qus remanet ablata dictione, inquantutn-. Secunda vero 
eft afhrmatiua, in quaterminus reduplicatus affirmatur de 
iubiecto exponibilis fiue diftributo fiue non diitributo. 
Tertia proDohtio eft vniuerfalis,inqua debet affirmari prre 
dicatum de termino reduplicato . Quarta enuntiatio eft 
cauialis , in qua exprimitur ratio connexionis prx dicati cu, 
fubieCto. Eft exemplum. Omnis homo inquantum ratio- 
nalis eft riftbrlis.Sic exponitur, omnis homo eft rifibilis:& 
€bmnis homo eftrationalis:& omne rationaleeft rifibilenSr, 
quia aliquid eft rationaleideo eft rifibile.Detnceps fecunda 
forma, fcilicet, Non omnis homo inquantum rationalis eft 
rifibilis, ficut eft contradictoria primarjira exponitur con~. 
tradieforio modo, videlicet, difiunCtiue per quatuor pro- 
pofitiones , quarum lingulas contradictoris funt fingulis 
exponentibus primae formre : vt tu ipfe poteris exercere, 
lam tertia forma exponitur copulatiue per quatuor expo- 
nentes;quarum prima eft praiacens , & fecunda debet effe 
affirmatma inqua affirmetur terminus reduplicatus defubie 
Cto exponibilis, tertia vero debet effe vniuer falis nega tiua, 
in qua negetur praedicatum de termino reduplicato, & quar 
ta debet effe caufalis, vbi exprimatur ratio remotionis prae- 
dicati a fubieCto, v.g.omnis homoinquantum rationalis no 
eft rifibilis, fic exponitur ; omnis homo non eft rifibilis , 8c 
omnis homo eft rationalis, & nullum rationale eft rifibile, 
& fi aliquid eft rationale, ideo no eft rifibile. Denique quar 
ta forma eft contradictoria tertiae, ac proinde difiunCtiue de 
bet exponi per quatuor propofitiones lingulas contradicto 


Liber quartus 


Tra . 111. Cap. Ide R edufUcatms 20 3 

rias exponentibus tertia: formae.Ha&enus difta a nobis co 
munia funt.Circa qute tamen aliqua aduertere per necefla- 
riumeft pro fuperionbus difciplinis Theologia fcilicet 8c 
teetaphyfica. 

Notandum ergo in primis circa diftinclionem illam quz 
fadla eft de fyncathegoremate,inquantu,& fimil;bus,vicieJi 
cet aliquando accipi fpecificatiue aliquado vero reduplicati 
Ue,Notanduinqua eft,di<ftione illa fpecificatiue, aequiuale- 
re huicjdefignatiue^eujdeterminatiuejob id quia diftio, in- 
quantu,defignat& determinatinfignificato termini, cui ap 
ponitur,aIiqua rationem aut formam aut notionem aut par 
tem fecundum quam praedicatum fubiefto conuenire deno- 
tatur &hoc modo adhuc dupliciter poteft accipi primo 
quatenus defignat conceptum vel notitiam rei fignificatar, 
ratione cuius prardicatumdenotatur conuenire fubieifto,^: 
tunc profetlo eft quadam appellatio rationis. Vt fi dicas 
Petrus inquantum homoeft fpeeies,cuius fenfus eft, Petrus 
quatenus concipitur conceptu coir.uni hominis eftfpecies 
Vniuerfalis.Si aute di£Uo,Inquar!tum,defignar<et realem ra- 
tione hominis effetfalfa ilia propofitio, quia ellefpeciene^ 
que ponitur in diffinitione hominis , neque realis eius pro- 
prietas eftded valde accidetaliter praedicatur fpecies deho 
xnine,neciecundum aliquod accidens reale fed rationis veri 
ficatur de homine fpccie effe. Altero modo poteft accipi, In 
quantum,itavtdefignetaliquamtealem naturam vel parte 
ratione cuius & non alias denotatur pr^dicatum fubiedio 
conuenire, & hoc modo femper eft dictio diminuens . Non 
.enim prardicatuni abfohiteconuenitfubieblo.fed cuilload- 

dito ficut dicitur AEthiopsalbuslecudum dentes. Sic etiam 

Chriftus Dominus in quantu homo eft factus. Abfolutc ta- 

odi di 
i necef 
i bonu 
tis ens 
•ns eft 
. Hac 
in qua 
. tum 


men non dicitur tactus. Obkruadu tamen eft humfir 
ftiones fpecificatiue acceptas aliquando apponi uo t 
litatis caula quam explicationis gratia, v e.cfi diciom 

inquantum bonum eft obieafi voluntatis £ns iecv : 

Htobiea U mintelleftus:& tamen fine ilio addito’ 
obiectum intelleftus & bonum obie&um voluntati' 

mm Wiong explicationis gratia dicimus, filius Dei 


20^ Liber quartus 

tamhoiao mortuus efl: pro nobis . Qua; propofitlo et bini 
ablata dictione fpecificante, remanet vera, fcilicet filius Dei 
mortuus efl pro nobis, ficut & filius Dei natus eft ex Vir® 
gme. Huius etiam rei gratia quanuis h^cfit vera ; Petrus^ 
eftcrifpus abfolute loquendo 5 tamen folemus adijcere fe- 
cundum caput: quae dici io non eftdiminuens , fed potius 
explicatiua prioris. Docet enim D. Thomss q.part.quatft. 
ib.art. 8. ea quae indifferenter conueniunt toti vel parti 
quandololi parti conueniunt , non attribuimus ea Ampli- 
citer toti , vt non dicimusiAEthiooem efle albumfted ie- 
cundum dentes. Quando vero aliquod prsdicatum foli 
parti poteft conuenire, tunc abfolute dicitur de toto , fi 
foli parti comte niat , &fic dicitur fimpliciter homo crif» 
pus etiam fi tantum in capite crifpitudinem habeat. 

Altera acceptio diftionis In quantum & fimilium eft 
quando reduplicatiue fumuntur. Hoc efl; quia illarum of- 
ficium efl denotare rationem caufae quaerendam efle in fig- 
nificato termini cui adiunguntur.Ex quo fequitur , quod fi- 
cut efl quadruplex genus caulse:ita didlio in quatum poteft 
denotare quadruplice rationem caufte fcilicet formalis vel 
materialis vel efficientis vel finalis. Exemplu primi , Petrus 
inquantum habet albedinem eft albus, & in quantum habet 
anima efl: viuens. Exemplum fecundi, Petrus in quantum eft 
compofitus ex contrarijs efl corruptibilis. Exemplum ter- 
tij, Ignis inquantum eft calefaftiuus calefacit, aut Petrus fn 
quantum artifex aedificat. Vbi aduerte , quod quando de- 
lignatur caufa efficiens non eft opus tertiam exponentem 
efle vniuerialem , fcilicet , omnis aedificator aedificatied 
luffieit, omnem artifice efle aedificatiuum virtute artis asdi- 
ficaadi.Et hoc modo ifts propofitiones dicuntur per le.aedi 
ficator aedificat, medicus curat,& de ratione boni efl fe ccm 
municare,'noc eft, efle communicatiuu fui,<5c quando fe cora 
jnunicat,agit quod decet naturam boni. Exemplum quar- 
ti eft, finisin quantum finis efl principium elecfionis. Ni* 
hilomiaus aliquando huiufmodi di&iones accipiuntur non 
proprie caufaliter defignando caufam fecundum rem, fed 
fecundum quod elfeftus folet efle caufa cognolcendi realem 
caalam,v. g.Aftrolegus cognofcit terram interpofitam in- 
ter 


<Tra. lII.Qtp- llll.de An fini necef qua. 20 j 

ter folcm 8c lunam in quartum videt lunam ecclypfan. Cu 
tamen fi, In quamunqdefignaretcaufam realem potius vice 
'fcerfa dicendum efiet, Aftrclogus icit lunam eclypfiari, in 
quantum cosnoTcit terram imerpofitnm inter folem Sc lu- 
nam. Afiquid fimiie accidit in di<ftione.Q«ia, verbi gratia, fi 
quis affirmet folem iam ortum die, & alter interroget, vn- 
de ficis ortum iam fo!emrRe<fterefpondebit,quia video fiple 
dorern eius per feneftrat rimulas intrantem . NecefTeerit 
itaque in diiputatior ibus , ne laboretur in atquiuoco , vni- 
ueria harc in promptu habere. Quz omnia vtmagis expli- 
centur tres quarflioneSjVel quatuor diiputare vifium eft. 

uartum. ^De tribus qmfiionibus ar- 
ca reduplicatiuas. 

Varftio prima^an fint necefiTarite quatuor expo 
nentes in fingulis quatuor formis reduplicatiua- 
rum. Arguitur primo pro partenegatiua. Nam^ 
in prima 8c tertia forma tertia exponens fiuper- 
fiua videtur ergo.&c. Probo antecedens', quia 
tertia expo nens .j nc l U£ }j tUF in quarta, vinelicet.quia aliquid 
e fi rationale illud eft rifib ; le,qux includit virtualiter, om- 
ne animal rationale eft rifibile. Etenim cauialis enuntiatio 
vniuerfalis eft. Et eadem eft ratio de tertia exponete tertiae 
forme: acprolnde etiam in fecuda & quarta forma quat fiunt 
earu cotradicf oriae fuperflua erit tertia ex ponens. Arguitur 
fecundo. Prima exponens etia continetur in tertia &. iecun 
da, ergo illa eft fuperflua. Probo antecedens, nam bcnefequi 
tunoinne rationale eft rifibile & omnis homo eft rationa- 
lis,ergo omnis homo eft rifibilis.Conclufio eft prima expo 
nens,praemi{Tae autem prima Sc fecunda. Erso ex illis fiequi- 
tur prima,ergo vel prima vel tertia eft fuperflua . Ar»uitur 
tertio & probatur quod prima & tertiaexponentes fint fu- 
perflua?. Nam fi secunda & quarta inferunt tcrtiam:& rurfus 
fecundare tertiainferuntprimanqergofecuitds & quarta in 
ferunt primam per regulanq Quidquid fiequitur ad confe- 
quens bons confequentis iequitur ad eius antecedens«Dc~ 

* nique 




2 6 0 Liber quartus 

nique probatur, vnicatn exponentem fufficere ad expcfitie 
nem huiu>;0 nanis homo in quantum rationalis eft rifibilis. 
Nam haec caufalis TufficitiQuia homo eft rationalis. eft ri fi m 
bilis. Et probatur quia in ilia includitur, omnis homo eft riff. 
bili; & horno eft rationalis & omne rationale eft rifibile, <Sc 
quia aliquid eft rationale ipfum eft rifibile . Pro folutione 
huius dubij nota aliud die afsignare 5 qmualente vel rrqmua 
lentes enuntiationes rpfi exponibili,& aliud dic exponeres 
oroferre qua: explicet cp implicite cotinetur in exponibili. 
Hoc fuppofito, refpondetnr ad dubia & iit prxtnacoclufio, 
fi tantum aeqtupollentiae rationem habeamus, haec propofi- 
tio.amais homoinquantum rationalis eft rifibilis, conti erti 
tur cum ifta omnis homo quia rationalis eft rifibilis eft. Ni 
hii enim veritatis continetur in vna quod non contineatur 
in alia. Secunda conclufio . Si explicationis rationem ha- 
beamus , multo conuenientius quod implicitum eft in illa 
exponibili: omnishomo in quantum rationalis eft rifibilis, 
explicatur per quatuor illas enuntiationes, quam per tres <Sc 
0quam per duas vel vnam : Probatur : quia illa exponibilis 
quatuor illas veritates in fe implicat ,ergo per eas explicite 
& dtftinfte politas conuenieter exponitur . Hoc enim dicit 
ratio exponibilis, vt quod implicitum eft explicetur. Ter-’ 
tia conclufio. Illa quarta exponeiisncilicetjQuia aliquid elt 
rationale eft rifibile, conuenientius ponitur , qua iftaiQuia 
homo eft rationalis eft rifibilis.Ratioeft, quiaformalius ex 
primitur adsquata ratio caufalitatis ,per terminu trafcedea 
tem.quamper fpecificum na -fpeeificu includit in fe animal, 
quod non eft ratio rifibilitatis.At vero terminus trafeendes 
non facit compofitionem cum , rationale , vt conilatapud 
Metaphyficos.Vkimaconclufio.Si loco di£fionis, In quaa 
tum tubft i tuatur .diftio,quia,aequipolletiani effiat 8 c xqu i- 
uocationem fy ncath ego rem a.tis,I ti quantum,toIlit:durncau 
faiiter < 3 c reduplicatius diftiojQuia , denotat accipienaum 
-ede terminum inquem fertur. Et profefto conuementer po 
tcfi: dici hanc caufalcm fufficere ad explicandum fe nfurn hu 
ius exponibilis: Omnis homo inquantum rationalis eft ri- 
fibii is. Quoniam hieccauCalis requirit ad fui veritate, quod 
antecedes fit .verum <Sc quod fit bona confequeatia Sc q> an- 

tcce- 


Tra. Ul.fyf. lllI.&An fit nccsf. 207 

tecedcsfitcaufa cofequentis. Vt ia infupcrforibus ciifiu e fi. 

Ad argumenta uioppoiitum Ildpondetur omnia illa co 
\firmare noitram primam c 013 cludi ornem. Sed quatenus ni ili 
xant contra altas concluhones , neganda cft ietnpcr-conle- 
queatia propter ratione rmidamenti a nobis prarfuppohti. 

Quaeritur fecundo quomodo fupponant termini co mu- 
nes politi in reduplicatiuis, Loquor autem de fuppoiuio- 
ne quarum ad quantitate fecundu diftributionem aut par- 
ticukntatem , velconfufionem vel determiiutionem.Ref- 
pondetur & iit prima conclulio.lureduplicatiuis omnes ter 
mini praeter terminum modificatum illo fyncathegoi enia- 
te, inquantum, fupponunt fecundum exigentiam lignorum 
ficut m alijs iiatplicibus cathegoricis.v.g.in hac propofitio 
ne j Omnis homo inquantum rationalis cft. rifi bilis, iubie 
ftum iupponrt diflrihutiue,& praedicatu confuie: imo etia, 
llatioualiSjiupponit cenfufe refpeftu fuhieeii. Vt patet in 
fecunda exponente. Ojnnis homo eft rationalis. Sed tota 
difficultas eit quantum ad effectum fyncathegoreinatis. In 
quantum, an diftribuat terminum quem modificat, an vero# 
illefupponat determinate vel confufe vel potius fup.po- 
nat iimpheit er & immobiliter. Quibufdam videtur diihi- 
bui,quia in illa tertia exponente diftribuitur,onme rationa 
le eft rihbile. Alijs vero videtur non diftribui faltem com- 
plete quia in fecunda exponente non diftribuitur , imo ne- 
que in quarta videtur dntribui.N ihilominus fit fecunda cp 
defio.Ifle terminus quem modificat did io , inquantum , fi 
communis eft diftribnit faltem virtualiter : Poftulat enim 
prgiscatum perfe conuenire omni fignificato illius tenui, 
niquesi moaificat»v.g.X)n3nis homo quia rationalis rifibi- 
lis eft. Vbi rationale diftribuitur refpedu prardicati,Rifib],_ 
lis,nifi enim omne rationale effet rifibile non cflet prop u fi 
tio illa perfe, imo falfa eilet caufalis.Igirur ad iui veritatem 
requirit omne rationale e fi e rifibile.Ha-c dicimus de expo- 
nibilibus prime & tertiae formae. At vero in expombilibus 
fecu fe <5c quarta? forma? fit tertia conclufio. Omnes iupu 0 
fiti anes terminoru debent fe habere cctr adi ct oria modo re 
fpectu luppofitionis tcrminoru,qui funt inprima vel in u r 
£!•! ^veritateexponibilisfccude 6c quarte for u^. 


2@i 


'Liber quartus 



fufficit vna exponente effe vera,quia dfiuctiue exponiitur. 
Quarta concludo. Quamuis terminus modificatus afynca- 
thegoremate,In quatum,fupponat diftributiue in tertia e>^ 
ponente, & in illapofsitrefolui per legitimum defcenium 
vel afcenfum , tamen in ipfa exponibili atque in quarta ex 
ponente fupponit fimpiiciter vfqueadeo vt nunquam fit li 
citus afcerdus , vel deicenius ergaillum terminum coniun- 
clum cum dictione. In quantum, aut cum dictione , Quia. 
Ratio huius eft, quia iita: dictiones & Smiles habent appel 
lationem quandam rationis, vt paulo poft explicaturi iu- 
mus:& idcirco tam in afcenfu quam in dekeniu femper va- 
riatur appellatio & efficitur mala consequentia. Non enim 
fi ratio cauialitatis conuenit communi, nec-cfie eft vt conue 
niat lingulari nec vice verfa. 

TJegtns catt Verum vt melius comprehendam quod implicitum eft in 
fideratis de enuntiatione qux modificatur dictione,inquantum,& fimi 
reduplicati- libus^aperiam tibi dialefficum myfterium , vnde inteiligas, 
#/■»• quanta attentione opus fit in disputationibus in quibus ad- 

•mifcetur Sc interuenit diftiofin quantum,vel fimiies fi acci- 
piantur reduplicatiue Sc caufaliter. Scias igitur primam for- 
mam & tertiam reduplifiatiuaru includere virtualiter non 
folum fyllogiimtrm , fed etiam requirere ad fui veritatem, vt 
ille fyllogifmus fit demonftrano. Ponamus cxemplusn in 
prima forma.Haec exponibilis, omnis homo in quantum ra 
tionalis eft rifibiiis continet implicite hunc fyllogifmum, 
omne rationale eft rifibile, omnis homo elt rationalis, ergo 
omnis homo eft rifibiiis . Ecce tibi tres exponentes primae 
formae. Nam coclufio eff prima exponens. qua: dicitur pre- 
iacens, maior vero <Sc minor funt fecunda Sc tertia exponen 
tes,Sed adhuc exponibilis n5 eft cometa fyliogiimofted ad 
huc reaairic adfui veritatem antecedens efle caufam confe 



boatur, vt fi dicas. Aliquod animal in quantum rationale eft 
rifibile continet hanc demonftrationem : Omne rationale 
c Ii rifibile, aliquod animal eft rationale , ergo aliquod ani- 
mal eft rifibile. Proportionabilitcr hoc ipfum poteris expe 
nn ia tertia figura conftrues fyliogifnium in Celare, vel in 


Tra. II I.Cap . 11 1L Jnfintf.expon. 209 

Ferio ex ipfis exponibilib 9 tertie figure. Ex' c!i£lis (equitur 
fufficere aci falfitatem exponibihs prinis ec tertis forni® 
^num defedhmi in prsduflis r equili tis sd deroonfranone 
ni illis inclufum.Sequicur fecundo exponentes fecundae for 
ms <5c quartae expombihum e fle examinatorias veritatis 
autfalfitatis exponibilitim prims <St tertis fornis . Ratio 
e (1, quoniam exponibiles fecunds St quartae ferms expo- 
nuntur clifiunctiue >3c contradictorio modo ad prima & ter- 
tiam. Quo fit vt ad falfitate primae vel tertis fufficiat quod 
vna propofitiofeeunds vei quartae figurs fit vera ac prela" 
de ex illo particulari defedtu critfalfa exponibiiis primae 
forms vel tertis.fiquidem ad veritatem contradiftoris fuf 
ficitvnam partem effc verarmvnde quilibet defeftus in pri- 
ma & tertia forma fuFriciet , vt -illa fit falfa quia copulatiue 
exponitur. Qusritur tertio, quomodo vniuerfaliter pofsi- 
mus difeernere ieduplicatiuarum oppofirionem ? Ad quam 
qusfiionemrefpondetur,&fit prima concIufio.Sematis co 
ditionibus oppofitionu , qus funt neceflaris in alijs lim- 
plicibus cathegoricis, prima forma reduplicatiuarnm dire-^ 
fte & ex diametro contradicit fecuds forms: St quarta for^ 
ma tertis, vt manifeffum eft in diffinitionibus ipfarum for- 
marum. Secunda conclufio. Prima forma 8c tertia funt con- 
traris.Tertia conclufio. Secunda forma & quarta funt fub- 
contraris. Quarta conclufio. Prima forma Sf quarta funt 
fubalterns,ira vt prima fit fubalternans & quarta fubalter- 
nata:ficut tertia forma eP fubalternans ad fecundam forma. 
Omnes hs conclufiones fiatim demon ft rabuntur prsmifTa 
figura proportionabiii cum figuris aliarum oppofitionum. 
Fingamus igitur quadratum & in angulis fupernis colloce- 
tur, A & B,& in infernis C ,<5c D,&tunc in A, fige prima for 
mam St in B, tertiam 8t in, C, quartam & in,D, fecuda. Nue 
ergo demonftratur, A 8c B. contrariari : quia funt dus pro- 
pofiriones participantes in extremis altera affirmatiua & al 
tera negatiua repugnantes in veritate 8c non in falfitate: er- 
go funt contraris,quia hsc eft lex contrariarum. Probatur 
antecedens, quia vtraque earum infert contradift oriam alte 
nus 8t non infertur ex illa, ergo repugnant in veritate & no 
ia falfitate iuxta communem regulam fupra fatis explicata. 

Pro- 


2 1 0 Liber quarius 



dinunthue.fed vna pars imo tres partes difnm&iua* ] f ' ferg 
turexalijs tribus partibus copulaturae , ergo bona conie- 
quentia Nam fufjS ceret quod vna loia pars copulatiuae m 
terret v nara partem difiuntfiuae. Quoniam aci veritatem co 
pulatiuae requiritur omnes partes'elle veras, ad veritatem 
dihunchuartufncit vnam partem e fle veram. Non Qitur 
pofstoile erit antecedens verum $c confeaueirs falTum 
Quod autem ex , C. non fcquatur A. manifeftius eff quam 
-probatione indigeat.Quoniam quod non lequitur ex qua- 
libet parte difiuncfiuar non iequitur ex tota : ieet ex nulla 
parte fequitur tota illa copulatiua , vt patet propofitis 
exponentibus ante oculos , ergo, A, non iequitur ex, C. Vt 
autem ad lenium videas documenta nollra eccc tibi duas fi 
guras, alteram quatuor expombiI.um 3 & alteram quae m eif 


A 


B 


Omnis homo 
inquanturo rationali* 
eft rifibilis. 



C 


D 


Non omnis homo 
in quantum rationali* 
Boii eft rifibilis. 


Non omnis homo 
inquantutn rationalis 
€ft rihbilis. 


Omni* 


^Iya. IILCap. IlIhdAn fent-<f.exj?0n. 


\ 


A 

a fiyytvxtlv&j 

Omnis homo eft rifibths 
\ O sanis homo eft rationalis 
Q Orans rationale eft rifibile 
/ Qasaaitquid eft ratioaaleeft" 
riShile. 


2 11 
B 


. Nullas homo eft nubilis 
V Omnis homo eft rationalis 
St «c Nuliu rationale eft rifibile 
1 Quia aliquid eft rationale 
ideo aon eft rifibile. 






Jom <ys 


Vel. 


Aliquis homo eft rifibilts 
Aliquis horno no eft rationalis 
Aliquod rationaie eft rifibile 
Non quia aliquid eft rationale 


iieo non eft rifibile. 


D 


f/a* HcuLa/r n&ietivtKji 


Aliquis homo non eft rifibilis 


Vel 


V Ahquis homo non eft rationalis 

* 6 1 - ?■ n • r - 1 •? 


< AiiOLiod rationale no- ett riiibt 
£ Non quia aliquid eft rationale eft 



rifibile. 


In hac pofteriori figura apparebit quomodo, A, & B, re- 
pugnent i n veritate quia vtxaque eft copulatius, & tres ex- 
ponentes in, A, funt eaidenter contrariae refpeffu aliarum 
trium in B:cum iufficeret vnam vni-contrariam efife, vt vtra 
que copulatiua repugnarer alteri in veritate, ergo. A 
P L iori tigura funt contraria: riquidem exponentes tres re- 
p Jgnant tn veritate & non in talutate. Neque te moneat 
qitoci A. ocB.coueniutin vna exponibili vniuerfaii affirma 
tiua,fciiicec omnis homo eft rationalis, qus eft fecunda ex- 
ponens. Quoniam ifta conuenientia nihil prodeftadhoc 
quodipfaecopalatiuar A,& B,conueniant in veritate : nam 
vtraque requiri t veritatem omnium fu arum partium, quaru 
tres triousemdenterrepugnant in veritate. Ia-ra vero aperte 
videbis quomodo A.copuiatiua inferat, C.difiunftiuarquo- 
nsam i.res partes in, C.difiuncfiua, inferuntur ex tribus parti 
bus ii‘, A, copulatiua. ct hoc ipturn experieris comparando, 
BjCopulatiuam ad D. difinn&iuam. Denique quod C. & D. 
opponantur fubcontrarie fic demonftratur: Poffunt dari ve 
rx 3< nullo modo falfa?,ergo repugnant in falfitate & no rn 
vernate. Probo antecedens, quia ex falfitate difiun Aiuar, C, 
£eq«icur veritas alterius difiu Amae, D, Probatur quia ex fal- 
* Jt o' ^ ’ ec l U!tar veritas in B. quas eft eius contradicio- 
na. liurfus ex veritate B. fequitur veritas D,quse eft eius 
iubalternata , ergo de primo ad vltimum ex falfitate , C, 

O i feqai- 



/ 


•v 


2 12 


Liber quartus 


fequitur veritas, D.Non igitur poliunt efle fimulfalfa»,C>& 
D.Qgsod autem pofsint efle verse probatur , quia cx C,ad 
A, non clt bona confequentia > vt confiat, ergo poterit dari# 
antecedens verum Sc confequens falhmi.Tunc igitur s C,ex* 
ftente vera eritfalfa A:ac proinde erit vera O, eius contradi 
dforia ergo de primo ad vltimum C.& D- pofTunt eile Innui 
verse. Neque etiam hic te moueat quod C.& D. communi* 
eant in fecunda propofitionejquia hoc non adiuuat ad falfi- 
tatem difiundliute : quoniam aliunde fufficienter refiflitur 
falfitathnam C.&D. vtraque habet tres tribus oppofitas 
fubcontrarie euidenter, ac proinde non poterunt efle fimul 
fabar C 3 & B,cum vtraque fit difiundiua,ad cuius veritatem 
fufficit vnam partem effe veram. 

Ex didtis habes vnum corollarium mirabile, quod quan- 
tiis ad contradidiionem duarum ex ponibilium Irt necefia- 
riuin>qu6cl vtriufque fingula? exponentes fint contradidto- 
rix fuo ordine fingulse fmguiis alteriusjtamen vt expombi- 
les contrarientur noneft inconueniens quod vts iulque fec u 
da exponens fit eadem , ficut etiam non eft inconueniens 
*uod in C. D.exponibilibus fit conuenientia in fecunda cx 
ponente. Sed mirari defines.-fi memineris fola contradidlio- 
nem efle perfe diam oppofition em; alias vero oppofitiones 
eiTe deficientes ab illa ac proinde pofTunt conuenire in ali- 
quo quod Contrarijs non prolsit ad veritatis conuenientia, 
neque fubcontrarijs obfit quominus couenirc pofsint in ve 
mate 3c repugnentur falfitate . Hadfenus de Oppofiticne 
Reduplicatiuarumdiclafufficiantrnam reliqua ex prj* 
iadfis fundamentis &prarfixis figuris ipfe 
tuo difcurlu aiTequi 
poteris. 

Caput 


< T' ra. IILCap. V.de oddfodo difcer. z i J 


^Taput quintum ‘De modo difcernendi inter 
\ bonam (df malam a rgum stationem cum 
figno reduplicatiuo. 


VPLICITER poflumus confiderare ar- 
gumentationes quae fiunt cum huiufmodi fig- 
nis 3 In quantu,& Quatenus, <Sc fimilibus. Vrso 
modovt conftituuntcxponibiles redaplica- 
tiuas comparabiles adinuicem vel ad Tuas ex- 
ponentes. Et Gc eft prima regula.Bona confequentia eft ab 
expombili adfuas exponentes fimui fumptas& vicever- 
fa. Item fecunda regula . Bona eft confequentia ab expo- 
nibiii prims formae ad exponibilem quartae forma: & ab 
exponibili tertia: formae ad exponibilem fecunda: formae. 
Nam in iftis procedit argumentatio a fubalternante ad fub- 
altcrnatam. Tertia regula fit. A qualibet exponente ex- 
ponibilis copulatiue ad fuam fubalternatam exponibileni® 
difiuncUue eft bona confequentia : dummodo non fit an- 
tecedens illa exponens fecunda * in qua conueniunt prima 
Sc tertia forma,qute funt contraria; . Nam inflaretur faci- 
le confequentia in his terminis, & in prima forma , verbi 
gratia.Omnis homo in quantum rationalis eft cquus.Tunc 
enim fecunda exponens eft. Omnis homo eft rationalis 
& vera eft,& tamen tota difiunftiaa quae eft in C. erit fal- 
fa,vt patet quia omnis pars ftlms drfiuncliux falfa eft^ ver- 
bi gratia. Aliquis homo eft equus. Aliquis horno non eft 
rationalis. Aliquod rationale eft equus . Non quiaaliquid 
eft rationale ideo non eft equus. Omnes funt f-aliae. Dare- 
tur ergo antecedens verum & confequens fidium, Et ra- 
tio eft quia exponentibus lingulis partibus ex ponibilis 
copulatiue praeter fecundam exponentem refpondet in 
difiun&iua vna fubalternata exponens . At fecundae non 
refpondet nifi fua contradictoria vt patet in poftenori fi- 
gura. Quarta regula pro fecunda <5c. quarta forma. A qua- 
libet exponente exponibilis difiunctiue ad ipfam ex po - 

O 3 nibi- 



2 14- Liber quartus 

nibilem eft bona confequentia , quia procedit quafi a parts 
difiun&iuae ad totam. Altero modo ilis dictiones confide- 
rari poliunt , fiue fumantur fpecificatiue fiue reduplica-j 
tiue , quando veriant terminum vel diftinctam ratior.eiw 
fignificati eiufdem termini in quem exercent uinm-ofnciu, 

Qs amobrem alia documenta tradere necefle efivvt dif- 
cernatur inter bonam 8c malam argumentationem qux fit 
variando terminum reduplicatum vel Ipecificatum a fynca 
thegorematerln quantum, vel fimilibus. Primum documen 
tum. Quotiefcunque variatur terminus cui adiungitur 
di£lio,in quantum dtfirniles fiue fpecificatiue fiue redupli- 
catine accipiantuqfemper fit mala confequentia & poterit 
inflari infe vel in fimili forma. 

-Secundum documentum. Etiamfi terminus fpecificatus 
vel reduplicatus non varieturtfi' tamen in re fignificata in- 
ueniat intellectus duplicem rationem inclufam , dcia vna 
propofitionefpecificetur vel reduplicetur termmus,fecun- 
dum vnam rationem , 8c in alia propofitione fecundum ab 
teram ratianengfcmper erit mala confequentia : & inftabi- 
#nr in fe vel in fimih forma,quiac!f variatio appellationis. 

Tertium documentum. Vbi videris dictionem, In quan- 
tum poni in antecedenti & in confequenti , fcrnpcr tibi fir 
cofeqaetiade inflantia fufpefta donec examines an (It le- 
gitimus fyHogifmus. Potefl enim fieri legitimus,qualis cfl 
hic, Petrus in quantum homo efl rifihilis & Petrus efl ani- 
mai,ergoaliquod animal in quantum homo cft rifibile. In 
quo fyilogifino accipitur,In qua n tutn red u plica tiue & me- 
dium eff Petrus & additum medio in maiori efi: illud com- 
plexum, In quantum homo, quod quidem debet apponi mi 
nori extremitati in conclufionc iuxta fyllogiflicam legem, 
vt libro fequenti plenius cognofces. Hocipfum dicimus 
fi dictio, Inquantum , accipiatur fpecificatiue vt in hoc 
fyliogifmo . Chriftus in quahtum homo efl creatura Sc 
Chriftus eft Deus,ergo Deus in quantum homo ell creatu- 
ra. In quo fyliogifmo neque variatur terminus Ipecifica- 
tus vel reduplicatus, neque variatur ratio fignificata per 
terminum , ficut ia primo & fecundo documento aduer- 
titsus. 

i Sei 


T* 'va, III Pap. V de Adado dtfcer. 2 1 j 


/ j 


ecei Tatia (ist praedica 


Sed-vt apertius cognofcas quam jk< 
documenta 

tibi exep— — .... „ n - 

n humanis.v.g.Petrusin quatu homo ei! rni0ilis,oc i etrus 



neque feraat legem alicuius loci dialectici. Nasn fiaccipia? 
tur pro medio totum illud Petrus in quantum h omo, debet 
tiTe conciufiojlenfibile eft rifibile, neque debetint rare con 
ciufionem medium aut pars medij. Deinde. fi eodem mo- 
do accipiatur in maiori Sc in minori, in quantum homo,al- 
tera.erit faiia.Nam fi in tnaiori redupheet differentiam ho- 
minis vkimam , vera eff maior , led in hoc fenfu minor erit 
fafia.Etir autem vera fi In quantum reduplicetmtior.em ge 
nericam hominis, fcilicetjrationem animalis. Quodneceffe 
eff dtfhnguere,ne rcfpondens C3piatur. Et profefto abfolu 
te loquendo didiio, In quantum , femper rednplicat ratio- 
nem. admqu-ata termini comunis in quem fertur, ni fi afferes 
aliud velit prefupponere , quoadmiffo, ftatim aperietm: 
fcallacia argumentationis. Erit enim milia trquiuccatio vct 
variatio appellationis'. Ecce aliud exemplum. Hoc corpus 
in quantum album cft difgregatiuum vifus , & omne album 
io quantum album eftintrinlcce coloratum , ergo hoc cor- 
pus alb mu in quantum coloratum efl ddgregatiiium vrfns. 
Vides antecedens verum & cn nfequcns: fidium. Vnde ne- 
ganda eil confequentta neque probabitur habere for- 
mam fyllogifficaminam variatur appellatio ex parte diftio 
nis. Imqaantum, ied fclrnn poterit concludi.ergo aliquod 
coloratum eft dsfgregatuuim vifus. Ecce aliud exemplum. 
Petrus in quantum.ccecus non videt & Petrus in qiinntu Pe 
trus cit aptus v.tdere, qua? pramidx vera (unt fpeeifiertiue 
accipiendo. In quintum : & tamen confequens eft falfum. 
•Scilicet ergo Petrusin quantum aptus videre non videt, 
Ied loimrrl equitur, ergo aptus videre non videt- Sit vlci-’ 
tnum exemplum meth aphy ficum. Esns in quantum ens eft 
obieetum intellectus Sc ens ia quantam ■ens^ft.bonatW.ergo 
omne ens. in quantum- bonum eft obie6itim- intelkftus'. 
Eccequoihodo , etiam h nem difUngsantsc nifi ratione, ens 
• 7 - O 4 & bo- 


2Hf 


Liber quartus 


i 


8c bonum , tamen propter differentes conceptus,quos for 
niamus de ente & de bono, non omnia auae conueniunt en 
ti fub ratione entis cognito, conueniunt ei fub ratione bon 
cognito. Vnde variatur appellatio in huiiifmodiconfeque 
tia.-Sc etiam di&io, in quantum, non eodem modo accipitur 
in vtraque praemiUa. Na in maiori reduplicat vel fpecincat 
rationem formalem entis fecundum quamformaliter termi 
natafiioneni intellectus vt efl a potentia inteiledliua. At 
vero in minori reduplicat eandem rationem tamquam radi- 
cem bonitatis, quae eft velut pafiio entis fecudum quam eff 
obteffu voluntatis. Denique ecce aliud exemplum quo to- 
phi ilx folent obtundere relpondet es. Relatio vt relatio eft 
jflicit,ad,rurfus,relatio vt relatio cfl,eft ens, ergo vt fic dicir, 
.jlmliuerealefiue rationis. Vnde inferunt quod relatio vt fic 
non dicit magis, Ad, quam, In. Ad quod tamen fophifmafi- 
militer refpondetur variari appellationem dictionis, vt fic. 
Na fi ipecificct vel reduplicet id quod comuneefl relation 
cum omni ente Rlfum elf aflererc quod vt fic dicit, Ad. Si au 
tem fpecificet vel reduplicet rationem per quam relatio di- 
Rerfifieatur ab alijs entibus vel accidentibus,tunc vera efi,re 
'latio vt relatio non dicit formaliter nifi Ad , fcd tamennon 
excludit rationem entis vel accidentis, quin potius prafup 
ponit id quo a nihilo diftinguitur.Quamobrem ipfummet. 
Ad, relationis realis,eftreale:& iplum,Ad, relationis ratio- 
nis^fi ens rationis ficut & eius In, eft ens rationis, ficut vni 
uerfalitas & fpecieitas & relatio dominij vt in Deoiquat ta- 
men non eft realiter in Deo.Sed de hac re abundantius di- 
ximus i. parte quadi. 2 8 , 

Iamveroin gratiam Theologorum Theologica exem- 
pla proferamus. In primis in mareria de incarnationis myfte 
rio , h te c c o nfeque nt ia: C h ri ft us i n quamum horno incipit 
effej&Cliriftus in quantum homo eft Deus ergo in quan- 
tum Deus incipit effe.Harc argumentatio dupliciter diftol- 
uitur.Primo negando minorem , fi diftio,In quantum fpe- 
cificet eandem rationem hominis in minori ficut in maiori. 
Si autem reduplicet rationem fuppofiti in minori in qua 
fenfu conceditur a D.Thoma,iam erit aequiuocatiobictio- 
nis in ipfo medio, ac proinde pramiilTac lunt inhabiles. Si an 
.. ) tenp 


Tra. UT. Car > . VJe Ad odo dijcer. 21 7 

fem aliter formes fyllogifmum.Chriftus in quantum homo 
incipit e{Te.5c Chnflus ctl Deus, optime & fyllogiflice con 
uditur,ergo Deus in quantum homo incipit efl e. Praefup- 
nimus enim dictionem, In quantum, fpecificatiue non re 
duplicafiae io antecedenti Se tn coniequenti accipi. Item 
ellaliud exemplum. Chriflus in quantum homo meretur,! 
Sc Chriflus in quantum Chriflus, ell Deus, ergo in quanru 
Deus meretur, nihil valet conCequentia. Variatur enim ra- 
tio fp ecificata,ficut in haciChriflus non fatisfecit de condi 
gno in quantum homo neque in quantum Deus, ied Chri- 
ftus efl Deus Se homo, ergo non fatisfecit de condieno in 
quantum Deus homorneganda efl confequentia. Variatur 
enim ratio fpscificata.Nam in antecedenti ipecificatur hgil 
latim 8c feorfum duae rationes in cdfequenti vero colledhm 
ambxfimul.Q_ut.bus fimui furnptis aliquid potefl conueni- 
re quod non flngulisieo vel maxime quia fatisfacereaut me 
reri de condigno duas rationes implicat, alteram fatisfucere 
aut mereri , alteram squalitatem fecundum iullitiam. Illa 
quidem prior homini tribuitur in quartum homo eft(acci- 
piatur enim, In quantum , fpecificatiue)pofterior vero pro 
tlenit ex coniundiione diuini fuppofin ad humanitatem, 
ac proinde a&io illa neque tantum Deo neque tantum ho- 
mini attribuenda. efl, fed Deo homini. Quocirca dicitur a 
Theologis actio Theandricajdefl , Dei virilis. Denique in 
hac materia incarnationis ingratiam Theologorum pro 
ponam duas propolitionc-s,rjuae indigent oifhnCtionc. Chri 
flus in quantam homo refurrexit, Chriflus in quantu Deus 
refurrexitjn quibus dnflio,in quantum , fpecificatiue accf- 
piatur:Sc nihilominus vtraque merito diflinguenda efl pro- 
pter grauitatem myflerij refurreftionis. Ait enim Apoflo- 
lus | Mortuus efl ex infirmitate , fed viuit ex virtute Dei- 
Qua obre prior propofitiodiflmguendaefl.Si enim In qua 
tum fpecificet & determinet fubieftum refurreft ionis Se re 
parationis vitx gloriolae, vera ell Sc catholica enuntiatio. S> 
autem fpecificaret vim efFcftiuam refurrctlionis falfa eit 
propofitio. Namfecuadum quod homo non habet virtu- 
tem caufalitatis: in ipfa hnaianitate nifi forte intlruroenta-* 
lem in anima vt reunixetur corpori. Altera vero «enuntia 
• O ; «Oj! 


4 


2 I X 


Liber quartus 


tio,Chri{]usin quantum Deus refurrexitfalfa effiet; fi, In 
quantum, (pecificet Sc determinet rationem iubie&i reiur- 
redflbnis. Si tamen defigoet virtutem refurgendi tlle jL 
jChrifto.In quantum Deus eft, verifsitsuueft afiertio Sc <(. 
!tfaolica.lNain Chriftus propria virtute refurrexie, qua qpj. 
dem virtus libi competit in quantum Deus eft, <St nota fe** 
propofitiones abioiute cfle concedendas; Filius Dei mor- 
tuus efhnhusDci reiurrexit. Nam actiones Sc paisicne*. 
fimpliciter attjibuuntur fuppofito licet cormeniant ei ra- 
tione difxes entium naturarum. Sed eftobiectio contra prae- 
dicta. Nam.Chriftus in quantum Deus communem habet 
virtutem cum Patre Sc Spiritu fandto, ergo qua ratione eft. 
vera^Chriitusin quansum Dsus refurrsxit j erit etiam vera 
Pater in quantum Deus referrexir.Refpoisdetur nego cort- 
■ fequentiam.Sicut ifta non valet:Eilius Dei propria virtute 
ailumpfit humanitatem. «Sc eft eadem virtus Patris ergo.Pa- 
ter affumpiit humanitatem. Et ratio eit quia aflumere noa 
xolum dicit adtionem fed etiam terminare naturam aflum- 
ptam.Sic etiam propria virtute refurgere ad vitam glorio- 
^fam humanitatis non folum. dicit actionem, fed etiam rmma 
nentiam efteftus in eo qut reflirgit fecundum naturam afi- 
fmoptaimac propterea nulia eft conleqtienna. Ei 1 exent- 
plum in naturalibus: nam arbor propria vi rute floret & 
fol etiam prepria virtute concurrit ad floritionem iJJam ef- 
ficiendam, Sc tamen folnon fioretfediola arbor floret. Et 
ratio eft quia florere non folum importat vi i tutem adti.- 
uam emittendi flores, (ed ctiarn eonnotat immanentiani efi. 
feclus in arbore. Sic etiam prepria virtute refurgere , non 
folurn dici? acliuam virtutem, fed ctiarn ipfius effectus im- 
manenriam in aliqua natura ipfius agentis. Et fle filius Dei 
propria virtute refurrex.it. Ex quo fcquitur vtramque 
enuntiationem praedictam verum & catholicum fenlura 
pofie habere. Aduerte tamen verbum, Refurgere non fem? 
per impoitare afbiuatn virtutem refurgentis : omnes enim 
nos refurgemus , non propria virtute etiam anim* glo» 
riofte:quia vnio animae ad corpus , poftqusm fa dia eft fe- 
paratio , (upra totam naturam eft: & folusDeus eft caufa 
principalis, itavtctiaoi Chriftus: iu quantum homo neri 

prin- 


T ra JILQap. Vide oModo difcer. i ip 

principalis caufa efficiens , fcd inftrumcntalis fit vt elocet 
S.Thoma» 3. parte quxft. 2. Tandem accipe tria exempla 
diurnis.., vc fcias diftingaere modificationem fyncathe- 
rematis r Ln quantum. Primum exemplum fit in locutio- 
mous -diuinitans , cum enim Deus fit actus firnplicifsimus, 
tamen cius perfectio multis-conceptibus a nobis cognof- 
citur <5c plura de Deo attributa prafoicamus. Eft enim la- 
piens iuitus & mifericors ; &eius mifericordia eft eius iu 
ftitia. Nihilominus non eft idem dicere : Deus in quan- 
tum miSericors delet peccata, Sc in quantum iuftus. Simi- 
liter non eft idem dicere, Deus in quantum iuftus punit 
exiftentes in Inferno , <3f dicere Deus in quantum miferi- 
cors punft exiftentes in Inferno. Nam hsc falfaeft esun- 
tiatro , &iila prior vera eft. Ratio eft. Quiaquairuis diui- 
na iuititia mtrhifece Sc efiTentialiter fit diuina miferiror- 
dia , tamen quia nos diftinciis conceptibus cognofeimus 
mifericordiarn Sc iuftifiam per ordinem ad differentes ef- 
feftus i idcirco ha;c enuntiatio falfa eft : Deus in quantum 
miicncors punit exiftentes in Inferno , quia fit fectus, 
qaod quatenus concipimus mifericordiarn comparamus il- 
lam perfedtionem ad punitionem , quod eft falfuu)jco°oof- 
cimus enim mifericordiarn comparantes illam perfectio- 
nem adleuamen mfterise,& non ad vindictam. Et per hanc 
doctrinam poteris difeernere veritatem vel falfitatem in 
diurnis locutionibus . Secundum exemplum fitinmyfte- 
rio Trinitatis , in quo prociildubio a nobis intelfifoie&r 
perfona generans conftituta antequam inteiiigaimis actio- 
nem generandi : relatio vero paternitatis . Non prain- 
telligitur, vt relatio eft, an te generationem , ex quo vi 
dedatur fequi .quod Pater non conftitmtur vt petfbna pa 
tris relatione quae eft Paternitas. Sed nebatur conlequen 
tia <3c merito a Theologis. Siquis autem fic arguat in oppo 
fitum j Perfona generans in quantum generans prafic.uft- 
ligitar perfedte conftituta ante generatione , ( hoc eft antc-l 
qua iatelligatur a nobis generatio)fed vtficinquantu com’ 
ftiiuta in elle perlonali no intelligitur tue coftitui rdafto- i 
ne, ergo no coftitmtur relatione. Huic arttumeto refpondeol 
nego coteque nti a. Procedit enim a fecundum qu.id.ad k d 


z 2 9 Liber quartus •* 

Spbcster. Nam, quod non praeioceihgarur a nobis conftitui 
i relatione , non eft (impliciter non conftitui relatione, fcd 
valde fecundam quid. Vnde bene fequeretur,er^o non pra^ 
jintelligitur perfona generantis conftituta per relationi ljjf 
: relatio eft. Sedcontra. Perlona illa prarintelligitur perfe- 
re conftituta,fed non conftituitur perfede nili relatione, 

| er g° bona erat illa confequentia. RefpSdetur diftinguo ma 
i i©rem,nam fi, perfede, fit determinatio illius verbi ,prann- 
! telligitur.falfa eft, Siautem determinet participium illud, 
i conft ituta,adhuc diftinguo, de perfede conftituta, nam fi 
(perfecte conflituta intelligatur, quantum fatis eft ad intel- 
j ligtntiam adionis generandffic vera eft. Si autem fit fen- 
fus, quod nos cognofcimus perfedionem illius ccnftitu- 
jtionis perfonat Patris falfa eft maior. Scio modum refpon~ 
jdendi Caietani de relatione concepta vel relatione cxer~ 
jcita.Sed tamen fimulfcio.paucoshancdiftindionem com- 
prehendere , & plurimos verbo tenus argumenta diffol- 
uere. Fgo verofic Caietanum explico, vt per relationem 
conceptum intclligat relationem implicitam & occulta- 
^tam inperfona concepta a nobis. At per relationem exer- 
citam ir.telligit , relationem exprefTe cogitatam ■& com- 
psratam a nobis ad filiationem, quae efi correlatiuum Pa- 
ternitatis & ha;c comparatio non eft neceflfaria , vtnos in- 
telligamus perfonam generantem. Tertium exemplum in 
eodem mvfterio Trinitatis accipe circa procelsionem SpP 
ritus fandi : de quo fides catholica docet a Patre derilio 
'procedere per adionem voluntatis vt amorem produdum 
j & non vt filium. Quam veritatem catholica explicant theo 
;logi afferentes Spiritum fandum ex vi &mcdo proprio 
.fuae procefsionis non procedere vt fimilem principio a quo 
procedit, propterea quod non procedit per adionem mtcl 
IectuSjCuiproprium eft vt quod per illam procedit , proce- 
dat vt fi mile & vt imago. Sed ecce argumentum importu- 
num contra hanc veritatem. Spiritus fandus procedit vt 
Deus( accipimus particulam, vtftpecificatiue) rurfus Spi- 
ritus fandus vt Deus , eft fimilis Patri & Filio, ergo proce- 
dit vt fimilis.Refpondctur nego confequentiam , quia va- 
riatur appellatio , narq variatur terminus Ipecificatus x 

didio- 


‘T ra. 1 11 Cap. V Lde Differt. incipit* iii 

i£tione,vt,fed dumtaxat fequitur : ergo procedit fimilis. 
sd contra. Quidquid procedit aut procedit vt fitnile aut 
ocedit vt non fm«le,fed per te non procedit vt fimilis, er- 
procedit vt non fimilis, ac proinde po erit fisnilis-Refpo- 
detur elTe merum fophiuna.quia maior cft falia (ub apparen 
tia primi prmcipij.Qoadhbet eft vel non eft. Quauis enira 
ablolute fit neceffariuin de quolibet affirmare vel negare,ta 
men non neceffe eft iub quadam ratione praduppolita, de 
quolibet affirmare vel negare, v.g, fi dicas, Petrus in quantu 
albus aut eft do£tus vel non eft: doftus, aut eft non doftus. 


Falia eft enuntiatio: quia neque albedo eft ratio doctrina 
neque non doctrinae- Sed lolum {equitur quod Petrus non 
in quantum albus eft dottus , neque in quantum albus eft 
non doctus. 


Rfadtenus de Reduplicatiuis. 

Qaput fextum De expofitione verborum fDif 
fertyS Incipit Definit. • 

V A R T V M fignum quod a Diale&icis vul 
go exponibiie dicitur, eft verbum, Diftert.Hu- 
ms dua tantum formet enuntiationum confii- 
muntur. Altera eft affirmatiua, vt omnis homo 
differt ab equo.Alteranegatiua,vt, Non omnis 
homo differt ab equo. Prior forma copuLatiuc exponitur 
per tres cathegoricas, duas quidem affirmatiuas denotan- 
tes edexiftentum extremorum, Sc tertiam negatiua in qua 
alterum extremum dealtero negatur.v.g.fubftantia differt 
ab Accidente, fic exponitur,fubftantia eft & accidens eft,& 
fubftantia non eft accidens. Secunda vero forma difiunftiue 
Sc contradictorio modo exponitur. Circa hoc verbum duo 
brciiter qut ad dialecticam confiderationem attinent, nota 
da funt. Alterum eft negationem inclufam in verbo, Differt, 
diftribuere terminum differentiae poft ie pofitum. Haec ad~ 
uertentia prodeft ne capiarisfalLc:» argumentationis r,b in 
feriori ad tupexius cum diftribatione iuperiotis. v.g. equus 

w differj 



2 2 2 


Liber quartus 

differt ab homine, ergo differt ab animali : eft mala con 
quentia. Alterum eft notandum terminos collocatos an. 
verbum Differt fupponere quantam ad quantitatem ficu 
fupponeterst in alijs cathegoricis non exponibilibus. v.4. 
Omnis homo ab aliquo homine differt- In hac reft» fuppo» 
nit diftnbudue , & obliquus confufe : vndeilla propofitio 
vera eft, etiam fi tantum duo homines exiffant-H^c autem 
effet fatfa,ab aliquo homine omms homo differtffnqua obii 
quus fiupponit determinate cuius omnes fingubres funtfai. 
fie.v.g.Ab ifffo homineornnishomodiffert.Velnbiftoho, 
mine &c. Reliqua vero communi modo concipiendi is- 
pientum remittenda funt. 

De alijs vero duobus verbis, videlicet incipit, &, difinitf 
aliquid etiam, tum in gratiam diale<fticorum , tum etiam ad 
vtilitatem phyficorum dicere, neceffe eft.Nouiiijs quidem 
mineris Dialefficte difcipulis duo tantum documenta pro 
ponimus Prius eft qualis fitexpofitio debita his duobus ver 
bis attendendo ad propriam illorum figniScationem. Po- 
flerius erit, oftefidere illis viam foluedi fophifrnata.quie ex 
#mala intelligcntia fignificationis horum verborum fieri pof 
funt , Quantum ad prius documentum , fciendum eff duas 
tantum effe formas enuntiationum de incipit vel Definit. 
Altera eft affirmatiuav.g. A. incipit effe. A.definit effe. Alte 
raeff negatiua , A non incipit effe. A.non definit effe. Prior 
forma affirmatiuarum, fi attendamus ad propriam fignifica- 
tionem verbi, debet exponi per vnam dtfiuncliuasn compo 
fitam ex duabus copulatiuis : lec! differenter exparte verbi 
incipit & exparte verbi, Definit , Nam propofitio quar con. 
flat ex verbo incipit,habet has exponentes, v. g. A. incipit 
effe, fic exponitur. A , nunc eft & non immediate antehoc 
fuit: vel nunc non eft, & immediate poff hoc erit. Vtimur 
autem littera A.vt comprehendamus omnem modum inoi» 
piendi rerum fiue permanentium fiue fuccefsiuarum. Nam 
flcutdixiinusfignificatiohotum verborum eadem eff , fiue 
dicas, Homo incipit effe fiue dicas. Motus incipit effe. Sffo- 
pornonabiliter dicendum eft de exponentibus verbi, Defi- 
nit, fecundum formam afffrrnatiuani.v.o-. A. definit effe , fic 
€xponic~i-.r.,n^.iCeu oe non immediate poff hoc erit : vel- 


r.snc 


Tr 4 . HI (ypiHi.de Differt, incipit. '22 j 

mirscnoa eft Sed .«mediate ante hoc fuit. Aduertendum ve- 
kro Sil, uuoci licet hgmficatio horum verborum fit eadem; ta 
%rieau pro iubiedto ponas rem permanente velificatur illa 
ckimndtiua in verbo 'incipit, pro priore parte, v. 2 - Petrus in 
cspic eiie quia nunc eft & non immediate antehoc fuit fed 
in rebus iucceisiuis verificatur illa difiun&iua pro fecunda 
parte. v-g. hic motus incipit efiTe,quia nunc non cft & imme 
dsare poli hoc erit. Carterum quanturnad e>; ponentes ver- 
bi, Delinit. qusdam res permanentes conuerriunt in modo 
detinendi cum tuccefsiuis. Petrus enim definit eiie ficut mo- 
tus videlicet nunc non eft Sc immediate ante hoc futtpSr eo- 
dem modo difiiut motus. Ratio autem quare luhftantias 
corruptibiles dehnant ficut motus, ea eft.Quia fubftantia 
quae generatur debet incipere per primum inflans determi 
nutum. V nde fi daretur vltimum inflas in quo fuit fubftan- 
tiacorruptadequeretur vel quod in medio tempore materia 
effet fine forma, vel quod fi effet vmcum inflans intrinfecu 
retpectu vkiini efle lubftantiae corruptae & refpeftu primi 
eiie iubflantiae genitas darentur duae forma; fubftantiales fi-^ 
m il in eadem materia. Hoc autem alterius confiderationis 
cfl quam Dialectici. Sed quaerit merito nouitius Dialcfti- 
cusjQuideft quod dicimus .Immediate poft hoc <5t non im- 
mediate poft noc vel immediate ante hoc vel non imme- 
diate ante hoc. Rciponcieo iuxta communem modum di- 
cendi Dialecticorum , quod pronomen, hoc, accipitur pro 
inflanti temporis pratentis Sc momtnto indiuifibili ovo 
coniun .untu: Sc prateritum tempus <Sc futurum . Coa 
autem dicimus immediate poft hoc , fic explicatur , An- 
te quodlibet inftas futuru poft hoc. Et cum dic: usa i nte- 
diate ante hocfintelligimus poft quodlibet inflas -• nablis 
au te hoc, verbi gratia. Cu Petrus incipit effe di cv i ,c 

cfl Purus Si non immediate ante hoc fuit, mtciff -vs ~ otl 
fuifle in aliquoinflati aut parteteporis ante h—v " rsRef- 
podeturtecudo & melius, quod immediate i ide eft 
acli diceres ime aliquo medio tempore iis te? hoc in flans $c 
tfle rei,v.g motus qui incipit effeper vlumu no efic.quinuc 
nou eii Sc immediate poft hoc eat,hoc eft , fine medio ali- 
quo 


Liber quartas 


2 2 £ 

quo tempore infer hoc inflans «Sc effe rei futurae qus inci 
pit effe. Non enim eft fignabilis neque reuera eft mini 
ma <5c prima pars temporis futuri vel pratenti. Suppona 
enim dialefticusmeque dari duo inflantia fine medio tepo- 
re, neque primam partem temporis futui i , neque poftrema 
praueriti.Exdiclis fequitur,quod quanuis coelum & tepus 
iimul cos peri nt,tamen differenter velificabitur vtiunque in 
cepiffe. Coelum enim incepit totum fimul ita vt verificare 
tur.Nunceft & non immediate ante hoc ruit.Tempus aute 
coepit ficut motus, ita vttunc diceretur incipere quando ve 
rificabatur , Nunc non eft tempus «Sc immediate poft hoc 
erit.Et fi vis vt clarius diram, coelum fimul coepit effe & ccc 
pit mouerirfed differenter verificatur, quod coepit effe, & 
quod coepit moueri, coepit enim effe per primum iui effe in 
trinfecum & determinatum quatenus ex nihilo faftum efte 

i 

coepit vero moueri quia cum primum creatum eft, non mo- 
uebatur,fed immediatepoftillud mouebatur. Neque dabis 
primam partem temporis ficut nequeprimam partem mo» 
tus qui tempore menfuratur. lam facile erit ex diclis altera 
'formam negatiuarumpropofitionum de Incipit & Definit 
exponere. Fit namque expofitio per copulatiuam compofi 
tam ex duabus difiuncbuis videlicet contraditforio modo 
quantum eft ex parte fignificationis verborum Incipit 3z 
Definit.Etenim ex parte fubiefti feruanda eft quatitas qua 
habet fecundum diffributionem aut particularitatem. Prior 
itaque difiun&iuadeferuit pro rebus permanentibus, fecun- 
da pro fucceffiuis quado exponibilis erit de verbo , Incipit, 
Sed tame cum fuerit de verbo, Definit iam diximus aliquas 
resp emanentes corruptibiles definere eodem modo ficut 
motus-Sunt autem alias res quse ficut incipiunt efte in vno 
inflanti, ica fi defincrent effe, defenerent in vltimo mftanti 
iuieffi vt fi Angelus annihilaretur verum edet , Nunc eft: 
N oa immediate poft hoc erit, Sc modo de ratto in 
p otis fimul incipit & definit . Sicut hoc inftans 
nen immediate ante hoc fuit, ergo innpit efte. Si 
efl.iSc aon immediate poft hoceritjergo defi- 


an<v 
frans 
nunc 
mtlit: 
nit < 


Alterum documentum. vtile erit ad diiToluenda fophiftns 


*T ra. IIl.Caj 3 .VLde Differt incipit. 2 2 j 

. ta . A-du ertendum efr in primis oppqfitiones in bumfmodi 

menantiatlonibus fieri ficatin aiijs-iuxta regulas commones, 
Tnaxime quantum ad terminos praecedentes ipfa verba, inci 
pit &definit.v.g.ifts funt contradiftorire, omnis homo in- 
cipit eflc, aliquis homo non incipit efle.Sed cbferua non ef- 
fe immediate expanendas,fed prius fubiechim debet fingu- 
larizari p er afcenfum , vt apertius pateat veritas vel falfitas 
illarum> Aduertes etiam ampliationes horum verborum. Na 
Incipit ampliat ad id quod efr vel immediate poft hoc erit. 
Et Definit ampliat sd id quod eft , vel immediate ante hoc 
Fuit. Sed hsc omnia vt fepe dixi ex comuni modo loquendi 
regulanda funt, 

Aduertv praeterea appellationem quam habent haec ver- 
ba. Incipit Sc definstjfupra formale fignificatum termini no 
antefe pofiti fed poft fe.v.g.cum dicis, Petrus incipit efle 
albus inceptio applicatur ad fignificatum formale termini, 
Album. Non enim fignificatquod Petrus incipit efle corpus 
fed quod incipit habere albedinem. V nde haec eft mala con 
fequentia, Petrus incipit efFehoc a!bu,ergo incipit efle hoc: 
quia variatur appellatio.Et idem continget eum verbo Deli® 
nit. v.o-. Petrus definit efl~e album ergo definit efie colora- 
tum. Denique aduertehsc verba negationem includere in 
altera exponente, qus virtualiter diftribuitterminum com 
munem non alias diftributu , &diftrihuturn particularizat. 
Ex quo fequitur primo, confequentiam ab inferiori ad tuum 
fuperius cum hoc verbo, Incipit.tion valere quia fuperius dt 
Jftribmtur.v.g. lignum incipit eflealbu ergo incipit efleco* 
foratum. Similiter & hsc non valet. Filius Dei incipit efle 
homo ergo incipit effe fubftantia.Et multo minus fequitur 
ergo incipit efle ens. Cuius rationem flatim videbis, fi ad ex 
ponentes recurreris. Sequitur etiam hanc efle malam confe- 


:ipit efle albus 

butum ex parte termini, honvo, in exponente negatiua, fci- 
licet.Nunc non omnis homo eft albus in confequenti ex 
ponens negatiua eft, haec Nunc oranis homo non eft albus. 
Et inflatur illa confequentiaflncafu ia. quo modofintahquf 
homines nigri,qui immediate poft hoc fint- futuri albi , An) 
:r. - q, ' P ‘ VCfd 




0 


2 ?.6 


Liber anartus 




verofint albi 8c fuerint albi. Antecedens eft verum, Incfi. 
pit omnis homo efife albus, vt patet per exponentes. Con- 
fequens autem eft faifum , omnis homo incipit efle albus 
quia debet refolui per defcenfum copulatiimmimmecliate 
cuius multae lingulares funt falfar , oftenfis hominibus qui 
funt& fuerunt albi. Si omnia 'prteditfia aduerteris facile 
diftolues fophifmata qua? ex mala intelligentia fignifkatio 
nis & acceptionis hor-um-v-erborum fieri poliunt. 

£aput feptimum De expofetione trium dictio- 
. num ? Infinitum 3 JEternum, 
Dotum, 




E coroparatiuorum & fuperlatiuortim fignifi 
catione & viu grammaticalis confideratio eft 
8i idcirco a nobis pratermittitur.Sed de pra> 
didlis tribus dictionibus confideratio ad Dia- 
lecticum magis pertinet propter vitandam 
acquiuocationis fallaciam, tum in PhiIolophia,tmn in Ia- 
era Theologia. In primis de infinito dicamus diftmguen- 
tessequiueeam eius fignificationem. Quauisenim-npminis 
etymologia vna fit, tamen ad diueifa diueifis conceptibus 
fignifreandaex vfu fapientteu nomenTnfinitum , impofita, 
eft. Moderni dialectici duplicem diurfienem faciunt de hoc 
nomine , Infinitum. Prior eft, nam aliquandoaccipitur pu- 
re negatiue pro e© quod non terminatur neque aptum eftf 
terminari, & fic Deus eft infinitus , aliquando accipitur 
priuatitie pro eo quod aptum eft terminari & non termina- 
tur,verbi gratia fi daretur aliqua res quanta non terminata, 
quod impoftibilc efte aiunt ohyfici cum Ariftotele^.phyfi. 
Altera diuifio eft nani aliquando , Infinitum, accipitur ea- 
thcgorematice, aliquando fyncathegorematice. Cathego- 
rematicequidem,quatenus poteft efte praedicatum vel lub- 
ieftum cathegoricae enuntiationis . Syncathegoremati- 
ce vero dicitur accipi , quando exponibiliter accipitur 
prout explicatur noa tantam quin maius ? vel non tot 





T m* HLQzp. VUJe Infinito, 22/ 

quin plura, vel non toties quin pluries,verhi gratia cum 
dicimus. Continuum eft diuihbile in infinitum ,ideft non in 
tot partes quin in plures , Sc numerus crefcit in infinitum. 
Dicitur itaque fyncathegjaremistice accipi quia re vera ad- 
uerbialiter accipitur quando fic exponitur, vt dictura e fi. 
Ex quo iequ itur fallam efie quorumdam loquutionem , qui 
aiunt innmtam efie lineam girariuatn,& nullam lineam gi- 
ratmam efie infinitam , putantes dittionem infinitam efie 
adiecliuum nominatiui lineaffed profedto in fenlu quem ii- 
li intendunt potius accipitur quali aduerbialtter, ac fi dice- 
remus infinite procedit linea giratiua qua: incipit a centro 
v.g pedis columnae girancfo per circuitum per partes pro- 
portionales furfurn: verfumiqus quidem nunquam-dabitur 
terminata. Sed quod aiunt nullam lineam giratftiam efie in- 
finitam inteiiigunt de linea giratiua lignata inter duo pun- 
dta.Sed mifiTa hsc faciatnus.qua: puerilia funt.Vnum tamen 
pro theologis hoc in loco aduerterim, quod cura infinitum 
dicitur accipi negatiue,non fic accipiendum eft vt forma li- 
ter puram negationem Scjolam negationem fignificetificut 
non homo puram negationem tignificat : ita & infinitum 
idem fit quod non finitum. Quo pacto noneiiet nomen, 
neque vllam perfectionem denotaret, vt lupra libro. i. di- 
ctum eft de nomine infinito. At vero, infinitum , quaternis 
«It Dei attributum maximam perfeftionem denotat vt D. 
Tho. docet. 1 .p.q,7.ar. i .ergo non fic pure negatiue de Deo 
didtur.Dicendurti elt igitur, quod infinitum eatenus nega- 
tiue dicitur accipi, quatenus non praffupponit aptitudinein 
io particulari in eo de quo dicitur , vt finiri polsit : le.d im- 
portat aptitudinein vt terminetur fecundum communem ra 
f ionem & analogam entis.. Quapropter quod aliquid fic 
ens & non limitetur, e lf maxima perfectio. Quemadmodu 
fiibftantia diuiditur incorpoream &in incorpoream & ilia 
differentia incorporea negationem quidem dicit , fed non 
excludit aptiuidmem qu$ cffin genere fubfiantiat ad dif- 
ferentiam ccrpo restatis. Vnde elTe fubftantiam «Sc non 
efTe corpoream maior perfectio eR , quanr effe 'corpo- 
ream : quia luppoiito quod fit lubllantia magna per- 
fcdtio eli habere negationem corporeitatis qu$ habet 
~ P 2 ratio- 


z 2$ Liber quartus 

rationem materis.Et hoc pafto in Deo per attributa nc«a- 
tiua maior perfeftio fignificatur, verbi gratia quod fit ens 
immutabile, quod fit impeccabilis immenfus & infinitus & 

& purus aftus:vbi includitur negatio potetialitatis Sed W 

altioris negotij eft. ' oc 

Przter ea etiam Diale&icife intromittunt ad explicatio- 
nern nominis, sternum, quod potius Philofophi aut Theo» 
logi munus eft.De qua re D. Thom. i . part. qureft. i o.asit. 
Sed quia sternum aduerbialiter aliquado accipitur vel cua 
fi aduerbialiter pro eo quod eft femper, placuit Dialecticis 
aliquam illiasexpofitionemtraderefitavt id sternum efTe 
dicatur , quod ante quodlibet inflans prsteritum fnitvel 
poft auodhbet futurum velimaginarium,erit. Vtrcque mo 
do Ariftoteles vehementer errans opinatus eft mundum 
cum fuo motu 8c tempore sternum fuifle Sc fore. Et quod 
peius eft putauit fe hoc demonftraffe ex immutabilitate pri 
ms caufs.Sed oppofitum Chriftiani tenemur confiteri, Ini 
tio temporis Deum vtramque de nihilo creaturam condidif 
£ vifibilem & inuifibilem . Ac proinde nihil prster Deum 
aeternum eft a parte ante: Sed a parte poft multa sternum 
duratura funt,n5 tamenmotus & tempus. Sed de hoc alias. 
Denique vltimadiftio exponibilis eft.Totum,quod etiam 
cathegorematice &fyncathegorematice poteft accipi. Ca- 
thegorematice proprie loquedo eft omne qustii fms parti- 
bus coftimtUjfiue fit totu cotinuu fiue diferetu vt numerus. 
Hoc modo fignificatur omne totu efTe maius fua parte. Et in 
hoc fenfudicutdialefticihac enuntiatione efTe vera. Totu 
quod eft in mundo coprehenditur in burfa mea, hoc eft, ali- 
quod totu qued eft in mudo,fciiicet argenteus , includitur 
in burfa mea. Altero modo accipitur fyncathesorematice 8c 
asquiualethuic aduerbioTotaliter,& e ft fignu difteibutinu 
parttu. V t cu dicimus, totus Petrus eft albus^hoceft/ecudu 
omne fua parte eft albus. Sed fi dicas totus Petruseft fimus 
vel criprius falfa eft propofitio.fi totus accipiatur fyncathe 
gorematiceierit aute vera fi totus cathegorematice accipsa- 
tur.Na hoc modo Petrus fimplkiter eft aliquod totu quod 
denominatur crifpum:quia ciifpitudme habet vbi aptus eft 
habcre.Haftenus de exponibjjibus.plus fatis diftum eft. 

LIBRI 



I 



LIBER (Xy I N- 

T V S DE SYLLO- 

GISMIS. 

! Troio ms aAutons. 

€> 

1 AM ad optatum finem, qui minoris 
dialeAicae fcopus effDeo dante , per- 
uenimus.In quo tradfatu ducem habe- 
mus Ariftotelem in duobus libris , qui 
bus titulum infcripht,de priori refolu 
tione. Is in hac parte fc primum artis 
fyllogizandi autorem fuiile gloriatu® 
in libro 2. elencho c.vltimo. Quamo- 
brem cum primus iphe huius confiderationis inuentor fue- 
rit, moaefle veniam petit, fiquid minus comummatum ae- 
derit;& grstias fibi agipoftulaDquiaproprio labore ac fudo 
re artem multipliciter fyllogizandi meditatus fuerit . Mihi 
fane aliqua venia dignus videtur ; quia prolixius & obscu- 
rius, ouam oporteret m huius materia documentis traaen- 
dis procefsit.Nam prima inueftigatione aliquid inuenire & 
fimul exacte docere,difficillimum eft>Inuentis autem fuper 
addere, eaque perpolire,facillimum ctt. Hos vero Philoiq- 
phi in genium tum in alijs ,tum in hac fyllogizandi Scientia 
admirantes,non pofTttmus non fateri obfcure nimis & per- 
plexe locutum fuiffeific adeo.vt nifi diligentifsimorum vi- 
rorum incenia in eius intelligctiaplurimum LborafTent; pa 
rum vtiiitatis ftudions Dialedbc® adoieiceniibiis quo I‘bri 
priorum refolutionum contuliffent. Huius rei gratia & nos 
maiorum documenta non mediocri meditatione omeruan- 
tes;breuiori & clariori ftyio Ariftotelis doctrinam docere 

' p 5 paraq 



Liber quintus 



2 3 $ 

paramusnta vt nihil neceflarium praetermittentes a fupcr 
fluis & faftidiofis abflineamus. 

'Qa fut primum. 

V M in omni demolIratione,quae ad fcietife 
acquifitionem neceflaria eft,duo poftaletur: 
nimirum prius confequentix bonitas* '<Sc po- 
flerius antecedentis forma & necelTaria veri 

tas;idcirco Ariftoteles cie priori refoiutione 

libro duos,& de pofterioritotidem confcripfit. Nunc vero 
in prsfenti traffatu de priore refoiutione nobis agendum 
efh Porro vt ab Arifl otelis difciplina firmum & legitimum 
fundamentumiacientes incipiamus; operaeprecium e{t,orD 
rnunr caput Iibriprimi Priorum, no quidem de veiboad ver 
humtranfcribererfedquafi paraphraftice interpretari. Inii 
Io etenim quafi in fumma tota iyllogifmorum cofideratio, 
<5c huius operis argumentum continetur. Sic igitur Ariftcte 
les exorditur. 

Prin: um dicendum nobis efl, circaquid noflra intentio 
^potifsime verfetur:<Sc de quo maxime de flerer e intedamus. 
Eftenimnoftrae intentionis finis potifsimus circa demofira 
donem- & de fcicntia demonflratiua documenta tradere. 
(Aduertehic Ariftotelem infinuare tractatum de priore re- 
foiutione ad alter u depofterioretauquaad fine deflinanV) 
Cuius rei gratia in primis determinadu eft, quid fit propoii 
tro: 8c quid terminus & quid fyIlogifmus,qui*na perfectus, 
& quis imperfectus fit, Ac de inceps quid fiqAiiquideflein 
alio toto vel noefie;&q«i de omni vel de nullo aliquid prae 
dicari.C Quinq; ftint-quas Philofophus definieda promittit) 
in primis propofitioell alicuius de aliquo affirmatius vel 
negatiua oratio.Ea vero aut vrnoer falis, aut particularis, aut 
indefinita efl. ( Aduerte eatenus propofitionem hic defini- 
tam fuifle ab Ariflotele, quatenus ad minifteriu fyllogFzadi 
fecundurmquahtarern & quanti catem conducit. ) Dico aute 
vniuerfalem quidem, cum aliquidin propohtione , omriin 
fubiefto contento conuenire aut omnino negari, particula*» 
rem vero, 'cum ahcus, aut alicui non,velnon omni, conue- 
- nire fignificaty» . Indefinitam autecmcum lubieftuni abf- 

que 


9 


Qtp. Lde Sjilogifmh 231 

que aliquo fignodiftribuenf e vel particularizate ponitur, 
vtbgmo difputat,vel homo r>5 diiputat. Differt autttn pro 
politio dsmoftratma adialedticapropofitione, in ecquod 
demonftratiua determinate eft lumptio alterius -partis con- 
tradictionis. Neque qui demonftrare intendit, interrogat 
an hoc ita fit vel non iit: fea confidenter iiur.it propofuio- 
rem iilamexqaa aliquid demonftrare parat, dialectica vero 
propofitio interrogatio contradit torus - eft : quienimalla 
vtitur , refponfionem alterius expediat , vt ex- eius concef- 
£kme ad fyllogifticam comequentiaro progrediatur. Inqua 
confe queat ia conueniunt tam is qui demonftrare intenditj 
quam qui ■Jia?sctica;n propofitionem prarfunrt. Ad iyllogii 
inam porro gignendum , ni hil ha?c ab illa differt. Perinde 
enim vt demostrator , ita DialeCiictiscoIligit aliquid deali- 
quo vel e£Te vel non e£Ie fumerid©.. Quam abrem iyllogifti- 
ca propofitio^ fim pliciter loquendo , eft affirmatio vel ne- 
gatio alicuius de aliquo. Sed infuper demonftratiua debet ef 
fe vera 8 c per primas propofitiortes firmata.De quibus in fe 
quentibus accuratius dicendum erit. ( Hactenus Ariftotele^ 
de primo ideft depropofitione dixit: de fecudo vero fic ait* 
terminum autem voco exquo propofitio conftat-tanquam 
extremo, & in quod reloiuitur,ficut in fubiectum §c pr^di- 
eatuJiue illud affirmetur fiue negetur(.£cce tertia. ) Syllo- 
gifmus-eft oratioin qua quibufdam ( hoc eft^ppofitionibus) 
pofitis,aIia propofitio ab iliis neceflario coniequitur 5 fic vt 
cx eifdem terminis, qui erant in pratmifsis propofitionibus 
conftetmeque alias extraneus accedat conclufioni (. 6c hoc 
videtur Ariftoteles infinuaiTe in illis verbis ; eo quod harc 
funt). Perfectum vero fyllogifmum eum voco qui nullius al 
terius fyllogifmi indiget, vt ipfe neceftarius appareat jfed 
fuffiemnt illi prtemiftse propofitiones tam apte difpofitar, 
vt immediate regulari pofsint per vnum ex duobus prinei- 
pijsjDicide omni,vei,Dici de nullo. Imperfectum vero fyl 
logifmum voco eum qui indiget alterius vnius fyllogifmi, 
qui ex ipfis terminis necefiTariam confequentiam conti- 
neat. (Ecce quactum quod promiferat deffinire. Ad quin- 
tum vero ita procedit.) Principia regulatiua perfedfo- 
rum fyllogifeiorutii duo funt , ynum pro affirmatmis 

P 4 quod 


23 2 


Liber quintus 


quod appellatur , Dici de omni , vel in toto altero alterum 
ineffe. Secundum eft pro negatiuis , quod vocatur , dici de 
nullo; vel de nullo alterum prsdicari. (Quae principia ira 
clarius a modernis diffiniumr.Dici de omni eft, cu nihil eft 
fubfumerelubfubiedlodiftributodequonon dicatur prae- 
dicatum. Vt fi dicas, omnis homo eft albus, neceffe. eft con- 
fequenter vt de quouis dicatur horno prsc-scatur & album. 
Vt v.g.fi iubilla vniuerfali fubfumeres ; omnis muficusefl 
homo;ftatim neceffario fecmtur,efgo omnis muticus eft al 
bus.Proportionabiliter dici de nullo eft alma principiu na- 
turali lumine cognitum, quodquide ite explicatur: Quotief 
cunque praedicatum negatur de fubiedto diftributo tunc ne 
celle effive de quouis affirmetur fubsectunvie eodem idem 



Eccc paraphrahm primicapitis libri primi Prioru Arifto 
telis, in qua vix potui me continere, quin m nne Moderno- 
ru Dialecticorum dictione claritatis gratia vterer. Porro fi 
jxl.quaquaz in eis libris Ariftoteles docuit, cofirmhter inter 
qaretari nitiremu^Iongu opus nobis conficiendu effer & fro 
ftra tantum laboris fulciperctnus , ex quo minima aut certe 


nulla vtilitas difcipulis accederet. Quamcbrem deinceps vfi 
tatum loquendi modum in fchola Modernorum Dialectice 


ilectico 

rum libenter fequemur^nec tamen a Philofophi documentis., 
difcedcrnus. 


[a p ut fecundum. De.comserfone. ab [o luta- 


rum Prop optionum. 



R A C T A T V M de abfolutarum propo- 
fitionu conuerfione in hunc vfque locum di- 
ftulfttum quhipfe Phiiofcpbushic oportu- 
ne hac de re agendu cenfuit,tum etia quia hu- 
ius rei cognitio ha&enus neeeffaria non fuit. 


Nunc vero ad reductione imperfeaorufyllogilrnoru ad per 
fectos per neceffaria eft. Duo igitur funt breuiter a nobis di 
cenda,quid fit in propofito con uerfi o:& quotupiexfit. Sed 




Cap . 1,1 Je Comer fuprofofitioum. 233 


in primis nota nomen, Conuerfio, varie a Diale&icis vfurpa 
ri.Ahquando accipitur pro squipollentia enuntiationum, 
qua: mutuo fc inferat, V t homo eft rationalis, homo eft rifi 
bihs, Interquas propofitiones eft mutua cofe quetia cx vtra 
que in altera. Aliquando ctia & ipfi termini dicuntur ad con 
uertentsa vt flebile & nfiaile & rationale. Nucaute murto 
aliter de couerhone agimus. Huius diffinitione.Petrus Hif- 
panus inter modernos Dialedlicos fufpiciedus.nb diffiniuit 
fed ftatim diu-fit.Ob ia fortafsis quia vix vnica comunis dif. 
finitio defignari poterat (ingulis partibus conuerhonis quas . 
ille diftinxlt. Nihilominus ab ali js recetioribus hsc diffini» ^ 
tio traditur. Conuerfio eft bona cofcquetia ex vna fimplici uer f- 0m 
cathegoricadn altera , permutatis dutaxat extremis in qui- 
bus participant. v,g. homo eft animal ergo animal en homo 
nullus homo eft equus ergo nuiius equus eft homo, Que dif- 
finitio in ipla diurfione couerfionis manifestior erit. iJiaiai . 
turitaq; coueriio in triplice fonua.Prima forma dicitur con lfi P} ex ton 
uerfio limplex,& cotingit quado prsciicatu vnius ponitur uer j :o ' 
pro fabiecfto alterius. & lubieafi pro praedicato, fed manete 


'icon 


cade qualitate & qaatitate propohtior.is.Qua forma coue^ 
^ " 1 1 n — nui 



trtiir vniuerfalis neg?,£iua,vt nullus liomoelt lapisergon 
lus lapis eft homo:& etia prrucularis affirmatura , vt quida 
homo eft animal ergo quod a animal eft horno. Quas ego c5 e & 

fequetias naturali lumine immediate cognitas efle arbitror 1 ^ „ natA 

no minus qua illa principia dici de omni & dictde nullo. Io * J 

quod cbferuadu eft pro reductione impeitectonr fylrogif- 
rnoruad perfeftos,qus fape fit cousrnonjs mini fter »o. .£ ft 
fecuda forma c6meriionjs,qu£ dicitur coueriio per accie.es: 
quae cotinsrtqquado fit quide de fabiecto praedicatum Sc ac 
praedicato fubiectu &: manete cade qualitate propoiitionis 
fed permutata quatitate.Hac forma couertitur vnmeriahs af 
firmatiua in particulare affirmatius vt omnis homo eft ani- 
mal ergo aliquod animal eft horno fed no fit coueriio a par- 
ticulari ad vniuerfale.Poteft etu vniuerfalis ntgatiua c over 
ti hac.forma couerhoms per accides, vt nullus hoino eft ia ■ • Couerfio per 
piser o-o quida laois no eft homo; feti non fit coueriio a p^r- actidemno» 
ticulan ad vniuerfale. Aduertedmn eft hic hac conucrficne ef.perfe w- 

per accides non effs oerie nota. fed reuocatur aci perfe uo~ ta». 
v — - 1 • P t tas 



Lh 



2J4- 

tas cofequentias v. g.omnis homo eft: animal ergo homoefi- 
animal que.jeuides eft a fubalternate ad fuhalternata.Eairiiis 
ex ilia fubaiternata infertur, ergo aliquod animal eft homo 
per fimplice couerfione Sc p fe nota . £t eade eft cofideratio 
in couerfione vniuerfalis negatiaXjVt nullus homo eft lapis 
ergo rrnlius lapis eft homo per couerfione fimplice. Kurfus 
ergolapis no eft homo a fubalternate ad fubaiternata. V11- 
de de primo ad vkimu } nulius homo eft lapis ergolapis «on 
eft homo.Hs dus formae couerfionti eSducut 3 c fufficiunt 
fuo mkiifterio deferuire reuocatiomiraperfe&oru fyllo- if- 
rnoru ad perfeftos. Nihilominus eft alia tertia forma couer 
Co%?rfto b ^ on * SjC T d ^ dicut per cotrapofitione;quaequide magis intrica 

ta eft & nernlexa.fed minus vtilis ad nradens infi-i-m-r; Pn. 



i r p — “'juvv. n u v* 

fed cocradictorioru ita vtcU cotraduftorio^pdicati fi attubi e 
ftu Sc de cotradiclorio fubie&i fiat predicatu,manete nihilo 
minus eade qualitate < 5 c quatitate.Lt hoc pafto amtcouerti 
vniuerfale affirmatius in vniuerfale affirmatius & particula 
^enegatiua in particulare alia negattu 3 , fitvtriufque exeplu 
omnis homoeft animal ergo omne 110 animal eit no h omo. 
Quida homono eft lapis ergo quodda no lapis non eft non 
homo. Verutamen vt appareat qua fit inutilis haec forma co 
uerfionis ad minifteriu fyllogifmoru,obferuandu eft prodi- 
ctas cofequentias malas efTe 5 & inftabiles,nifi acceflerit alia 
propofitio in antecedeti quf ,importet exiftetiafubiefti co 
fequens.T uc enim firma ent confequetia v. 2*, omnis homo 
eft albus 8 c no albu eft,ergoomne non albu eft non homo. 
Alioquin fi con nant» a illa non po fueris in a nt eced e tifiofta- 
bitur illi c6fequctix,in euetu in quo nihil fit no albu,.& cm 
nis homo fit albus.vbi vides antecedes veru & confequems 
efTe faliuoqquta eft propofitio affirmatiua delubiefto non 



ferit in antecederi coftatia fubiccli negatiuar antecedetis, vt 
v.g.equus n 5 eft albus ergo aliquod non album noti eft non 
equus. Antecedes erit verb & cofeques fiilfum in ca%in quo 
nullus fit equus in inuado,tuac enim antecedens eft hepati- 

- — — D 

uapro- 


QtpJI.de conuerfi.propofitionum. 2 35 

ua propofitio defubieclo no fupponcnti, ergo vera , confe- 
^ quens aute erit falfum.fi quideeius ccntradicdorju eft veru, 
fcilicet, omne no albu eft non equus, fupponimus enim eflfc 
multa alia in mudo,quae no furit alba, fi aute in antecedenti 
pofaifles coftantia,& equus eft :firma faceres confequentia 
in omni euentu. Ratione huius pro ingeniofioribus profera. 
Etenim couerfio per contrapofitione fundatur in illis dua- 
bus regulis Arifiotelicis in libro 2 . periher. Quaru prior eftj 
ab affirmatiua ad negatiua prsdicato variato penes finitu 8c 
infinitu, vt hamo eft animafiergohomono efl no animal, na 
alias duo termini cotradidforij verificaretur de eocfe:acpro 
inde daretur dux cotradiftorise vere. Etenim fiillanocft bo 
na cofequentia 3 dabitur antecedens verti & cofequesfaifum. 
Erit igirur harc vera,hoino eft animal , Sc cofequesfaifum ho 
mo no eftn5 animal, ac prome! c6tradi£loria,6nis homo eft 
no animahefTct vera,quod implicat contradicHcne. Altera 
regula eft, a negatiuaad affirmatiua cu c6ftatiafubieffi,van'4 
to praedicato penes finitu & infinitu,eft bona cofcquetia,vt 
bene fequitur,homono eft albus & homo eft, ergo homo ef^^ 
noalbus.aliasduo termini cotradidferij falficar£tur de ead^® 
re exifteti.His regulis fuppofitis,coUigitur vniuerfale affir 
matiua couerti polle in altera vnmerfale affirmatiua per co- 
trapofitioue immfterio praedidfaru regulam, proceciedo de 
primo ad ekirrm,v.g„benefequitur,omr>is homo eft animal 
ergo omnis hemo no eft no animal. Deinceps ex illo confe- 
queti per couerfione fimplice ergo omne no animal non eft 
homo Rurfns omne no animal no eft hon?o & aliquod non 
animal ell, ergo omne n5 animal eft no homo,per iecuda re 
gula.Igitur de primo ad vltimu bene fequitur ab vniuerfaii 
affirmatiua per cotrapofitione vltimu cofeques : fcd no fine 
mimfterio coftatiae cotradiftorij ad praedicatu primae vni- 
uerfalis affirmatius:. Eadem via fere 8c ordine particularis 
negatinacouertetur in particulare negatiua per cotrapofitio 
nem; lea no fine intercefsione coftantim fubiedti antecede 
tis.Haff en 9 de couerfio nibus dicla fufficiat, d innodo aduer 
tas incoueriione firnpfici & ia couerfione per accidens, cum 
fiat de propefkionihas de extrinfeco tepore vel modalibf, 
vtcaueasne cotingat alias defeclus cotra regulas Ampliatio 

nis 


z 3 6 Liber quinius 

fnis vel Appellationis. Efto exemplum. Nullus homo necef- 
fario eft albus ergo nullum album neceflario eft homo haec 
jconfequentia mala eft, vides enim antecedes eiTe neceflsrju, 
j&confequens impofsibilefimo aliquod albu neceflario efl: 
jhomo,oftendam enim Petrum album qui necefTario eft ho- 
[mo &poisibihter efthocalbmmfed de hoc alias diximus. 

Qaput tertium De explicatione diffinitionis 
fyllogifmi. 

IF FINITIONEM fyllogifmi ex primo 
capite recoleres explicare necefle eftrqtiar dT- 
fimtio talis ab Ariftotele habetur.Syllcgifmus 
eft oratio, in qua quibuidair. politis aliud quid- 
da ab his qu z polita funt, neceflario accidit; co 
quod hsc funt.In hac diffinitione,oratio,ponitur loco gene 
risca ratione qua etia ponitur in diffinitione argurnetatio- 
nis,quae eft: tertia fpecies modi fciedi.Quauis enim argume- 

f itio Sc lyliogifmus fit hypothetica propofitio,tamen loco 
eneris no ponitur propohtiojquonia argumetatio <Sc lyllo 
gifmus no lunt propiia fpecies propofitionis, eo qucd pro- 
pofitioformaliter importat modu fi gnifi cadi vere vel falfe: 
argumetatio vero &fylIogifnius n5 denominatur formali- 
ter a vero vel falfo.fed a bene vel male coiligedi ratione. Vn 
de coringet fyllogifmu eiTefalfam propofitione , & nihilo- 
min 9 eflebonu iyllogifmu.v. g. omnis homo eft lapis & om 
nis equus efl homo, ergo omnis equus efl Iapis, efl optimus 
fyllogifmusi&tarae vndiq; efl falla ( ppofitio, noigiturpro- 
pofitio genus efl ad fyllogifmu, fed potius oratio. Obijciet 
tamen aliquis pctius argumentationem, qua oratione collo 
caodam efle loco generis in diffinitione fyllogifmi: quia fyl 
logifmus fpecies legitima efl argumentationis. Refpon- 
detur ita le rem habere vt dicit obiecbo. Verum tamen, quo 
niam Oratio efl quid notius quam argumentatio maluit 
Ariltoteies orationem quae commune genus eft modi 
fcjendi ponere loco generis etiam fi non fit immediatu ge- 
nus ad lyllogifmum . Omnes alia 1 particulae circunfcri- 
but differentiam propriam fyllogifmi ab omni alia fpecie 

argu- 



Cdp. !IL Do expltc at. diffinit, (y lio g. % j 7 

argumentationis . Eli igitur alia particula: in qua quibufi 
daiB pofitis , ac.il diceret, in qua oratione politis quihmdam 
propofitionibus , hoc efl (vt. Moderni aiunt)difpofitis in 
modo & infigura.Sed profefto Ariftoteles per ea qus fe- 
quuntur in diffinitione infinuauit talem difpofitionem re- 
quifitam in prsmifcis ex eo quod ex illis neceiFario fequa- 
tur aliaprdpofitio. Adiecit emm, eo quod h^c funt. Et fi-* 


mul explicat quid intenderit per ilia verba eo quod haec 
funt, dum inquit j Dico autem eo quod haec funt ; propter 
ha:ceuenire(fcilicet concliifioneTu) propter hzc vero eueni 
re cft,vt ncceffarium non fit alicuius extrrnfeci termini in 
digere.Quibas verbis fatis dat Ariftetelesmtelbgere con- 
clufionem debere conflare ex terminis fubie&o dc prz di- 
cato qui fuerunt termini vtriufque praemiffar abfque indige 
tia alterius termini reftakate de iuhftantia praemifiarum aha 
diftimfta enutiatione. Quodquide fieri non poterit, nifi ter 
mini conclufionis fuerint tam apte connexi cum aliquo 
mcdiojVt necefiarium fit ipfam conclufionem confequi ab 
his quepofita funt. Qualis autem debeat efifehec difp.ofkio, 
p.oftea explicatur per diftinctionem figurarum & modoru: 
fedharc omnia in ipfa diffinitione fyllogifmi implicite tan 
qgamin radice continentur. Adijciunt praeterea Moderni 
cum Petro Hifpano particulam , & concefsis 5 quae- quibuf* 
dum fuperflua omnino videtur..: nam fi prasini flas propo- 
fitiones bene & legitime fint diipofitae 3 etiam fi non conce- 
dantiir, tamen neceiTario pariunt conclufionem . Nihilomi- 
nus illa particula, fi bene i.ntel'lig-atur,non (upeifiua,fed ad in 
telligeatiam diffinitionis accommodata efh Certuefl enim 
bonitatem fyllogifmi & confequentKenon pendere ex con 
cefsione antecedentis. Sed quiafinisfyllogifini-eft efficaci- 
ter conuincererefpondentem,& contrngu vtramqse ptie- 
tniffam falfam efiefinml cum conelufionepion poterit iylio 
gifmus eiTe verus elenchus, icieft, captio 8< corruietio adul- 
terum redarguendo illum de lalfitate > nifi conccfierit pras- 
miiTas eCTe veras. Senius igitur illius particuls necefsitatcm 
eoafcquenttx in tantum explicat, vt qui concefierit antece 
dens .teneatur concedere confequens , cum fieprunu prin- 
cipium, fi confequentia eft: bona-Sc -antecedens eft verum, 

con- 


2J$ 


Uber quintus 


confequcns eft verum. V t igitur Moderni doceant 'bonirs- 
tem fvilogifmi non cofififtere iaveritate antecedentis addi^ 
derunt illam oarticulam , & concefs>s j Sc iterum eam repli- 
ca n tjCu aiunt per ea quae polita lunt Sc coceii a. Hactenus de 
fummaria inteliigentia diffinitionis iyllognmi. Nunc de 
ijl diuifione fyilogihni perfetti ab imperfecto breuirer etiam 
dicamus, Dequa dimfione & vtriaiqj diffinitione Ardiore 
ks fic ait jfyllogifmus perfert us elt qui nullius alterius indi- 
o-et-prartereaqnx ftimpta lunqvt appareat necenanus cums 
diffinitionis h*c efl intelligentiajfyllogfimus perferus ille 

i-* •* ! C ~ J £-*.]. ram pniri^ns CX lofa. flff* 



lii* 1 1 ai uiii — c? — ^ . * 

loHtmum euidentiorem,vt appareat quam lif neeefiaimru. 
ita B concladere ficut illecocludit.Syllogifmus autem imper 
fectus ille eft qui licet bene & ncccffano inferat concluho- 
-nem ex praemifsis lecundum diffinitionem & legem lyl»o- 
oifrni, tamen non efl ita euides in prima rrote eiusil!atio,v£ 
non ooorteat adhibere aliquid aliud, vnde confiet cie beni- 
. tate illationis eius. Hoc aute aliud nue alia quorutu Anilo- 
teles meminit dicens; fvllogif mus imperfectus efl qui vnius 
aut plurium indiget, qux lunt quiae neceilaria perlumptos 
terminos, non autem per fumpras propohtiones ; fi*, expli- 
canda (unt. Etenim iytlogifmi imperfe&i,vt ftatiro videbi- 
mus, multipliciter reducuntur ad perfedtos. Nunc per con- 
uerfionem fimpiicem.aut per accidens vnius propofitionis 
aut plurium, aut tranfpofitione pracmifiarum , vel vtroque 
modo fimufnuc reductione ad impofsibile. Et ob hoc dicit 
Ariftoteles,qux funt quidem neccfiaria.idefbquatenus vna 
vel ! plura{untneceilamad illuminationem imperfecti fyi- 
loetfmi.ld autem quod feqmtur.per fumptos terminos, no 
amem perfumptas propofitiones; indicat in reductione fyl 
lo2,ifmi imperfecti ad perfectum debere femper ieruari 
eofdem terminos,fcd non eafdem propofitionesmam plerij 
que ia huiufmoch reductione vtendum eft conuerfionc 
vnius propofitionis in alteram ; interdum etiam afluantur 
contradictoria propofitio coclufioni, vt cito explicabitur. 
Denique de illis duobus principias ,.dici de oram & dicide 
nullo, nihil amplius occurrit explicandum, quam id quod 

capite 

m 


I 


Qap. llll.de Dlmr fit Me figurarum. 239 

capite primo huius libri didlum efbpraetet' quam quod, dici 
de orani,eil principium regulatiuum pro lyllogifmis perfe 
clis affirmatiuis.At verojdid de nullo, regulatiuum efl f y 1 - 
logiimi perrecti negatiui , hoc eii , cuius altera prsmifla 8c 
conclufio negatiua efl. 

£aj? ut quartum diuerfitate formaru feti 

figurarum & modorum ad confit- 
tutionem omnis fyllo- 
gtfmL 


X Ariftotelehabemus, omne fyllogifmem ex L/i> i. ~Prhv 

Cap.z^. &• 
2 6 . 


r 


gS§| duabus tantum prxmifsispropofitioiubus, & 
'jf|| SS§|®j ex tribus terminis conflare. At vero duarpropo 
fitioncs ex tribus tatu terminis eo ftare, fieri np 
poteflnifi aliquis eoru bisofficiu extremi exer 
ceat in vtraqaemunc vicem fubiefti , mune praedicati obti- 
nens. I s vero terminus merito dicitur medium in fyllogif- 
mo:ah) vero duo dicuntur extremitates. Quarum altera di- 
citur maior extremitas fi efl in maiore propofitioneuStaltc- 
ra dicitur minor extremitas; quae efl in minori proportio- 
ne. Nutandum etiam efl, tunc fyllogiiinum concludere dire 
dle.quaudo maior extremitas prted icatur de minori in con- 
cJuSone.tunc autem indircAe concludit, fi minor extremi- 
tas in conclufione praedicati locum teneat , & maior extre- 
mitas jfubiedtum fit. His ita conii itutis diuifionem figutaru 
facile i-ntelligemus. 

Cum enim figura fit difpofit io trium terminorum fecun- 
dum debitam iuhiedlionem & praedicationem, ex haeparre 
differunt figura?. T riplex figura fylloglfmorum difHugut- 
tiirab Ariflotele libro primo Priora capite 4.<Sc?.& d. Pri- 
ma figura fi ue forma efl, quando inedmmefl fubieClum in 
maiori & praedicatu in minori. Vtv.g.omnis homo eflani- 
mal,omnerilibi!e efl homo. Seeiida figura eftquado media 

E radicatur in -vtraq; prerntffa: vt nuli 9 homo eil equ 9 ,omne 
uniibile eil equus^Terttaiiguracqniurgic quando nicdiu 

fusm- 


Quid mej 

Qjii&WA 
vsl 
extremitas* 


Quid & ftm 
tuflexfigH* 


ra. 





An.: fit cu* 
tapgura. 


24-0 Liber quintus 

fiibijcirar. in vrraqtie praemifla : vt- onrsnjsiiomc eft albus 8 c 
omnis homo eftdodttis.Secl quaeritur : quare non affcrrtur 
ouarta figura exeo quae? poteft niedium pire dicari in niaio" 
11 Sc fubijci in minori? vt v.g.omne rifibile eft homo,& om- 
nis homo eft animal.Quara fi suram, vt aiunt, Auicena adis 
c*t , & videtur neceffaria,nam figura difiinguitur fecundum 
varittatenrmechj cum extremitatibus penes {vsbiedionem 
& •praedicationem. Sed iftn quarta cormigatio pofsibiJis eft 
ergo afferenda eft quarta figura. Confirmatur 5 quia non eft 
maior ratio quare medium cum fufeijcitur in maiori, Sc prx- 
dicatur in minori, conftituat figuram quim vice verfa , cum 
praedicatur in maiori &fubijcifurin minori. Nihilominus 
refpondetar ; quartam figuram (bperflnam effe , Sc inu- 
tilem ad artem fyllogizandi. Ratio eft 5 quia, vt ftatim vi- 
debimus , non poterit quarta figura variari per modos 
alios 5 nili per eos , per quos variantur .modi primae fi~ 
gurae: nam fola permutatione prarroiflarnm, (Ita vt maior 
confutuatur loco minoris Sc minor loco maioris)conftitue 
eturfilla figura: Sc regularetur facili permutatione per illa 
duo Rotasima principia, Dici dc omni &,Dici de nullo quae 
peftaiant vt medium prius fubijciatur quam predicetur. 
Deinceps dicendum eft quid eft modus & quotuplex fic 
% !l0 ~ modus. Modus eft ordinatio duarum propofitionum fecun 
tup.ex, dum debitam qualitatem & quantitatem. Eft autem debita 
quantitas; vt fi vna ex praemifsis fuerit particularis, neccffe 
eft vt altera fit vniucrfalis. Debita autem, qualitas eft;Vt fi ai 
•tera fitnegatiua,ncccflario altera debetefie affirmatius. Et 
hoc eft commune in omnibus modis cuiuflibet figurae. Vn- 
Regxlc: ccw de tales dantur regulae vniuerfales. Prima resmla . Ex puris 
mums quin particularibus vel indefinitis nihil fequitur. Secunda regu- 
la ve x puris <negatluis nihiliequitur. Tertia regula cofeques 
ad primam , fi aliqua prtemifla fuerit particularis ccnciufio 
debet effe particuiarisjfed non viceuer/a . Quarta regulajfi 
aliqua prauniffa fuerit negatiua , cdiiclufio erit negatiua. 
Quinta regula.Medium non debet intrare conclufionem. 
Omnes hae regulae quinque examinabuntur poftea . Nunc 
autem fic inteliigamurnecdFari&.adhoc v-tconclufio-fyllo 
giftice confsquatttr compofita ex ipfis extremitatibus , m 
. ‘ ' " " vir- 




qne, 


Cap . 1 IILde Dmerfitate figurarum. 24.T 

Virtute connexionis medii in vf raqttc.velm altera ptaensif* 
fa.Seci ve haec omnia plenius corapreh sudantur, opsrepre- 
tiumeft modos omnes trium figurarum ante oculos difci» 
pulorum obijcere,&fuis proprietatibus di (Unguere. 

Sunt io-itur omnium figurarum ''modi vndeviginti . Pri- 
ssa figura nouetn ocupat moeros. Secuda figura quatuor mo 
dis contenta eft.Tertiadeniquefcx modis exhauritur.Et ia 
hoc mirabile fuit Arifiotelis ingenium; qui in fin gulis figu- 
ris pofsibiles omnes modos iuxta viitatummodum loquen- 
di. adinuenerit:& vnicuiqueiuum proprium numerum di- 
flribuerit. p 

Prima itaque figura ad nouem modos extenditur, qui fe- 
quentibus diaiombus indicantur, vt memoria teneri pof- 
fint.Barbara.Celarent.Darij.Ferio.Baraliptan.Celates.Da 

bitis. Fapefmo. Frifefomorum. 

'Secunda: figurz modi per qu 2 tuor diction.es indicantur, 
Cefare Cameftres.Feftino.Baroco. 

Tertis figurae modi fex didtionibusfignificantur. Dara- 
pti.Felapton.Difamls.£)atifi.Bocardo,Feiifom 

Vt autem harum dictionum fignificatio inteiligatur , ob- 
feruandum eft, primo has vocales. A. E. I. O. Signa eiTe ciif- 
ferentis quantitatis, & qualitatis propofitionum praemifTa- 
rum 6c conclufionisjficut etiam in modalibus 8c conuerfio- 
nibus dictum eft. A,nota efi propofitionis vniuerfalis affir- 
niatiuse.E, denotat vniuerfalem negatiuam. I , particularem 
affirmatiuani reprefentat.O, particularem negatiuam indi- 
cat. Nota fecundo; in qualibet dictione praeditiorum falas 
tres priores vocales.notant quantitatem Sc qualitatem pro- 
poluionuupreliquas vero vocales(fi quae fuerint)nihil figni 
fica nt:fed propter menlurara verius adiedtae funt. 

Nota tertio in praedictis dictionibus effe etiam quafdatn 
confanantesfignificatiaas.Etin primis omnes modiinci- 
piuntab aliqua confonanti ex his quatuor. B. C D. ir.quse 
originaliter inueniunturin quatuor prinus modis primae fi- 
gurae. Et in quouis modo inueniatur in principio aiiqua ex 
ipfis quatuor, notat modum illum reducendum effeaavnu 
ex quatuor primis ab eadem litem incipientem. Sunt prarte 
rea & alis quatuor literae confonantes.in meaio modorum, 

cxce- 


■ 3 ^ 



24-1 


Liber quintus 


cxceptisquatuor primis. Quo quidem fio-nificatioap fim*' , 
Nim.rum.M.S P.c. & mia.. M de nomperamw > 

piitmJarum tll.us modi e fle ncceffariam, vt modus ill c 
reducatur ad pcrfeftuia modum pruriar figuro. Literavc- 
ro-S.iadieat promittam fignificatam per vocalem immedia 
-te antecedentem conuertendam ettc /impliciter in redu 
ftioae illius modi ad perfettum. P. autem dicit conuertcn 
■dam cfle per accidens pcopofitioiiem fignificatam per vo- 
calem immediate procedentem. Denique. C. docet mo- 
dum illum reducendum ede ad perferum, non per conuer- 
fionem,fed per impolsibile, videlicet, excontradi£ioria 
confequentis eu n altera prorriittarum ad contradifto- 
•riam alterius argumentando. Vt paulo pott ip:'o exerci- 
tio reducendi imperfeclros modos ad perrectos pattbit.lam 
vero incipiamus exempla ponere conftituendomm lilio . 
gyfmoturain quauis figura & inquoviis modo. Prima ira 
que figura, in qua mediu tubijcitur in maiori & prodicatur 
inminorijhabet quatuor primos modos perfetorurn iyllo 
gilmorum & directe concludentium: ad quos tot 2 machina 
aiiorum-modorum tanquam ad fundamentum reuocadaeft. 
Habet etiam alios quinque- imperfectos : qui indirecte coa 
cladut&pcr couerfionereciucuturad pertectos. Vt igitur 
totum hoc fyllogizandi amfiem experietia exercitationis 
coprehendas , accipe primo exempla iaprima figura. Pri- 
mus modus fignificatus per,Barbara,inquadi&ione tripl.ei 
A. tres propoiitiones vniuerfales-of firmat iuas ex tribus ter 
miniichilitues hoc pacto. Omnis homo eft equus, omnis la 
piseft homoergo omnis lapis eft equus. Dernduftriaex© 
plu adhibui in fallis propofitioxnbus Sc impofiibilihus , vc 
aduertas bonitate fyllogifm i no pedere a veritateptopofi- 
tionUjHoc enim pertinet ad fyllogitmu demoftratmu Niic 
aute de bonitate iyllogiftico colequetiat, agimus, ex debiti 
difpofitfanetriu terminoru &duaru premiiTaru. Qcacfiad 
tmttatur non poteft non admitti conciufio. 

"Sit fecudu exemptu in leciido modoeiufde prime figur^ 
qui notatur per fecudam dictionem , Celaret. Huius pruna 
propofido eft vnmerfalisnegatiua : Secuda vniuerfahsaffir 
otatmunSc tertia(qua; eil coaciufip) eft viuueriahs negat iui J 
; ~ W 


A 


Qtp. 1 1 II, Je 'Diuer fit : fi t 'gurarum, 243 

v.g.hic fyllogifmuseft in Celarentpullus horno eft Iapis*, 
o^tie rihoile eftliomo ergo nullum riiibile eft lapis. Hinc 
iam tu pone exempla in alijs duobus pertectis modis , Darii 
& Ferio, fed accipe exemplum in primo modo imperfecto 
primae figura qui eft,Baralipton. Omnis homo eft animal, 
omne rifibileeit homo ergo animal eft rifibile.Ecce conclu 
fianem,quae indire&e cocluditur. Reliqua exempla primae 
figurse facile tibi erit proferre. 

Secunda figura quatuor dumtaxat modos habet diredte 
concludentes,&fempernegatiue. Ecceexemplum de Cefa 
remullus homo eft lapis , omnis equus eft lapis ergo nullus 
equus eft homo. Ecce alterum exemplu de Cameftf es. Om 
eis homo eft rifibilis nullus equus eft rifibilis , ergo nullus 
equus eft homo.DeTeftino, & deBaroco,tupons.exepla. 

Tertia figura fex modos continet diredte concludentes* 
femper tamen conclufionem particuiareuijahquando affir- 
matiuam, aliquando negatiuam. Ecce exemplu de Darapti* 
omnis horno eft rifibilis, omnis homo eft rationalis-ergo ra 
tionale eft rifibile.Ecce exemplum dc Eelaptonj Nullus ho 
mo eft lapis.orams homo eft lubftantia ergo aliquafubfta 
tia non eft lapis.Sit exemplu. De difamis.Horao eft fubfta 
tis,omnishoma eft animal ergo animal eif iubftantia. Reli- 
qua exemplade ahjs tribus difcipulus c6ftituat,ficut & alia 
quae de induftriafilentioprgteriuiiims, vt inftantepnecep- 
tore dilcipuli ingenium exerceant. Maior tamen prarcepto 
ris diligentia adhibenda eft circa exercitationem reducen- 
di , & rcuocandi quindecim modos imperfedtos ad 
quatuor illos primos perfedlifsimos , qui imme- 
diate regulantur per duo illa notftsima, 
principia; Dici dc omni,«Sc.dici 
de nullo. 

2 Caput 


2^4- Liher quintus 

Qaput quintum *De reductione imperfecto- 
rum modorum ~ 


iun— 


tuor primos perfectos . 



ECOLEND A funt qus diximus capi- 
te praecedenti quemlibet modum imperfe- 
dium ad illum pcrfecium reducendum , qui 
ab eadem litera incipit. \t ad Barbara om- 
nes incipientes in B. Qui funt tres , Baraii- 
pton,Baroco,B'ocardo.Ad Celarent,omnes 
incipientes in.C.Qui etiam funt tres,Gelantes,Cefare, Ca- 
meftres.Ad Dari) reducuntur omnes incipientes in D . qui 
funtquatuor. Dabitis qiii ex prima figura irnperfetlus eil 
non alia ratione nifi quia concludit indirc&e. Et- ali j tres ex 
tertia figura Darapti,Difamis, DatHi. Ad Ferio reducuntur 
omnes incipientes in.F.qui (Irnt quinque. Duo videlicet ex 
rima figura, Fapefmo & FrifelonVorum: 8c v-riu's Feftino de 
ecundafigura:& ali} duo ex tertia figura.Qur funt Felapto, 
<3c,Ferifon.Hoc igitur ordine fi placet poteris compendio- 
fins fingalos imperfe&os modos adperfeilos reducere iih- 
nifterio conuerfionis fimplicis per accidens, Sc interdum 
permutatione prcemiffarum. Soli duo modi imperfeftire- 
ducuntur ^dBarbaraabfqueminiirerio comieriionis specis 
Ii ratione argumentandi deducendo negantem confeqaea- 
tiam aeBaroco & de Bocardo , ad Barbara. Id quod irati® 
olienfuri fumus, Sed prius difcipulum admonitum efie vo- 
lo, vt ante oculos habeat poti-fsime illud primum prinopiu 
naturali lumine perfpicuurn. In bonaconfequentia fi ante- 
cedens eil verum cenfequess debet effe verum. Et in mala 
confequsntia pofff dari antecedens verum & confeques fal 
Ikm.Item recolere oportet, alias duas regulas quae ex prxdi 
3&0 principio euidenter colliguntur. Altera eitun oonacoa 
fequentia quidquid {equitur ad -con fequc n s,feq« it»f -ad -eius 
antecedens. Altera e{!,in bona confequentiaex contractio 
rio eonfequentisfequitur cotradidlorisrh antecedentis. Has 
regulas abunde fatis explicatas dedimus iupra libro tertio. 


Ca^VM ReduSkmmmrfeclorm, 24 j 

His ita conftitutisifacife poteris & confidenter accedere, *t 
dcmor.ftres quemlibet modum ex impeneftis per cmactes 
confequentias reuocari ad aliquem ex perre&isnta vun om 
ni reductione his rationibus duabus vel altera ex illis vti 
pofsis. Si confequentia. v.g. de Daraptt , non eftbona ersjo 
confequentia de Dari) non eft bona.\ el fic i comeqaeua de 
Barbara ell bona ergo confequetia de baraUpton bona elh 
Vel aliter fi confequentia c! e B a r o c c- & Bo c a r cl o none, a do 
najer^o confequentia de Barbara non erit oona. Sea ia ex- 
perire prsdidla documenta & reduco act Barbara omnes ma 

K ^ 1 - 1 • r-x-oc rr r*f nn nm rore» 





municatinQUoouspra:iujisii>-« “^ i “‘“*- T " , , . ~-,_ 

xat in conclufione particulari & indirefte eocludenti. Tue 
fic argumentor. Pratmiflae vtriufquemodi funt arqmpolie- 
tes exeijfdem terminis : imofimt eaedem fedex conemno- 
ne de Barbara infertur conclufio de Baraliptonperconuer- 

fionem per accidens, fcilicet, ab vniuerfali ad particulare per 

mutatis extremis particularis ergo etiam fequitur illa con- 
clufio particularis ex prxmifsis de Baralipton quat lunt eae- 
dem per illam regulamjquidquid fequitur ad confequens be 
nae confequentia: fequitur ad eius antecedens- Ecce igitur 
quomodo fi confequentia de Barbara bona efl etiam conie- 
quentiade Baralipton, & fi confequentia de Baralipton ell 
mala & non poteft inferre eonclufionem illam particulare 
multo peior eritfyllogifmus dcBarbaraquiex cijfdem prae 
mifsis infert conclubonem vniuerlalem.la veror**! a camus, 
Baroco,aui cft modus fec&da: figurae ad Barbara per lropol 

fibiie.Eccefyllogifmum in Baroco. Omnis homoeffc aiatnai 
lapis non ell animal.ergo lapis non efl homo.Oft endo tibi 
euidenter hunc fyllogifmum e(Te legitimum & neceliariu. 
Kam detar oppofitum,Baroco elfe malam comequentiam, 
fequitur quod Barbara efl mala confequentia.Probofeque'’ 
lam,nam fi Baroco eft mala cofequeatia^ergo pofsibile ent 
dari antecedens verum & confequens falfum.fit igitur veru 
illud antecedens, omnis homo ell animal, lapis norr c ani. 
jnal,& confequens falfum, lapis non efl hornortunc sc.er^o 

contradi£loriacofequentis, omnis lapis efl homo^ent yefa- 

Accipiam ergo illam cum maiq r€ de_Barocq > & hem pf^c- 


jjj-6 


LiF 


4 oer qmntus 


in Barbara , eranis homo eft animal , eranis lapiseft 
hoa o plane, nfmur,erg° omnis lapis cft animalqu^ft cS 
r t «cr.a minoris de,Baroco,qua tu cocefferas veraefie et 
f:° C j. U1 ” ce 5 ,s co «dere duas cotradidoriasaut rccatare r ’,! 
haodja & fateri bonu effe fyilogtfmu de Baroco . Id de 
cardo facilis ubi erit aditus, vtaftedas legitimQ effe fyl Wf 
nau,reducedo ad irnpofsibile eu quinegaueritjefTeneceffa- 
nu argutnetado,ex oppofito colequetis cu praeraiffa afifir» 
matiua aBocardo & inferedc cotradidoria maioris dBocar 
do v g ln tertia figura hic fyllogifmus eft in Bocardc.equus 
no eit IapiSjorams equus eft hinnibilis ergo hinnibile no eft 
lapis.Sicargymetorcfi hic fyllogifmus non eft bonus j er*o 
poterit dari antecedes veru & cofequens falfumin fe vella 
fimih forma. Da igitur antecedens veru <& confequens fal- 
luui. Tunc fic argumetor ; ergo contradidoria coiequentis 
etit vera.Conftitua ergo illam pro maiore fimul cum mino 
rc de Bocardo,& faciam praemiffas dc Barbara. Omne hin- 
nibiie eft lapis, omnis equ* eft hinnibilis ergo omnis equus 
eft lapis, qua: eft cotradidoria maioris de Bocardo , qua tu 
► concefferas effc veraiac proinde captus es elencho cotradi- 
dioms.Hac igitur de caufa dicutur ifti duo raodi reduci per 
irnpofsibile . Deinceps reliquorum modorum rcduc-ibi- 
lium ad perfedos faciliora funt exempla minifterio conuer 
fionis fimplicisiquae confequentia euidens eft , Sc interdum 
eonuerfionc per accidens,quae vt oftendiraus- capite.a.per 
eujfienf^li confcquentiam, ab vniuerfali ad fubaiternatam,, 
& a fubaltcmata per eonuerfionem fimplicemfieclucitur in 
tenta conclufio. 

V frvifum eftinredudione de'Bara!ipt5,CcIaren£;fuper 
intendit regulationi aliorum trium modorumftcilicet Cela 
fes , de ipfa prima figura & Cefarc & Cameftres dc fccdda. 
Qaorum regulatio facilis eft.Na Celares eafderri habet prae 
raiffasrjuas habet Celarent differens tantum in ccclufione 
qus indi red econcluditorj & conuc rfiaft m plic i t e r cum fic 
vnruerfalis negatiua efficitur coritlufiofie Celarent. Cuius 
exemplum dicipuluseegatur ponere, Cefare verein nullo 

f pMr/»rvf.niH J r. t 


1 


i L ^vuvtvJ V/ n«* v «*■ * nuatv A 

differta Celarent^nifi in maiori, propter ea quodeum fit fe- | 

cfida: fip-urae habet mediu nm 'i . \/ r» fi t* i ,Q-C 


cfidz figurae ha bet inediu pro praedicato* V ndc^dacCuer 

fionQ 


Qap.V.de Reductione imperfectori» 2 4-7 

fione fimpiiciernergir flatim fyllogifmus in Cd arcnt - 

Carncftres, facta conuerfione fimplici in minori &ccmciu- 

fionc& permutata minori cum maiori transformatur in Ci 
larcnt per cuidentes coniequentta-s. 

Darij deinceps inucniturfuper intendere qcatuor mo- 
dis -fibi fuffragantibus , nimirum , Dabitis de prima figura 
&• Darapti Sc Difamis & Dattfi , de tertia figura. Quorum 
reuseatic ad Dari) facillima e ft. Nam Dabitis in nullo alio 
differt a Darij , nili quia condalio indirecte concluditur & 
perfitnplicem conuerfionem fit coelufio de Darij. Sed Da.- 
rapti differta Darij in fola ru inori & in figura. Minor enim 
de Darapti effc vaiuerfalisafftrmatiua per cuius conuerfio- 
nem pe r accidens tertia figura mutatur in primam & minor 
de Darapti infert minorem particularem de Darij deinde 
in Difamis maiore conuerfa fimplkiter,firnilit€r Scccnclu- 
fione,ac permutatis prsemifsis , yidebis figuram tertiam in 
primam tranfijffc «Sc modum Difamis optama confequentia 
permutatum in Darij.Dcnkjue Datifi fsla conuerfione fim 
plici minori&toms tranfit in Darij. 

Perio tandem dux & caput cft quinque inferiorum , 
eum tanquam propriam menfuram agnofeunt, videlicet, 
Bapefinoj&Frifefamomm , de prima figura > &Ftffinod‘ 
fecunda figura, &Felaptonr&Ferifon de tertia figura , om- 
nes hi quinque fuis literis notati funt quo pado reducendi 
fiat ad Ferio tanquam ad regulam. Primus quid^jjjj^jj^Ono 
poftulat conuerfionem maioris per accidens, & conuerfio- 
nem minoris fimpficiter , & permutationem prasm iffarum: 
Sc confbftim confurgit Ferio. Sed Frifefotnorutn fimplicem 
conudrfionem exigit maioris & minoris , Sc permutatio- 
nem prsemifTarum vt refultet Ferio. Feftino deinceps in 
fecunda figura faciliorem tranfitum habet ad ferio , nam 
fola conuerfione fim plici maioris, feflinat , conuertitur 

m Ferio. Felapton deinde , qui eft modus tertia: fkurar 
fola conuerfione per accidens minoris , vertitur in Ferio. 
Denique Ferifon facillime commutatur cum Ferio fola con 
uerfione fimplici minoris. 

■En tibi omnes formx reuocandi jyllogifm 0 s iraper-. 

Q. 4 fe&oj 




Liber quintus 


fcttos in quindecim modis condituros, ad quatuor per- 
fectos , qui non indigent aliquo alio vr fint nece{Tarij,quia 
immediate exercent quas ilia duo principia Dici de om- 
ni, <3c Dici de nullo , naturali lumine indicant. Et quidem 
de induftria lingularum modorum exempla non exprefsi, 
tum ne prolixus Bcfaftidiofus viderer;tum etiam vt difcipu 
liia eiulmodi exemplis proferendis ingenium ex erceant:^ 
pluris aeftimentquae fua opera pepererut, quae profedto te- 
nacius memoriae mfigentur,quarn fi fcriptainuenircnt. 

Vnum tamen documentum hoc in loco vniuerfale quide, 
fed non inutile, proferam. Obferuandum eft enim,nullu eflc 
niodnm ex quindecim imperfectis, qui non polsit oftedi ne 
ccflarius per reductionem ad impolsibile perueniedo ad ali 
quem modum perfectum ex illis quatuor primis primae fi- 
gurae. Quidam quidem innmediate,qualesfunt quatuor mo 
di fecunda? figura?:& quinque primae figurae v.g.Baralipto^ 
omnis homo eft rifibilis,omne rationale eft homo ergo rifi 
bile eft ratienale:fic reducitur per irapofsibile:omne ratio- 
nale efthomo, nullum rifibile eft rationale, ergo nullum ri- 
b;Ie eft homo : ac proinde nullus homo eft rifibilis,cuae 
eft contraria maiotis de Baralipton,quod reducitur ad Cc- 
lirentex contradiftoria confequenr s cnm altera praemiffa 
rum. Similiter Cefare.v.g.Nulluslapis eft animal,omnis ho 
mo eft animal ergo nullus homo eft Idpisjfic reducitur ad Fe 
rio ; Nullus lapis eft animafihomo eft lapis ergo homo non 
iranimiff^bi vides contradictoriam confeqaentis pro mi 
nori <Stccntradiiftcrium-mihorispro conclufiG.no in Ferio. 
Veruntamen modi tertiae figurae non poftunt reduci imme- 
diate per impofsibile ad quatuor niodos prima? figurce vt. 
v.g.hic fyllogifmus de Daraptfiomuis homo eft animal, om 
nis homo eft rationalis ergo rationaleeft animal. Sicreduci 
turperimpofsibilejNullui-n rationaleeft animafiomnis ho- 
mo eft animal ergo nullus homo eft. rationalis qui fyliogif- 
maseftin Celare. Et ita experieris in aliorum tertias figurae 
modorum reduiftionenonimmediate ad primam figuram re 
uocari,fed ad fecunda rruEtob hanc rationem, Scquia non re 
ducuntur ad modum incipientem ab eadem Utera, merito 
placuit Dialecticis duntaxatBaroco &Bpcardo per impof 
r .. --- r fibilc 


Cap.VIDe examinatione omnium. 24-9 

fibile reducere ad Barbara, reliquos vero modos conuerfio- 
nii minifterio & interdum praeroiffaxum permutatione re- 
ducere ad quatuor modos perfe&os prmiac figurae unmedia 
te fingulos ad fingulos ab eadem literaiaeipientes. 

Qaput jextum, In quo exacte omnia pradiffa 
examinantur & explicantur . 



£LI QVVM efl: quaedam alia adijccre 
vt omnia quae de fyllogilmis documenta da 
ta funt plenius a ddcipulis intelligantur. 

In primis circa numerum modorum cu- 
iuflrbet figurasobletuanduirr eft,Aiifiote!e 
duntaxat limitatum numerum decem & no 
rem modorum inuenifie.in quibus omnes vtiles & poisibi- 
les coniueationes variae mediicum extremitatibus contine 
tur. Reliquas vero connexiones mutata quantitate vel qua- 
litate propofitionum ineptas ad i nter endam fyllogiftice co 
clufionem iudicauit.In qua re demonflranda laboris pluri 
inum fufeepit in libris Pitorurr^quorurn intelligetiae prop- 
ter abfcuritatem grammaticalis coftrudlionis moderni Di 

leftici operam non dederunt. NeqfiS mirum fiquidem D» 
Thomas fuper libros illos commentarios non edTdit,. Mihi 
vero vnum duntaxat argumentum fufficienti^imrHerhvnde 
vigintimodorum fatisfacit j Quia nullus adimitH??pote 
aliam figuram, neque alium modum ad fydlogizandum. In 
primis de quarta illa figura, quam dicunt Auic e nam finxifle 
iam fupradiximus nihil vtihtatisafferre.quae in prima figu 
ranon inueniatur. Circa modorum vero multiplicationem, 
fiquis tentauerit plures aliosadinuenire, facile erit ofiende 
re illos effe vel fuperfiuos,vel prorfus ineptos ad fyllogiza 
dum. Superfluos quidem vt fiquis velit inter perfectos mo- 
dos pruns figurae annumerare Barbari <Sc Celaro. Et in yni- 
uerfum in reliquis modis in quibus vniuerfalis propofitio af 
firmatiuavel negatiua concluditurvelit multiplicare alios 
modos affines in quibus particularis affirmatius vclnegati,- 
ua fubftituatur loco cociufionis vniuerfalis t nihil magisiu- 


2J0 


Liber quinius 


perfinom inuenictur in arte fyllogizandi. Ratio eft,namvf- 
que adeo per iemanifefta eft: eonfequentia a fu b alter nante 
vnmerfali propofitione ad fubal ter natam particularem - vz 
iuperuacaneura & ftultnm fit proptcrea alium modum 
logizandi diftinguere.Nulla enim ars neceffaria eft ad caue- 
dumidiu quo nemo errare poteft.Coterum ineptos adfyl- 
IogTzandum modos eos elTe,in quibus nec debita quantitas 
nec debita qualitas, obferuatnr.latis admonitum eft per ea* 
regulas iupra politas capite quarto in diffinitione modi,- ni- 
mirum, ex puris particularibus,vei ex puris negatiuis , nihil 
fequi.Quarum ratio fere vna cft-Nam cum vis fyllo<dzan- 
di conliftat ac fundetur in connexione medij cum extremi- 
tatibus, vel cum altera fakcm extremitate , vt inde emergat 
conclufio ex -eifdem extremitatibus conftans vel affirmati 
ua ii medium cum vtraque extremitate fuerit affirmatione 
coniuncfum,veLnegatiua,fi cum altera tantum extremitate 
affirmatione fuerit vnitum & ab altera feparatum , Hinc eft 
quod neque ex puris particularibus,in quibus medium nor* 
diftribuitur.ac proinde nec fufficientcr conneftiturcum ex 
cmit3tibu$,pofsit colligi identitas extremitatum intcrfe p 
v.g.fi dicas, aliquod fenfibile eft homo & equus eft fenfibi- 
lis ergo equus eft homo. Etenim medio non diftributo, veri 
Beabuntur promiffe pfo diuerfis fuppofitis & erit falfa coa 
clufio qua^requirit vnitatem rei fignificato per prodicatur» 
c um rc iignifi fata per fubieftuin.Et hoc eft in propofito da 
quibus nulli, videlicet, coueniat prodicatuni 
ftibieao. Proportionabiliter neque ex puris negatiuis po- 
terit conclufio ex eifdem extremitatibus colligi fyllogifti 
cc.Cuius ratio eft } nam ex eo quod duo extremitates no» 
fint eodem vni tertio, non fequitur,a fe inuicem feparatas cf 
fe, neque eafdem inter fe vnum clFe. v.g. ex iftis promifsis 
nullus homo cftlapis,nullus eqtras eft homo, non fcquitar, 
ergo nullus equus eft lapis, neque fcqnitar,aliqais equus no 
cft lapis:&multo minus,ergo equus eft lapis. Dabitur enim 
inftantiacontra afferentem illum effe fyllogifmum, alsigna 
tss terminos, iit' quibus- omni, hoc eft, in quibus cum verita- 
te vtriufqtre promiffoftet in veritate ve! contradi-ftorrur» 
vel contrarium confequentis. Vt v.g.nulla arbor eft fenfibi 
t lis 


Qaf.VUe Examinatione omniu. 2 j\ 

lis, nullus equus eft arboricrgo nullus equus efi fcnfibilis.Ec 
ce antecedens verum & coniequcns fallum. Cuius contrariu 
valuerfale verum efhomnis equus eft lenfibilis, & ita dedi- 
mus terminos, in quibus omni.A bi obferuari debet, Ariflo 
tclem libro primo Priorum cap. 2 B.Et deinceps,non medio 
criter foliicitusn fuifie de retione facile inueniendi medium 
ad fyllogizandum 3c concludendum quod proponitur. Ait 
enim, noiifolum quomodo fyllogifmi fiant meditandum no 
bisefi ,ied magis adeo quomodo faciedoru facultas proptifsi 
me nobis confiet. Efcquide horlutn premittit diuifione qua- 
dam, eorum quse/unt 8( per terminos figmficantur.Nam in 
quit, Alia quidem fic fe habent vt de nullo alio praedicetur, 
qualia lunt fingularia vt Callias, de ipfisautem lingularibus 
alia prodicantur vt homo & animal. Alia vero fic le habent 
vt ipfaquidem de alijs prodicentur de ipfis autem nihil prae 
dicetur, qualia lunt vniuerfalifsima genera. Alia deniq; lunt 
vt&ipladealijs,&de ipfis aha prodicentur , vt homo de 
Callia,& de homine animal prodicatur.Adiecit autem, lin- 
gulare poffe dc aliquo praedicari fecundum accidens, vt fi 1 
camus, hec album-efl Callias.Deinceps vero quodam doct? 
meta fuhobfcure tradit^td mucniendum medium volenti c5 
eludere aliquam propofiticnera:fiue vniuerialem affirmati* 
uam^Gue negat luamfiue particularem affirmativam; fiue ne 
gatiuam.Quosdocumenta multo clarius a IVVsdernis- propo 
nuntur. Qjiamobrcm operapretium enti 

doctrinam Petri Hilpam trankribere; Oc de- 
inde meum qualecunque mdiciuqi 
- proferre, 

• Caput 




V 


i 


i 


2 £ 2 


V 




mum 
ratur. 

E T R V S Hifpanus fic habet. Quia Ariftote 
les in prioribus oftenditconiugationesin qui 
bus non fequuntur conclufiones ex prxmifsis 
efte inutiles, per inuentionem terminorum in 
quibus non tenet huiufmodi conjugatio : ide© 
vtilis eft inuentio talium terminorum vbicunque fiat inuti- 
lis coniugatio contra reguiasfyllegifmorum prius afsigna- 
tas.Accipiendi igitur funt duo termini diucrfi,fcilicet, duas 
fpccies fub vno genere vt;homo,equus$animaljvel cluo ter- 
mini quorum alter de alter o praedicetur fiue conucrtibiJi- 
terfiuenon,cum extraneo vtriufquevtjHomo^ifibilej La- 
pis. Vel accipiendi funt duo termini, quorHm alter de alte- 
ro prodicetur fiue conuertibiliter fiueno,cum fuperiore ad 
vtrumque vt homo, rifibile^fu bftantia. Vel, Horno, Animalj 
fubftantia.Per hanc igitur regulam trimembrem & difiufti 
jam inquocunque genere fiue fubftantix fiue quantitatis» 
fiue alicuius aIiorum,{t?hper inuenientur termini per quos 
inutilis coniusatio demonflrabitur non tenere. Et tales 
reilat Ariftoteles in Prioribus, Terminos in 
imbus non. Et nota quod inuenire terminos in quibus 
nonjeft acceptis tribus terminis facere coniungationem» 
in qua prxrriflx funt verse <5t conclufio falfa, manente ea- 
dem qualitate & quantitate propofitionum,vcrbi gratia hee 
eft inutilis coniugatiojNulltts homo eft equus,nullus lapis 
eft homoxrgo nullus lapis eft equus. Contra hanc inuti- 
lem coniugationem accipiuntur , termini in quibus non, 
per fecundum membrum reguIx:Homo-.Equus , Rifibile,5e 
fiet talis coniugatio Nullus equus eft rifibilis, Nullus homo 
eft equas, ergo Nullus homo eft rifibilis.Quae coiugstio fi - 
milis fornix eft cum illa priore:<Se tame prxmiflx funt verae 
&coclufio falfa, ergo & altcracoiugatio inutilis erit fiqui- 
dem non eft vniuerfalitcr bona confcquentia , Ha&cnus 



Cap. VII. De explicat. artis inuenien. 2 yj 

ex Petro Hifpano.V eruntamen moderniores non contenti 
prasdi&a trimembri regula s plures alias adiecerunt ad intelli 
gendam attero inueniendi medium. In primis detmiut quid 
iit ars inueniendi mediurn^& aiunt artem inueniendi rnediQ 
efTe per ouatn propofita quauis propofitionc inueniatur 
Vflus termmus,qui fit medium ad concludedum illam in ali- 
quo certo modo fyllogiflico v.g.propofita hac propofitio- 
ne oarticulari. Animal ei! iubftantia,vt Concludatur in Da- 
ri; medium debet efTe corpus,& vt fyllogizetur in Dara^ti 
mediam debet efTe homo.Et in negatiuis proportionabili- 
ter,vt flarim apparebit.Supponit enim,^vt aiut Modsrnio 
res) Arifloteles, quod fyllogifmus debet conflare ex prafdi- 
cationibus direftis.Quodquidem egofuppofitu falfum exi 
ilimo.Etenim quanuis in deroonflrationibus praedicationes 
dire£l$ poflulentur vt in plurimum, tamenreclefyllogiza- 
di ars libera efl,& indifferenter diredte vel in airedte copclu 
dit,& ex necefiarijs vel impofsibilibus vel contingentibus 
procedit prsemifsis.Eft enim optimus fyllogihrms , omne 
«fib ile efl equus. Omne rifibile efl homo ergo hompeff 
equusnn quo nulla ratio habetur diredtae prsdicationis vl 
patedVnde ego exiflimo Ariflotelem in loco citato nulla- 
tenus fua documenta eo direxifle , vt arte£& demonflrancq 
fyllogiflice doceret. Hoc enim ad hlarbs poflerioris refoiu- 
tionis refecit. Sed mens eius fuit adolefce^ium ingenia 
exercere, vt facile inuenirent medium ad 
gyfmisjin quibus conclufio non f.yilogdlice conigitur^ 
'connexione medi) cani extremitat ibus .Et quoniam vera in 
ftantiaefljdare antecedens verum ^coniequens fal;nm 5 id- 
circo necefTe erit adiaueniretale irscdium;vt in fimili forma 
prsemiiTarum & conclufionis fiat fiiiiilis paralogyfmus in 

*quQ euidetiter praecniffaefint verae & conciufio talla. Et ad 

hunc finem trimembris regula Petri Hifpani ingenio fis dif- 
cipulis fufficiens efl i rudioribus vero .nullae regulae. Nos au 
tem feirsper perbitimus in hocYrrietem Ariflotelis libro pri- 
mo Priordm capite 28. & 2 9, 'eam fuific, tradere artem facile 
A fyllogizandi cotra eum qui paralogyfmis decipere intedit. 
M Ad quem finem maxime conducit inuenire terminos in fi- 
forma in quibus oppohtum confequcntis pararogytmi 

r 



oilen - 



V 






Liber quintus 



offendatur verum. Atqui horfurn ipfe Ariffoteles varias ter 
minorum coniugationes Alphabeticis literis multiplicat* 
vt doceat omnem modum concludendi omnem propofiuo- 
nem irae vniuerfalemaffirmasiuam,fiuenegatiuam fiue pas 
ticularemaffirmatiuam velnegatiuatn, & hac via contra Pa 
ralogyfmos concludentes particularem negatiuam inueniu 
tur termini in quibus omni :& contra concludentes parti- 
cularem affirnutiu-m inuenicndi funt-termini in quibus nui 
li.Otcfum contra Paralogyfmos concludentes vmuerlale 
affir.natiuam, non necefle eft inuenire terminos in quibus 
nulli, tametfi inuctis, optime concluditur falfam eiTe conclu 
fiomm vniuerialemaffirmatiuam Paralogyfmi,quia eius co 
traria vniuerfalis negatiua offenditur ede vera.Siqukie duae 
contrariae non poiTuot ede verae. Diximus autem ad inftan- 
dum contra Paralogyfmum concludentem vniucrfalem af— 
firmatiuam,non opus eiTe inuenire terminos in quibus nul- 
li, hoc efl,iu quibus nulli fuppofito fubie£H conueniat prx- 
dicatum,fufficiet etenim inuenire terminos m quibus alicui 
non eonueniat.Tunc enim particularis negatiua contradi- 
*<toria.eff conclufioms vniuerfalisaffirmatmae. Proportio- 
nabiliter contra Paralogifmum male concludentem vniuer 
falem negatiuajiijno opus erit inuenire terminos in quibus 
omni in alia confequffrtia fimilis formarded fufficiet inucni 
re terinin^io quibus ex praemifsis fimilis formae, alicui c 5 - 
ueniat prxdJKtum.Er it enim talis conclufio contradiftor ia 
lega tiux.Neque huius doctrinae immemot luit 
Ariiloteles vbi fupra,nonenim duntaxat mentionem fecit 
de terminis in quibus omni &in quibus nulli, fed etia de tet 
minis in quibus alicui infit praedicatum, & de terminis ia 
quibus alicui non infit , regulam dedit in principio capitis 
29.vbifupra.In rationeitaque & arte indandi aduerfus P^^fe 
xalogiimos maxime ad.olefcentiimi ingenia fc fe exercere da 
bent. Fiet etenim hoc exercitio vt veri fyllogiimi 
rationem bonitatis penetrent, Id quod fpero fu- 
turum fi fequentia documenta obferuauei* 

rint& in promptu habue- 
rint. 

C*?*t 






QapVllLde Regulis cognofcendi. 2jy 

Qaput ocfauum In quo oAutor fundamenta 
& regulas dignofcendi legitimum fyl- 
logifmum diftinguendi d Pa- 
ralogifmo tradit . 


VMBR VS omnium i ntr in fece requifit» 
rum ad legitimum fyllogifn um fcptenarms 
eft,Dixi autem mtrinfet e requifitorum; nunc 
enim de difpofitione legitima pratmifTarum 
agimus , quibus fi aliquid defit cxfeptcmre- 
ejaihtis,inurilis erit prrerniflaium dilpofitio : ita nullam 
conclufionem fyllogiftice infei re valeant. 

Primuuirequifi turri efl. VtiyllogifiHUS condet ex dua- 
bus tantum propofitionibus praemitsis & ipfirex tribus tau 
tum terminis, ac proinde vnus ex tribus terminis bis debe^ 
etTe cstremum in pratmifsis , ex eurus varietate diffinxi- 
mus' htpr a tres figuras. Secundo requiritur ,vt medium om- 
pino teneatur vriuocc in vtraque p^miftwhas non efled 
■revera medium nih tantum voce tenus. Tcimjjjicqiriritur 
completa difiributio medij,laltem in aliqua|pratmifTarum 
fi fuerit incomplexunsrii autem fuerit comp 
in altera praemiffa vnam partem complete diftabui &alcc 
ram in altera praemifla ^bi cauendum efi, ne pars diflribu- 
ta tnvna pratrmda rdpeftu alterius flantis confufe , ma- 
«e. t i ialceraconfuferefpeftu eiufdem: vt poflea oflcndc- 
ilS.Qu irco requiritur , vt vel ambae pramiiflac fint affir- 
atiuae vel fakem altera , in quo re quifito includitur illa 
regula ex puris- negatiuis nihil fequitur . Qvititd requiri- 
tur, medium vbi non diftributum fuerit , non teneatur 
magis ample vel minus reftrufte quam vbi didribuitur* 
Sexto requiritur , ne medium in affirmstiua teneatur 
magis ample vel minus rcflricle quam in negatiua . Se- 
ptimo requiritur ,vt medium fit totale extremum fal* 
cui ixi altera pr^euiiiTaruat , kdper mittitur in altera 

P^ 




V 


i • ' 



JLxpofitio re 
gula ex pu- 
risparticuU 
tibus. 


f.xpof.tio re 

gula ex pu- 
ris Regatiuts 


praemifFaru aliquid adijcerc medio chinsmodo alia rcqulfita 
/eruentur. 

Veruntamen non fufficit , haec feptera requifita comrne- 
moraflejnifi eorum rationem ex notifsimo & vniuerfalifua 
damento re&efyllogizandi reddiderimus, id vtfiatadexa 
minationem regularum & conditionum legitimi fyllogifmi 
de fcendatnuSjvbi fimulfeptem requifita qux quafi in Epii® 
gum collegimus manifeftabuntur. 

Prima regula fuit communis omni fyllogifmo,vt no pro- 
cedat ex puris particularibus vel indefinitis.Cui Petrus Hif 
panus adiecit:nequecxfingularibus.Sed haecadieftio necef 
faria non eft, quia vt poftea videbimus, fyllogifmus expofi- 
torius optimus eft 8c omniium fyllogifmorum fundametu» 
& tame coftet expraernifsisfingularibus.Sed quia vfq; adeo 
manifeftum eft s vt arte non indigeat , non comprehenditur 
inter modos trium figurarum. Haec regula intelligenda eft 
de praemiisis propofitionibus de vfitato modo loquendi,in 
ter quas non annumeratur propoli tio affirmattua cuius prae 
dicatum diftribuitur. v.g.homo eft omne animal. Si autem. 
RuiufmodiprGpofitiones admittantur,fieri poterit fyllogif 
inus ex prgmifsis particularibus, v.g.homo eft omne animal 
^quus non eft hgino ergo equus nen eft animal. Sed qulama 
ior illa infwt lymcjomnte animal eft homo non vere proce- 
dimus ex ^t?Tij|pafticularibus.Nam ex illa maiore cum mi- 
noxe nesatiy^it fyllogifaius in Baroco , omne animal eft 
non eft homo ergo equus no eft animal ac pro 
inde iex illis primis praemifsis non procedebamus ex put is 
particularibus. Fundatur enim haec regula in eo quod in par 
ticularibus propofitionibus vel medium non diftxiWtur, 
vel fi diftribuatur non diftribuitur extremitas quae tum di- 
ftributione concludenda eft. Sed quando cauetur,ne mediu* 
maneat abfque completa diftributione Sc ne procedatur i 
non diftributoad diftributum, nihil zmpeditprsemiftas fecu 
dumformam effe particulares, dummodo ex cifdem termi- 
nis aliae dux prxmiffae/nferantur habiles iuxta regulas co- 

mtmes fyllogizandi. 

Secunda regula eft. Ex puris negatiuis nihil fyllogiftice 
feqmtur. Quxquidem proportionabilster intelligenda eft 

' obfer 


CdpVlfLBeremBs cognofccnS. 2J7 

©Me mando particulam, ex pons. Nam poterit efle a!iq«» 
propofitio mixtas copulae quae virtualifet ht mhrmatiaa n 


bilis vt e:< cifdecn terminis cum altera p 


•stiiffa negatr-jain- 
it hsrc, omnis h*> 



ferat lylioffitlicam concluftonem.C^uafis e 
mo fuit & non eft albus, quae infert hanc omnis homo cmt 
albus, quae cum hac nega: ma aliquod .aninu» non fuit aiomn 
eft habilis ad inferendam conclafionero in Baroco,ergo ali- 
quod animal iion fuit homo . Imo & hanc ahquod animal 
non e ii vel fuit homo.Obferuancbm eft autem,propofauo- 
nem mixta: copular difiunftim,vt hac omnis homo e ft vel 
non fuit albus zrSlimandam eile quafi pure negatiuam ad ar- 
tem fyllogizandi.Propterea quod i-llafequitur ex pure ne- 
o-atiua,qualis eft haec omnis homo non fuit aious.Ac proin- 
de non amplius requirit ad fui veritatem propofitio de 
fiunfta copula miifta qua pure negatiua,vnde imertur. Alio 
quin daretur facile antecedens verum & confequens falium. 
Ratio huius regulse -Sc procedentis fundatur in eo quod fyl 
logiflica conclufio debet confequi ex vi connexionis medij 
cum extremitatibus. Nam primum principium eft.Qusecu- 
que funt eadem vni tertie, iunt eadem interie. At vero cun 
in puris particularibus medium fit termmus communis non 
diftributus , poterit vtraqtre extremitas cgjungi cum aiuer^ 
fis fuppofitis medij & de iliis verific£n,’<5c rameninde non 
colligetur extremitates eile idem interfeihqwSem in ante- 
cedenti non efl neceffe ad veritatem vtriufq 
fint eaedem vni tertio, v.g.haec confequentia , 
ftus, homo eft docfus ergo doctus eft iuftus mala efl. Nam 
antecedens velificabitur pro diuerfis hominious bt confe- 
quens erit falfum in caiu quo nullus homodoftus fit iuftus. 
Similiter ex puris negatiuis oft editur nihil fyllogiftice pof 
Tecolli^uNain ex eo quod extremitates negentur cSe vno 
tertio non fequitur negari de le inuicero v.g.ex his praemif- 
fis nullus homo efl laprs,nullum infenfibile efl homo, no m 
fertur ergo nullum infenfibile eft lupis. Nulla enim eft con 
nexio inantecedenti cum altera iaitem extremitate. 

Tertia regula. Si aliqua prsmifTarum fueritp»* ti *-u a.is 
conclufio debetefTe particularis. Ratio huius regn.^ en usc 
fundamentum per fe notumjnihil valet confequentu ^ non 





& 


y 


2 J < f 


Liber quintus 


diflributo ad diflributo. Na ex eo quod praedicatu coueniat 
Vni,iio lequitur omnibus couenire pro quibus terminus ac- 
cipitur. Hic regula patitur exceptione U admittatur parti- 
cularis prxmifla de no vfitato modo loquedi vt v.g. bene te 
qurtur equus efl omne animal, omnis homo efl animal, enjo 
omnis homo cib eques & ratio efl, quia illa particularis,equ» 
efl omne animal infert hac vniuerfaie omne animal eil equ* 
quae cum altera infert concluhone in Bai bara.Et huiufmcdi 
fyllogifmos irregulares dixerim quia nonfequunturvfita- 
tum modum loquendi neque communes regulas lecunduin 
formam 5 quanuis lint reducibiles ad communem formam 
fyllggiliruwrWB. 

- Quarta regula eff.Si aliqua pnEiuiffarum fuerit negatiua 
concludo debet ciTe ne<£atiua.H;ec recula mreliisenda eil 
de purenegatma.Nam h fuerit snixt^ copuls talis quae pof 
fit inferre ex cifdemxerminis vnam pure affirmatmam ha- 
bilem cum altera-praemifla ; non continget delectus huius 
regulae, verbi gratiaomnis homo e 11 Sc non fuit albus rilibi- 
-le efl homo ergo rifibile efl album. Bona conlequentia eil 
■& fyllogifhca quanuis fecundum faciem polsit, dici irre- 
gularis. 

Quinta re cula . Medium non debet poni in conclufione 
Hai int elhgi^ nr vt iyllogiflice inferatur conciuiio. Nihilo 
minus tnS5f»i aiunt auquado licitum efle mcdiii intrare to 
^lufionemjp cuitandum aliquem defectum extrinfecum, 
^IWilnndam variationem Appellationis in hoc iyllo- 
>-giitno,omne album efl dilgregatiuuin vifus,omnc duke efl 
album ergo omne dulceefl diigreganuu vilus, licitu eriteo 
eludere ergo omne dulce efl album quod efl dsfgregatiuura 
*vifus.Sed profecto haec exceptio ck aduertentia: non v ade- 
'tur nobis vtilis ad fyliogifliceconeludeodam, quanuis 
iila fit bona confequenti3,quia totum antecedens in come- 


tjnenti repeti tur &fortafsis eonuenientius adderetur in coa 

ex- f 


-ciuhone$aikjuis terminus tranicendentalis cum maiori 
tremitate,vt ia hoc fyllogihno in Darapti:orr>nis Hiotus eft 
actio, omnis motus efl pafsio ergo pafsio efl aiftior commit- 
titur defectus extrinfecus ab identicaad formalem loquutio 
* . jicm,qui defectus elt quau variatio Appellationis & poterit 

o buia-’ 



Qaf.VllUeR egulis cognoscendi. 2 jp 

©huiarj fi concludamus ergo -pafsjoeft res^ua 5 
h are doctrina vtilis erit ad iyllogtzanduai m terminis diui- 
nii vtni fine huius tranatus m gratiam Theologorum ofte 
luri iUiims.Prater regulas prarfixas aduertunt iniuper Lia 
lettici, quatuor conditiones generales &d.ientiales aci legi- 
timum iyftogihnum neceffarias. 

Pruna conditio eft.Mediu debet elle totale extremu faN Qam 
te in altera pramiffa ratio deftsmttur ex illo per ie notofan ntralts 
dameto,quia coclufio lyllogithca debet :lequi ex vi conne- 
xionis medi j cu extremitatibus. Si autein neutra piasmi fla 
mediu fuei it totale extremu, no conetteturcu aliqua extre 
micate cu no fit fubiecVu*. vel praedicatu in quod reioluitur 
propofitso,vnde coftat nihil feqtn cx viconexionis vbi nui 
laeti conexio. Sed contra arguit Sophif!a,h*c confcquetia 
cft iylIogifmu4.Cuiufi.bet hominis equus ambulat, & cuiuf 
libet hominis canis quielcit, ergo cuius caris quielcit equus 
ambulat. Et tame mediu quod eft ille obliquus, hominis , in 
neutra psatmifFa eft totale extremu. Relporidctur ea conie- 
quentiam nullatenus habere forma fyllogilmi. Nam in pri 
niis p ramuli a: coftat ex quatuor tern inis, kilket , homini 
equus s & hominis canis, <3r ambulat, & quielcit. Deindein co 
ciufione ponitur relatiuu illud, cuius^uo^p erat pofitum 
in antecedenti. Quo fitvt quanuis illa coieqientia fit mate 
ria!is,& m luis terminis nopcfsit infiarqtanjpfficcipiendo 
alios quatuor terminos, aperietur eius mahti^| 
equus hominis currit, & quilibet canis hominis 
»p quieices eft curres.lte ex parte cociufionis inft abster e& 
de materialiscofequentia fi loco illius relatioi,cuius,pofue- 
ris,cuius angeli, canis quielcit equus ambulat. Veru eft tarr.e 
uod per quanda arquiualentiam pofiun us ex illa materiali 
onlequentia fyilogifinum producere. Vt fi dicamus quili- 
bet homo eft ens cui* equus cui rit,<& quilibet homo eft ens 
cuius canis quicfcit.eigo ens cuius cani- quielcit 1 0 ens cuP 
equus currit, qui fy liogifinus tenet expreffe in Daraptr Cu- 
ius lenius aequiualenter cotincbatur in prioribus pra rv-ilsis. 
JDenique dicitur in illa conditione , medium debere elle 
totale extremum laltem in altera prsmiffarutr. , qu*a nc-fl 
«lineccfleia vtranquepr*«ullaeffe totale extremum. Eli 

z cnua 


« 


2 6 0 


Liber quintus 




erum hiC fyllogifmus in Darffcuiuflibet hominis conus eft 
m S e J’. rifibsic bomo ergo riiibilis equus eft niger. Secun- 
da coditia annexa fuperiorhld quod additur medio in vrx- 
miiTain quanon eft totale extremum, fi illa praemifla fuerit 
maior, debet illud additum adijei minori extremitati in con 
clufione,vt in exemplo praecedenti patet.Si aurem illud ad' 
ditum meciio ruerit in nunon pramnifFa^debet adijei in con* 
clufione maiori extremitati. Eft cxeplum omnis homoeft 
animal.aliquod fenfibile eft equus hominis, ergo aliquod 
fenfibile eft equus animalis. Seraperque minor extremitas 
debet concludi in eodem cafu grammaticali in quo erat me 
dium in maiori:<5c maior extremitas viccuerfa debet conchi 
di in eodem cafu in quo erat medium in minori vt patet in 
exemplis fupra politis. Quorum ratio vitra communem fen 
fum fapientumeapoteft afsignari , quia cum couclufio de- 
beat fequi ex vi connexionis medij cum extremitatibus no 
debet in conclufione maior vnio& connexio fignificari in- 
ter extremitates,quam habuerint cum medioinprarraiisis. 
Sed quia medium cum illo addito in altera pramiffarum 
mtur alteri extremitati, necefle eft quod aha extremitas 
eadem patiatur, qua? medio adiumhafunt refpectu alterius 
-xtremitatis.Og^ruandurn eft tamen in huiufmodi additis 
medio,ne varieftir Appellatio inferendo conclufionem, vel 
alius defecffl?®ctrimecus contra communes regulas Diale 
r orna eft logicus, omne rifibileeft magnus 
o ame rihbile eft magnus logicus.Nfthil valet c5 
fequentia quia variatur Appellatio. Scdaiunt concludenda 
eile ergo omnerifibile eft logicum quod eft homo magnus, 
vbimedium intrat conclufionem, ne varietur Appellatio. 

i ertia conditio maxime intrinfeca eft, vt medium con 
plete diftnbuatur.Quae conditio fecum affert rationem ex 
vifcenbus fyllogifmi defumptam.Nam fi ex puris particula 
ribus nihillequitur.quia non fit debita connexio medij cu 
extremltatibusjtnuito minus poterit concludi extremi tatii 
identitas, velfeparatio,fi medium in prsmifs is non comple- 
ftuur eaomniafuppofita pro quibus iuxta exigentiam co- 
pula; lupponit, vel de quibus verificatur. Et confirmatur. 
Quoniam alias aon pofTet fy liogilmus aliqua via reduci ad 

prin* 


i 


Cap.FIfLDeremiucogmfiendi. 


6 1 





IClilCCf du uC U .i-s I*rt ■?. 

duftionis fieret argumentatio a non uuftributo ad aiih.b 

tum-ftauidem medium in quatuor primis moois fyhogizan 
di perfectis femper diftribuitur. Notandum vero eft circa 

hanc conditionem,p.rimo quidem non efie neceflarium vt 

medium in vtraque prsmiffa diftnbuatur :vt patet m Dari j 
&Ferio,fed ('afficit vt in. altera prmmuTa complete difm- 
buatur.Dtopter cuius defoftumhaec confequentiamala eft. 
Omne animal fuit in arca Noe,Petrus eft animal, ergo Pe- 
trus fuit in arca Noe.Quia m maiori medium diftribuitur m 
complete non pro fingulisfuppofitis animalis qus funt,v C l 
fuerunt,fed pro generibus fingulorum , vt aiunt , videlicet, 
profinAilisfpeciebususnimalis. Si autem velis mediurn in 
maiori complete diftribui pro lingulis indiuiduis generu & 
fpecierum, bona erit confequentia & fyllogi ftica. Deinde 
etiam aduerte,quod quando medium eft complexum cuius 
vna pars coplete diftribuitur in vna prarmifta & altera pars 
non diftribuitur in eadem, fufficiet fi complete diftnbua- 
tur in altera, verbi gratia. Hic fyllogifmus eft in Barbara 
iuflibet hominis equus currit, omne hinnibile eft hominis 
quilibet equus,ergo omne hinnibile currit. \ bi vides me- 
dium ede complexurrsjhominisequu^ af^mturn plunm^ 
acceptionibus cuius lingulae partes feorfumjjjfiprbute funt. 
Si autem complexum illud ex reclo 8c (umere- 
tur vnica acceptione, (efficienter diitribuerett _ 

ca diftributione determinabilis reftnverbigratiaift hoc (yl 
lomfmo Quilibet equus hominis currit, omne hinnibile eft 
equus hominis, non opus eft in minori chftribuere ooliquu 
hominisfted ftatim poteris inferre ergo omne hinnibile cur 
rti.Tunc enim vt in fu p e ri o r i hus d s diurn e (1 ,re cl u s & ooii- 
quus reputantur vt vnus terminus compofitus ex fubftanti- 
uo&adiectiuo.Vftfi diceres eronis homo albus curnt^Pe- 
trus eft homo albus ergo Petrus currit, vbi non opuseft di- 
ftribuere immediate adieftiuu albus.De qua re fatis aiximus 
lib-4-circa legitimam conftitutionern contradictoriarum.. 

Notant tertio moderni quod quando medium eft ali- 
quod copulatu cuius vna pars diftribuitur in vna prauniia. 



> 


r 


26 2 


Liber quintus 


& altera pars diftribuitur in altera prxmilTa, tiic cauedii, cft 
ne ilia pars quae diftribuebatur in priore praemitia , maneat 


confufc ia altera pramifta^efpe&u diftributionis alterius 



partis. Sed profedto hsc cautela in propositionibus de vfi- 
tato modo loquendi luperflua eft. Non enim poterit talis 
defeftus inuenirr, verbi gratia in boc fyllogifmo,oninis ho- 
mo & equus funt animalia homo & amnis equus funt al« 
ba,ergo alba funt animalia, optime concluditur in Dara- 
pti.SunilireriaBarbara, fi in minori dicas omnia alba funt 
homo & omni-s equus, ergo omnia alba funt animalia: bonus 
fyllogifmus cft, non obflante quod prior pars complexi in 
minori fupponat confufe refpeftu minoris extremitatis: 
quia dia confufsib nantll refpe&u alterius partis coplexi. 

Si autem licitam dit in miriori permutare partes copu- 
lati , In hac forma , omnia aiba funt omnis equus & ho- 
ruo 5 Tunc eilct defectus intrinfecus reddens inhabiles 
praemifTas. £t inflaretur conTequentiae iii fimili forma, ver- 
bi gratia omnis homo 8c album eft animal , omnia r ifl- 
bilia funt omne album ce homo , ergo omnia rifibilia 
nt animal ,-^ntecedens erit verum & cenfequcns fal- 
sum In cafu in quo fint tantum duo homines & vterque ah. 
bus.Iam maior eft vera omnis homo <Sc album eft animalia 


esfingulares termini difhibuti 
nuenies veram. Nam in fingfilis manet al* 


, quam' 


beta refolutio 
•bet fingu! 

bum determjJItejtSc poteris oftenderedefem fuppofitum ho 
_ gularizatunr,fii5miter & minor vera eft, nam 

lingtvkrizato fubiecto poteris rurfus fingularizare partem 
distributam oopuiatijfcil-icet, omne album , & muemies om- 
nes fin»u4arcs veras. Narrrtunc raahebit determinate homo 
iScoftendes-altcrum-hormnem.diftmrftum a fuppefito albi 
jam fmgularizaCo.Confequens aurem fotis falfum appar 1 *" - 
Et in eodem cafu inflabitur pzralogifmus oonftitutus fecun 
dum apparentiam in Celarent, verbi gratia omnis homo Sc 
album" non funt animalia omnia rifjbiJia, fun t omne-albu & 
homo ergo omnia rifibilia non funtar irnalia,vbi vides con 
rfulionemapertefalfamiprxmifTas autem probabis veras, fi 
procelleris "iuxta regulas indmftiosis lingularizando fingu 
ias partes «opulati.Ec hqc noa aha ratione nifi quia penna 
■- • ' . tat io- 




T 


Qav. VlllJeReguBs cogmfcendt. 2 63 


ratione partium copulati, efficitur vt parsaiftribuQ 1E1 *P Z ~ 
lori maneat conrnie in ordine adaiteraui partem o; imbu- 
tam in minori. Quod fi in minori non fieret tal s permuta- 
tio partinmfted diceres, omnia riiibiiia funt homo & omne 
ali>um,efiet legitimus lyllogilmus. htincafu pofito minor 
citet talla vt coperies ministerio inductionis aut delcenfus. 
Quarta conditio etiam eii intrHifecaad debitam di.ip.oji- 


t i.>n ea n ja r a- m i fla r « i h ,v Id e fi c e t ,qu o d medium non sccipia- 
: vbi noa diftnbuitur, quam vbi ciftribui- 


tur magrs ample 


tur, verbi gratia omne album cil equus omnis homo pofsibfi 



L.ter eft albus ergo homo polsibiliter eft equus. Paralogifi. 
tnus eihquia medium , vbi non diftribuitur , tenetur magis 
ampie.Et ratio huius conditionis eft , quoniam alias mediu 
iua diiiributiane nen attingit ad fuppofita pro quibus acci- 
p/cur m ininori,& perinde cft,3X fi non diftribueretar.Et aet 
uerte hanc codmonem extendi ad minorem rcftriddonetn; 
vei, minorem Appellationem , vel formalitatem vbi meditr 
non difiribuitur quam vbi diftribuitur. Semper enim canem 
dum eft ne meuiuai vbi non diUribuitur,euacat dift nbutu^ 
nem quam habet in altera prasmifia . Tunc enim fruftra cie 
diftnbutio quianon attingit vnionem alterius extremitatis 
cum medio. Ut hsec aduertentia etiam elbs^eilsm ad fok 
d_a (ophilaiata.qu* fiunt in materia de myi 

Qjiinta conditio etiam intfinleca eft vt Sedium non te- 
jReatur,magis ample aut minu-s reflridle auti 
ter in praeunjXa artiniiatiua,quam in ncgrt.ua, verbi gr 


tratta 


omne alba 


bum polsibihter eft nitrum, nullus homo eft niger, 
ilus homo eft a!bus,vel nullus horno pofsibiLter eft 



ergo nullus fiom< 
albus, vbiaotecedes eft veru & conleqnensfalfiim mcaluia 
no omnes homines fint albi, vel non fint honnnes in mun- 


rcgula’ es 



do.Ratio huius coditionis eaderirre efkqua illius 
puris negatiuis nihil lequitur.,ctenim conclufio debet fequi 
ex conexione medi; lalte cani altera extremitate vt inde m 
teratur conclufio negatiua , in qua vtraqae extremitas 
ab alcera ieparatur propterea quod altera fuit teparara a 
medio quod cum altera affirmatione eoniungebatur. oi at r- 
tem extremitas qax coaiugebatar cu medio in amrmatsu-a, 
conneftebatur cum illo lecuadum eius maiore ampliatione, 

R 4 noa 


>. 


Liber quintus 


zfr 4* 

non inde colligitur 3 quod ea extremitas negetur de alter** 
extremitate, De qua medium negabatur cum maiore reftri- 
ttione.vt patet ia exemplo pofito. Sed quia pote ft aliquis 



diftribuitur : 8c propterea dari antecedens verum &confe- 
quens falfum. Refpondetur , vtrumqne defedtum illic con- 
currere. Nihilominus afFeranius aliud exemplum , vbi folus 
defectus quintae conditionis nocet, verbi gratia in Bocardo, 
creans non eft Deus, omne creans pofsibiliter eft Deus funt 
inhabiles praemiff^nam concluho erit impofsibilis,fiue in- 
feras ergo Deus non eft Deus,liue inferas ergo Deus polsi- 
biliter non eft Deus, Maior autem nunc eft vera quia Deus 
modo non creat ergo vera eft illanegatiua de fubiecto non 
fupponente, creans non eft Deus. Minor autem illa vniuer- 
falis vera eft,na creans fupponit pro pofsibili creante, quod 
non folum pofsibiliter fed etiam neceffario eft Deus. Hacle 
nus de generalibus conditionibus di<fta fufficiant,in quibus 
teris omnes defeftus intrinfecos intueri ne decipiaris fo- 
iifticisparalogifmis.Simuletiam intelliges illa requiftta, 
quae initio huius capitis quafi in epilogo fiimmarie vt me~ 
moriae commfii* 4 arentur , propofitafunt. Nihil enim 
mus quamea requifita examinare 
& eorum rationem 

reddere.,, , 

Caput 


V 


Cap.lX.de Defectibus exirin fecis . 26 j 

QaD ut nonum ,ln quo notantur dejectus ex- 
trinfeci qui [olent conti ngere circa c on- 
clufionsm, Et de fyllogifmo 
xpofitorio . 


e xi 



ELI QV V M' eft eos etiam defeaus co- 
memorare qui non continguntrdrca conne- 
xionem meciij cum extremitatibus in prat- 
mifsis.Sed quia non infertur legitima^ con- 
cludo ex prsemifsis bene difpofitis,fed alte- 
ra fophiftice quafi adulterina fubffituitur. 



Et illi defectus merito appellantur exttinfeci, quia non ha 
bent originem in prtemiisis , fed ex ignorantia autmalitia 
fophiftice concludentis. . 

Sunt autem huiufmodi defeflus plures quam requifita in 
prstmifsis.Nam deficere pluribus modis contingit, quam re 
gula: conformari. Quocirca non opus erit commemorare d- 
fectus illos, qui in afijs locis argumentandi folent conting 
re.Sed eorum duntaxat mentionem faciemus qui proprij 
funt in materia (vllogiiaiorum. Primus ^Iiqua prarmifi* 


iuntuiiuaieriajynogiiuMJiuiii-.j . 1 — r‘“ ; — w 

farum exifiente negatiua 3 conclufio ut arfinmatiua.Secuaus 



exiftente vtraque pr^miffa aftirmatiu^^Toncluno fit 
negatiua.Tertius fi medium intret conelufio^^jjj^|j||0 
cft contra artem f v 1 1 o g izan d i , q u ae tanaatur in illo notiisl 
jno principio, Quatcuq; funt eade vm tertio,funt eacie mter 
fe. Ynde fuper flue inculcatur mediu incoelufione, quoaia 
fuu munus impleait in pratmiisis.Hic tame. defectus no de- 

ib^jit veritate cSclufionis, fed efficit inutile repetitione, V e 

rumeft tamen aliquos curiofos Dialetticos atrerre inftan- 
tiam contra ponentes medium in conclufione , quia loco il- 
lius poteft fubflitui alius terminus dn paratus. Contendunt 
enim per hoc noa deftrui neque vanari finnlitadinem ror- 
msyquia ars iyllogiilica non poftuiapimo vetat medium in 
trare conclufionem. V nde quiaillic nonponitur meciium vt 
medium eft,fedyt aliquid fuperftuum , pari ratione potens 
adiicere loco illius alium terminum extraneum gx quo red- 
ii % cutur 




2 $ 6 


Liber quintas 



QvF/yllo* 

gijmus expo 


( 


ditor falfa condufio.Sunt & ali; defeflus fpeciales 5 n°vh-' 
rum figuratum iuxta proprias conditiones vnius cuiufins g 
gurae. Quorum commemoratio nihil vtilitatig tibi affert. 
Nam iomncsillx facile reducuntur ad dcfeclus eorum euse 
requificamnr, quar fupra retulimus , vet ad comunes defe- 
Ctus aliarum confequentiarum.v.g.quia medium non diftri 
btiitur complete vel quia fit argumentatio a tion dillribttto 
ad d i ftriho t u m,v elahampload non amplum, aut vice verne 
non iuxta regulas de ampliatione fupra pofitas: Vel quia 
variatur appellatio, vel quia fit difeurius a iuppofitione per 
fonali ad fitnplicemautvice veifa,vel alenlu dmilo ad ccm 
politum ^vel denique erit jnala conlequentia propter ali- 
quem defectum , cui poteris occurrere documentis & rt o U . 
Jis iu alijs materi/s a nobisdatis. Neque timeas fophillicas 
fallacias fi frequeter in requifitis ad legitimum lyllogiimmn 
meditatus & exercitatus fueris. 

Tandem in hoc capite nono ad complementum do- 
ftrinx de arte (yllogizandi, etiam de lyllogilmo expolito- 
rio aliqua aduertere neceflfe eft.In primis quid fit lylio» ifi* 
■us expofitorius dicarrms:& qua ob caulam nofireius ffcla 
metioin diflindlione figurarum & modorum. SylJogiinus 
“)tpofitoriuse{Hy^lo^i(inus habens medium lingulare. V t 
etiits curr^^* Petrus efl animal, ergo animal currit. Hic- 
homo eft hic homo eft magifier ergo ma^iiler. 

eQJiik^^Jickur autem expofitorius lyiiogiimus , vc 

Jio^>pu{culo47.quiaell quxdam knfibihs retolu- 

tio eorum qux in communi dicuntur Nam omnis lylloo-jf* 
mus de medio communi innititur diffinitioni propofitio~ 
nis vniuerlalis: fi quidem omnis ille iyllogifinnus regulatur 
mediate vel immediate per illud principium Dici de oitmi 
vel , Dici de nullo. Propofitio vero vniuerlalis explicatur 
per lingularia quz fenfu percipiuntur. Qjnani obrem (yllo- 
gilmus demedio lingulari merito expofitorius appellatur, 
rxpaniteium diftincte quod in vimjerfali continetur. Prae 
terea cum omnis fyllogiiiims cx connexione medij cum 
extremitatibus vcltaltem ex connexione medij cum altera 
extremitate inferat connexionem extremitatum interle 
vei lepar atioaem ; fundetur in illo principio j Quacunque 

fune 




£ap. tX.deDefettibus extrin fecis. 2 6y 

funt eadem vni tertio, funt eadem interle,vei quarcunque 
quorum vnumcft idem vni tertio cui alterum eft diuerlum, 
iant diuerfa interfe ; hoc autem principium multo diftin- 
fiius ex rcetur quando medium eft lingulare, quam cum eft 
commune , idcirco merito fyHogifmus expofitorius dici- 
turmam co mediante exponitur magis ad lenium illuti prin 
cipium ^quam inlyllogilmode medio comrnuni quantun- 
Irbetdiftributo, nanr-& i pia diftributio confulio quardam 
multorum eft : Qus fingulatimdirf a apertius intelligun- 
tur,& ch hanc caufamnon fuit neceflariurn inter diftnnftio 
nem tigu/arum St modorum fjllogifmi expofit&rij mentio 
neni.favere , in quo nulla fpecislis difficultas, lyllcgizanti 
poterat occurrere prater eas difficultates quae in alijslyllo 
gsirnis regulis & documentis c-emprehenfa: funt.Atfyilo- 
gilmus expofitorius necefsitatem colligendi per fe notam 
& perfpicuam hahet,ac proinde ma-xime perfeftus efttquia 
conii at medio termino lingulari Sc proxime exercetid 
quod iUa principia per fe euidentia continent.Nota fecfido 
omnes conditiones ellentiales Sc generales feruandasefli 
in lyllogiimo expolitorio prattercas quae concernunt di 
ftributionem Sc vniuerfalitatem medij: quoniam huiufmo- 
di ad habet loeu in termino lingulari cjuffift incapax d‘ 
ftributionis attt-confufionis. Neque^pus jl^^a r equi lita 
quae fupra numerauimus ad legitimum f 
cenlcre. ff oc tamen vnum obferuandum e! 
expofitorium magis commode conftitui inTernT 
quam in prima vel kcunda , Sc ratio eft, quia termino lin 
gulari proprium eft vt de illo alia praedicentur , ( vt ad- 
uertimus fupra ex Ariftotele) ipfe vero indirefte & inufita- 
te loeu praedicati tenet. Sed quia indireda praedicatio non 
o iplo efficit fallam propolitione, poterit permitti vt fyllo 
■gifmus expofitorius fiat in qualibet figura, v.g. Omnis ho- 
-mo eft Petrus, nullus equus eft Petrus , ergo nullus equus 
eft homo ellin lecuda figura-, imo & in Cameftres. Simili 
tenia prima figuraPetrus non eft equus omne albu eft Pe- 
trus ergo nullu album eft equus, eft in prima figura <3t redu 
citur-ad Celaretjficutetiapoteft reduci ad Barbara , Petrus 
t eft albus, omnishoinq eft Petr^ ergo ©mnis hoiOQ eft albus, 
- ' nata 


’fmum re 


/ 


t68 


'Liher amntm 



nam. maior in vtroque fyllogifsio quanuis non (It vnfncrfa- 
Iis tamen eft quaU de oai ni, vel quali de nullo. Nam prardics* 
tum de omniiuppofito fubie&i affirmatur vel negatur» No 
enim fubieclum habet nili vnicutn fuppofitum. 

Sed cotra hoc arguitur.Hic fyllogifmus efl expofitorius 
Ii o.c animal e fl homo & hoc animal eft equus , ergo equus 
efr homo, & tamen antecedens efi: verum fi in maiore de- 
monftretur Petrus & in minore Brunellus & eordeques eui 
tient er falfum.Ad hoc argumentum mirabilia dicunt Moder 
ni, quidam aiunt fubie&um vtriufque prsemiiFae e ile dunta ■ 
xatanimal,nequeenim pronomen, hoc, demonllratmu arbi 
trantur efTe partemfubie&irficut neque fignu diftfibutiuu, 
omnis, efi pars fubrefti , cum dicimus, omnis homo currit. 
Ali j vero aiunt illud pronomen elFe partem {ubiefti,fea ni- 
hilominus vniuoce Sc communiter potefl demonfirare d’> 
uerfa iuppofita.Vnde neque ifli, neque illi afsignant defe- 
ftam arquiuocationis medij:& nihilominus negant efie legi 
timum {yllogifmum expofitorium,quia medium accipitur 
>ro diuerfis (uppofitis. Sediudicio meo vtrique falluntur. 
Kam,hoc animafiterminus fingularis eftnon comunis, alias 
capax eflTetdi{lributionis,& liceret dicere nullum hoc ani- 
ial currit 3c omne hoc animal eft fenfibile. Nos igitur 
negamus e jPefy lo^ifthum expofitorium quia revera me- 
dium teiidW^kquiuQce. Quanuis enim , animal , termi- 
n us fit com aianis ; tamen reflringitur a pionomine de- 
cuius virtute conceptus communis anima- 
lis determinatur ad phantafma fingtilare Petri , ita vt 
fecundum illam acceptionem fingulariter fupponat non 
minus quam in illa, animal Petrus. Neque etiam proba- 
bile exiflimo, reperiri in mente aliquem conceptum com- 
munem , vel aliquod fyncathegorema mentale commiT^ - 


demonflratiuum fingularis fuppofiti. Et probatur : nam 


fi conceptus ille vel modus fyncathegorematicus commu- 
nis effet omnibus fingularibus demonftrabilibusiaon habe- 
ret per quid determinaretur magis ad demonftrandu Petru 
quam Bruneiluripaut certe ille a&us detnoftrandi Petrum, 
ciTet lynctahegorema fuperueniens & exercens deinoilra- 
tionem , ac proinde aliud fyncathegorema commune fu- 

per- 





Cap . IX.de Defectibus extrin fecis. 2 69 

perfluum cflet.Dlcendum igitur eft, quod quanuis prono- 
mina demonflratiua fecundam vcccm lemci fint impofita, 
vt vtaixiur eis quotielcunque voluerimus deiignare rem afi“ 
quam Angularem flue fit lubflantiafiue accidens flue totum 
iiue pars,vt hic homo,hsc aIbedo,hsc msnuSj tamen nulla 
xatione potefl dari conceptus vel notitia communis ad de- 
monfiraadum Angularia. Confirmatur quia in hoc differt 
fignum particularizatiuuai, vt cum dicimus , aliquis homo 
eit albusiquia tale fignum communitatem habetiniuo mo- 
do Sgnificandi. Denotat enim praedicatum conuenire iubie 
dio vel negari a mbiecto pro aliquo luppofsto indiffereter. 
Vt cuna dicimus aliquis horno curritdnfiuuamus actionem 
currendi non folum indefinite homini in communi, fed uip- 
poiito humano conuenire, & cum dicimus, aliquis homo no 
eft fpeciesjcoauertimu&fuppofiti.oncm fimphcem , quaifl- 
ne illo figno conueniret fiibiecro , in perianalem. At vero 
pronomen demonftratiuum omnino firigularizat commu- 
nem terminum cui adiuiigitur . Quapropter ncn potefl: 
effe aliqua notitia vel actuTmteiiectus communis ad fingu- 
larizandum conceptum communem cathegorematicum: 
fed n ceffe eritintelledium inhuiufroodi iiugular izatione 
reflecti fuper lingulare phantafma, vtjing' 
ter agnofcat . Sed hoc excedit SummuTmaj 
tem.- Sufficiet aurem eis negare illum fyllogv 

torium , quia committitur defeftus intriniec 

ti oriis raedij quod e fi totum illud, hoc animal, cm voci non 
refpondet in mente idem conceptus ied duplex conceptus 
vterque fingularis. Multiplicant praeterea iophfitar argu- 
menta contra lyllogilnium expohtoriurn , nunc accspien- 
te^piedium materialiter in vna prae milia <3c perfonaliter m 
ita, nunc adiungentes termino fingulari alios terminos 
communes vel habentes acquiuocationem ver difierentem 
appellationemjfed omnia ilia lophiimata ridicula funt & 
rtihil vtilitatis afferunt, & idcirco a nobis praetermittuntur, 
quevtinam in eis qus diximus praeceptores minoris Diale 
tfcicae diicipulorum ingenia diligenter exerceant. Quce ve- 
ro deinceps lequuntur in gratiam Theologotu icnberenon 

modicum operarprenum erit. 

' Ca$Ht 




Frequens 

exenitiu ne 
ceparium. 


27 


Liber quintus 

n De arte Jylio j 
minis dtuinis. 


Qaput decimum De arte fyllogi&andt in ter - ^ 




IVM officium aliqui ThcoTogonjrn,qui dg 
Dialeifticis indirutionibus fcripierui.t, ie pr« 
'ftitiflefunt arbitratuduro Ipeciaha documen» 
ta caute fyllogizandil» terminis diurnis ad my 
ftenum Trinitatis pertinentibus, tradiderunt. 
Quamobrcm nos etiam hoc in loco illorum zelum imitan- 
tes potius quam iliorum documenta, tentabimus Dei auxi- 
lio ortendere,cornmuniaprarcepta de fyllogifmis data faci 
ie accommodari pode ad legitime fvUogizanduni & ad ron 
traria iophifmata circa myllcriutn T rmitatis diffoluenda. 
Id quo i vt facilius offendam fequemem quaftlionetii pto- 


pou&rc & diicuterelibet. 


Q_ v AE S T I O. 


V*ro igitur Vtrum fintnecdaria ad fyllogizanduts 
I intcrmmisdiainis incomprehentibills myfteiif lati 
* - fti'^ni£^Ffinitans, notia & {pedalia documenta 
prarter ca fJKSnaturali lumine a Philoiopho tradita di 
P iijJofoph is^teptata iunt. 

^^P(§W^Kiffirrnjtma arguittir primo. Hasc confequen- 
tia, omnis edentia diurna eft; pater.filius eft dentia diurna, 
ergo filius eft pater, iuxta communes leges (uprapofitas vi- 
ri tur fyllogilnrus in Darijdc tamen antecedens eft veritas 
catholica (Sc coxdcquens eft hterefis ergo neceflaria iuntlpe 
cialia documenta artis fyilogizandi in myfterio Trmita* _ 
Arguitur fecundo. Ha:c cofequentia , Pater generat filium, 
d: pater eft elEentiadiuina ergo edentia diuma generat fi- 
lium, fecundum communes regulas videtur ivllogiimusesc 
pefitoriu^nam luctemiinus , Pater,in diuimseft finguLrc 
nomen perionx ) & tamen antecedens eft catolicum & con 
fequens hteretuum & exprede damnatum ergo,&c. Argui 
tui tertio. Hsec confequcnua. Hic Deus eft generaris 3c 


hi$ 







Qap.XJe Arte 'fyllogiz^tn.in ter mi. 

hic Deus eft genitus, ergo genitus eft generans» videt* etu 
iuxta communem artem iyilogizandt expofitorius ) ^ 

giimus,nam medium, hic Deus , lingulari sterminus « ll 5 ‘ l 
cut & lpfe Deus eft vnkus-fingulanisimus, & tamen *- at «° 
lici antecedens confitemur Sc conlequens vt hsreticum u€ 
te liamur ergo, &c. Arguitur quarto.Na hec colequed" 
no generat, &.films eft Deus: ergo Deus no generat, 
ter & haec, Pater nodi genitus & Pater eil Deus ergo Deus 
non eft genitus, fimiLcer& ha-c, Spiritus lanftus no lpitstj 
Spkitus lan&useft Deus ergo Deus, non fpkat,fimiiitcr 6c 
hatc.hic Deus fpirat ; Si hic Deus eft Ipiratus, ergo ipkatus 
(pirat,5c plures alite fimiles poilulant Ipecialein modum r ef 
pondendi vitra communes leges iupra politas ergo Ipecia- 
jis ars iyllogizadi in diuinis neceflaria ell.Sed in oppofitu 
eft nam myileria fidei catholica non debent repugnare 
principijs cognitis lumine naturali, fed ars fyllogizanui fun 
datur in principijsimmediate cognitis lumine natura i, qua 
lia fiunt dicidc omni & dici de nullo, «Se qute cunque iunt ea- 
dem vni tertio lunt eadem interfe , Sc quarcunque ita ie ha» 
bent ,quod vimin eft idem vni tertio, a quo alterum diuerf? 
ficatur, etiam iunt diucria intcrie,ergo documenta & regu- 
la lyilogizandi etiam in diuinis tcrrifims^loGiim habent. 

Pro intelhgentia huius difficultatis alLy^fat pnnio 
Chriftianus Diaiedfieus ad Theologe m pcrt*iere , -non qui 
dem demo ft rare myfteriam Trinitatis eiTe p 
hocoftendereturetiam demontlraretur hoc my fterium ita 
effefteuefides docet. (Qjuia m perpetuis idern eli tffe & 
po» >e)implicat cotradiftione hoc«Hfteriu demoitrari,nam 
icietia Sc fides no poflunt efle de eode in eodefubie&o. Cu 
fij|ps fit credere quod novides. Sed munus propnu Theolo 
gi eft diffolueregetiliu & hxreticoruargumeta que obfieiii 
tur aduedus fidei myfteria. Argumeta vero qua: cetra fide 
obijciutur,neceffe eft effe folubilia,ft quide cdtra veritatem 
nulla ratio efficax afferri potefihtametfi imperitus thctfta* 
gus aliquando nefciat contrariorum obieftiones dtffGl yi . r e, 
Nota iecundo huiufiuodi argumenta aliquado procedere 
ex mala intelligcntia fcienttre phy fica: vel ’.i'ctaphyc 4 -- 
.aut alterius fcienu 2 e,quar agit de ente reali . Aiiquami 0 v£ _ 







2J2 

ro imo frcqtienti-fiiine haeretici errant cx ignorantia Dia- 
I e l t ic x , quam D . Auguftinus vocat (dentiam confequen- 
riar :i m , au quam recurrendum effe ait quando negatur ali- 
emus ratiocinationis confequentia , Sit exemplum prioris; 
modi errancli , fides catholica docet Deum initio temporis 
vtramque de nihilo coodiffe creaturarri, totumque vniuer- 
fnm non abatterno fuiffe,fed ex tempore ineepiiTe,Arifto- 
teies vero vehementer errauit putans fe demonftrafTe , vni* 
ueriura abaeterno fuifle neque initium temporis habere po 
tmiTe. Qui quidem ex omni moda immutabilitate Dei Sc 
ex mala intelligentia illius Maximae videlicet, caufa tota- 
lis femper eodem modo Sc neceffario immutabiliter exi- 
ftentiidem effe&us omnino fequitur * fic male ratiocina- 
batur. Prima caufa qui eft Deus non poteff neque potuit 
aliter fe habere quam fe habet, ergo femper eiuidem efre- 
cius eft caufa, ac proinde non fuit pofsibile mundum iuce- 
pifle cum tempore. Alias in Deo potiet effe aliqua mutabi - 
litas,ita vt aliter fe haberet fi mundum non creaffet . quam 
modo fe habeat. Sed vehementer errauit , volens fua maxi- 
ma, qute ex creatis Sc finitis caufis colligebatur , primam Sc 
infinita; potentis caufam comprehendere . Cu enim Deus 
^emonftretur eft^purus aftus ac proinde infinitus in 
fuoeffe , hdbet/etiam infinitunfrnoduincaufandiper libe- 
rum arbitrm^ftbfque aliqua indifferentia pofsibili intrin- 
hbero arbitrio. Quod non inteliigentes 
mult^hiiofophpram, quietam liberi arbitrii facultatem ne 
gaucwnt effe in Deo quam hominibus concefierunt , qu da 
vero omnia ex neceisitatefati euenirejafTeuerauerunr . Alij 
in alios errores inciderunt, quia proprio iudicio omnia co- 
prehendere attentarunt.Fides autem catholicaqua; non cjc~ 
ffrmtfed perficit naturam docet Chriftianos thilofophos 
recfe de Deo naturas autore ientire, neque plus fapere quam 
oportet iaperc,fed fapere,ad fobrietatem. V elle aute ipiuru 
Deum, etiam vt natura 1 autore, quantum ad rationem & aio 
dum caufandi omnino coinprehedere, non fobnetas fed po- 
titis ebrietas appellandaeft. Csrterum fladio \crz fapien- 
tite ex creaturarum cognitione, Deum effe & primam orn- 
nium rerum caufamefie,colligere,fobrietas eft , dummodo 

qui, 



I 


Q$p, X.dgjAriejyi 


P If J * 

i' i /> /f £igL d i 

& 


2 7 3 

qui iic philafophatunntrn meta fui finitiintelie<ftus fe con- 
tineat 5c nolit etiam xtaturaf-autoreni ih modo caufandi om- 
nino comprehendere. Haec breuiter non abs re commerno- 
raui intendens in locutionibus myiterij fanffifsimse Tri- 
nitatis §c prsedeftinati onis Sc gratue piam modeftiara noui 
tios Theologos edocere. Sed iam adnoftrum inftitutunj 
veniamus. 

Ad qusftionero propofitarn vnica conclufione relpondc 
tur. Non opus eft Catholico Theologo ad fyliogizandum 
interminis diuinis neque ad diffoluendum paralogifmos 
qui contra myfterium Trinitatis fieri pofTuntmoua Diale- 
dlica : fed fufncit ea quae naturali lumine inuenta eft . Hzc 
concludo no aliter comprobatur,quam foluendo argumeta 
in principio huius quafttionis propofita. 

Obferuandum eft autem duplici via praedifta argumen- 
ta polle diffolui a Theologis . Prima via communis eft, 
quam (equitur Do&ifsimus Magifter Soto ac praeceptor 
nofter in traftatu de terminis diuinis libro quinto fuarmn 
Summularum . Pro cuius intelligentia notat ex aliorurh 
opinione terminos diurnos efle in triplici differentia. Alij 
funt effentiaks.alij perfohales . 5calij notfonales . TermP- 
nus elFentialis vt aiunt , eft terminus qui fimponit pro 
elfentia & qualibet perfona diuifim,vt boc nomen , eden- 
tia, hoc nomen, Deus, Terminus perfonalis eft K^ro vna 
perfona diuifimfupponit, non tamen coniumftira^r^ - 1 - 
rrbus,vt hoc nomen , perfona, hoc nomen, Pater. SecTter- 
minum notionalem dicunt elfe , qui pro pluribus perfonis 
coniundlim fupponit,non tamen diuifim, vthocnomeri 
Trmitas.hoc nomen , perfcnarftn numero plurali? At vero 
ij Dialerftici terminis abutuntur contra eorum fignifieatio- 
nSffiSc vfum loquendi Theologorum. Nam inprimis con- 
undunt terminos. Aut enim requiritur , vt terminus fit ef- 
fentialis, quod fupponat immediate pro effentia 8c per- 
fonaj&fichoc nomen, effentia, non effet effentialis , quia 
non fupponit immediate pro perfona. Aut fatis eft , quod 
fupponat pro effentia & perfona fiue immediate fine me- 
diate,& fic hoc nornen , Pater , effet effentialfe & boc no- 
men effentia effet perfonale . Deinde contra rationem eft 

S alie- 


2J4- Liher quintus, 

aflerere hoc nomen,perfona, in numero lingulari elFepcr- 
ionale & perlonre in plurali effc notionale. £t praeterea di- 
cere hoc nomen, Trinitas,& perfonar,in plurali elle notio- 
nialia, eft contra communem lenium theologorum in i . ien- 
tenti.diftinft.i8.& 29-& contra D.Thom.i. p. qusft. 32. 
Notio enimeft ratio innotefcendifiue cognoJccndi diuina 
perfonam, quatenus ab alia diftinguitur,vt inquit Augufti. 
nuslih.vdc Trinitate cap./.Alia eft notio qua pater intelli 
gitur ingenitus i & alia qua intelligitur genitor. Vnde quin 
que notiones duntaxatfuntindiuinis»-{cilicct , innsicibili- 
tas,Paternitas, Filiatio, Prorclsio,& Spiratio,errgo nomen, 
Trinitas, quod pro tribus perfoms fupponit non eft notio- 
male. Mulco ergo melius nomen effentiale in diuinis dicitur 
effe,quod per (e & immediate «Scformalitcr effentiarn figtii- 
licat fiue in abflrafto vt efteatia, Deitas, bonitasjfiue in con 
creto vt, ens, Deus, bonu$,iuftus. Nomen autem, perianale 
eft quod perle 5 c immediatcfignificatperfonam , vt Pater, 
Filius, Spiritus fanftus,6c periona &perfonse,in plurali, & 
Trinitas quod eft nomen perfonale coLleftiuum. Tandem 
notionale nomen eft quod fignificat notionem per modum 
aftionis vel paftionis,vt generare, generari, generans & ge- 
nitus. Errant prsterea moderniores illi Diale&rci opinan- 
tes nomen «fTeiWale in abftraftononfolumfupponere pr-o 
eirentiaTHSfiediateded etiam mediate properiona . Neque 
^nim diftjpguunt inter verificari terminu de aliquo 8 c fup- 
p 0rnrre pfoillo.Et confequentcr aiunt, nomen elTenualejn 
abftrafto poffe dupliciter diftnbui vel particularizari. V no 
modo complete, alio modo incomplete. Complete quidem 
diftribuiturpro fignificato mediato &immedrato : incom- 
plete vero, qtiafrdo/olura diftribukurpro fignificato imme 
diato.Et multa alia dicent, quae vel recenlcre pudet. TTKTe-^i. 
Biunt enim modufua falfa Dialeftica, quomodo haec propopt'- 
fitio eft falfa: oro nis effentia diuina eft Pater, & haeciit vera, ' 
aliqua elfentia diuina non eftPater.Nam fi imvniucrfali cH- 
ftribuatur complete nomen, eftentia , accipitur etiam pro 
perfonis,& fic eft falfa: quia non omnis perlonaeft Pater. 

Et in ne^adua dicunt nomen effentia particularizari pro 
aliqua petfonaqax non eft Pater. Sed valeant I11 Potores, 



Cdf. X:de Arte pyllogiz^andi . 27 j 

qui non tolum ignorant, propr tum odum loquendffed pesi 
cuiofe & temerarie Ioquutur.Gu enim in diurnis non fit nfc- 
fi vnica hmplicifsima & fingularifsima e flentia, idem eft di- 
cere, eflenm diuina eft Pater, & omniseffenna diuina eft Pa 
ter.Contra quos vehementer inuehitur profatus magifter 
noirer Soto.Nos vero D,Thom<e dosftrinam per omnia fe- 
quetesm i.p.q-39-arr. 3.4* T negamus nome eiTentiale in 
abftra&o polle fupponere pro perfona , & nomeperfonale 
fupponere pro eilentia .quanuis ytmnq;. nome ver ilice tue 
de alterius fignifiesto, dicimus enim, Pater eft cflentia, &<ef 
fentia e It Pafer propter identitate effentiae cum Patre , non 
tamen idcirco, cocedimus nomcn,efIentia,accipi pro Patre, 
vel Pater pro edentia. Cum enim vaces ftiafigniScata me- 
diantibus conceptibus reprefentent y nihil ‘aliud fignificanf 
quam quod in conceptu reprefentatur fecundum modum 
fignificandi ipfius conceptus , & quia cum aliquis concep- 
tus repraefentat aliquam naturaminabftra&o , non ,reprx~ 
fentat habentem illam naturam, neque immediate neqj me- 
diate, ac proinde neqj poteft fupponere pro Sxabete natura. 
Na fuppofitio non lolum eft verifxcatio dealiquarevfedteft 
acceptio termini pro re quamfigiuncat. \ noe fi termiarts 
no fio-nificat aliqua rem non poterit pro illa accipi nec fup- 
poneretquantns pofsit verificari . Terminjts enim quifup * 
ponit pro aliqua rc, ponitur vice illius a aenuncjggdum de 
illa re actiones vei pafsiones tali rei conuenientls.Quemad 
modum vtirnur hoc termino, homo, ad enucianclmu ~ 

aftionem vel pafsionem fignificatampes: verbu . Vt homo 
ambulat, homo difputat : & quanuis materia & forma horni 
nis non different realker ab homine,tamen quia in abfha- 
ftofknificant humanx naturx partes , non dicimus mate- 
ria deforma currit.vel humanitas currit, quoniam actiones 
&oafsiones funtfuppofitorum .abftrafta vero nullo modo 

hgaificant fuppofita , licet propter identitatem rei de illis 
abquando velificentur. Et eadem eft ratio dc nomine figni- 
ficante fuppoiitum in concreto, fiue fignificante naturam 
in. concreto: vt hoc nomen Deus , fiue fignificantc proprie 
ratem perfonae , vphoc nomen , Pater. Neutrum enim 

\ poterit fupponere pro effentia in abilradfo, : quanuis 
1 4 " " 5 s ■» de illa 


2?6 


Liber quintus 


deilla verificetur. Notandum eftfecundo in Trinitatis fa- 
■cratifsimo myfterioyhanc quali maximam propoli tionem 
-i catholicis amplectendam elFe. Ia diuinis omnia (unt 
vnum , vbi non obuiat relationis oppolitio . Circa quam 
maximam intendimus explicare, quo pafto non repugnet 
principijs Diale&icre quae naturali lumine nota iunt. Id 
quod non aliter effiekinusxjuam folucndo argumenta con- 
trariorum- afsignantes communes defectus , qui in malis 
confequentijs qux fieri iolent in materia phy fica, aut me- 
taphylica afsignari folent: quibus abunde fit latis iuxta do- 
cumenta Dialedicaietiamdifioluemus paralogiimos , qui 
fiunt in locutionibus de myfterijs fidei Catholicae . Nunc 
igitur ad argumenta, quae in principio huius quarftionis 
propofita funt refpcrndeamus. Ad. primum argumentum, 
communis via Modernorum eft negare , illum efie lyllo- 
«nfmum in Dari) , quia intrinfecum defeftum habet in me- 
dio quod non diftribmtur complete. Nam vt complete di- 
ftribueretur deberet diftribui pro omni re quae eft eftentia 
diuina : & fic eftet faKa maior : quia fieret lenius , omnis res 
quae eft elFentia-diuma eft Pater» vbi licitum efie.tdemon.ftra 
re fubilla diftributione Filium, aut Spiritum fandum. Sed 
profedo hic modus refpondendi uunquam mihi placuit 
etiam ab adol^eentia. Cum enim fyncathegorema,omnis, 
ex mo4^Ais fignftkationis habeat diftribuere terminum 
i cui adiui^fitur pro omni luo fignincato pro quo accipiiur 
exigentiam, copulae, non video qua ratione non di- 
ftrihuat, elFentiam diurnam , pro omni luo figmfic ato p ro 
guo lupporiit vel accipitur. Neque video quomodo latis 
fiat o-entili argumentanti con tranoftram fidere., & volenti 
probareelfe contra principiumlumine naturali cogait um$ 
Dici detimni^qtiQd exercetur i n hac confequcntia j 
•Deitas eft Pater, & Filius eft Dertas, ergo Filiuseft 
Non eniminteliiget, quomodo nomen Deitas ^eiv 
buatur eompftte : licut humanitas diftribditur complere in 
hac, omnis humanitas eftcornpofita ex. materia' & forma. 
Dgniaue hunc .•oiodum.refpqndendiin^ijiuenip i w Dino 
veru iaillo paralogifmp non aisignamus tiefe - , 
^um.intrrnTecum^ quia-, potias aftprh^tis medium Dtfttiy 


j^ui 


Qap. X.dezArte fyllogtz^tndi. 2// 

bui pro omni fuofignificato pro quo accipitur. Ncq jcnim 
concedimus naturam iu sbicracto fignificare perfonas ,fi- 
cut neque nomen perionar fignifieat eilentiam in abflra- 
£to,quanuis ad inuicem verihcemtir.Afsignamus autem de 
fedtuin exrtinlecum , quem Diuus Thom.as appellatfalia- 
ciam dictionis , quia mutatur quid in aliquid. Nos autem 
hunc defectum ab identica ad formalem locutionem nomi 
namus. Et infuper proferimus fimile exemplum in phyfi- 
cis. Nam haec conlequemia apud Philolophum non valet, 
omnis metus phy ficus eft pafsio & omnis motus phyficus 
eil actio, ergo adtio elf patsio. Non quia medium nondi- 
jftriouatur complete , (edquia fit argumentatio ab identica 
ad formalem. Nam maior Sc minor verificantur in fenfu 
ldentico : conclufio/vero importat oppofitas relationes in 
vtroque extremo. Et fit fenfus quod qua ratione actio com- 
paratur aci agentem , comparatur etiam ad pafifum. Quod 
taliit simum eft. Nam alia eft relatio motus ad agentem, alia 
ad patientem ,quanuiisiecundum fignificationcm huius ter 
miuijinotus , indiflferens fit vtpoisit verificari de aftione 
vei paisione, etiam fi non figniiicct. determinate a£tione 
neque determinate pafsionem. Refpondebit itaque Ca- 
tholicus Gentili jficut tu negas praefatam confequentiam, 
qua videbatur e ile in Darij,ita ego nego^tuam confequen- 
tiain propter fimilem defectum . Docet enimjTTOS fides no- 
ilra,tres pertonas diuinas conftitui & ad inui^em differre 
folis relationibus realibus 3 qua fundantur in procfflion? 
vniusperiona ab altera. Et hic modus refpondendi fuoda^ 
tur iu doctrina D.Thomae,vbi fupra negantis exprefTe, na- 
turam diuinam in abftra&o fupponere pro perfonis, vel vi- 
ce- verfia nomina perfonalia in concreto neque in abftra£to 
itfpponerepro natura in abftrafto quanuis ad inuicemve- 
riricentur,quia non obuiat relationis oppofitio. Tenemus 
itaque completftsimarn efle diftribimonem cuiufiibet ter- 
mini li diftribuatur pro omni illo pro quo fupponit.Ncque 
vero iupponit vel accipitur nifi pro illo quod fignifieat. Et 
eadem eft ratio de hoc fyllogifmo expofitorio,ha?c effentia 
eft pater, & haec c£TemiaefiFih'us,crgo Filius eft Pater.No 
enim eft legitimtis.; nam habet- dcfe<ftum extrinfecum quia 
, S 3 muta- 



/ 




Liber quintus. 


muratur quid in aliquid, vel quia fit argumentum ab identi” 
ca ad formalem, feu a minus formali acTmagis formalem. Id 
quod addiderim propter illam folennem difputationem in* 
ter theologos; An relationes formaliter includatur i n effen- 
tia.Qpidam enim negant contineri formaliter relationes in 
eflentia.Alij vero partem affirmatiuani fequuntur. Quibus 
equidem libenter attentio propter fimplidtatem diuin^ef- 
fenti£,quas cum relationibus perfonairbus nullam compo- 
iJtionem.nenietaphyficara quidem .admittit. Veroin eft ta 
mcn,quod ficotineri formaliter, intelligatur fecudu noftru 
modu concipiendi, non continentur relationes aut proprie 
tates perfonaru in effentia.Etftifto modointelligerft feque 
tes parte negatiua.certa eft fentetia.Hoc enim eff quod nos 
diximus,nome efFentiale in-abftraftono fignificare relatio 
nes nec perfonas.Sed quia ipfa edentia vel Deitas fecundurh 
fe&intrinfeceiii fua diffinitione, (fi diffinitio poteft dici - 

reiinfiniteperfeaas)includitomniaqu3e eff, mao-is formali- 
ter qua homo jncludit natura animalis cu rationalirateftd 
circo negari no poteft, hac propofitione ^ Deitas etf Pater, 

'e formale ex parte rei fignificataeificut hxc^Deitas eff Tri 
nitas perfonaru. Nihilominus in hac propoiitione Pater eft 
jfes»fit fenfus magis formalis no folu fecudu modu fignffi- 
cadi cerminoru fed Stia ex parte reru fignificataru quie firirt 
formaliter dpppfitae relationes realiter diftin&a:. Ac propte 
reailiaoropofkio eftfalf.i & harretica-Neq 5 enim eft 'fenfus 
as,Rltereft res qua* eff filius,na fcascpropofiwo Vera eff, 
fi quidem pater eft vas re s,fcslicet,voa deitas, qua? eft filius!' 
Merito iraq; diximus iuiihi cofequetia fifcri.argranemuab 
idetica adfbrmale vel a mimis formali fecudu modu 
rationis & noftru modu cocipicdi,ad locutione maeisrorma 
leetiaex parte mu Ggnificatai§.& hoc eft mutari .quid in 
ad aliquid. 

Ad fecundum argumentum nega «onfeqa^tiam propter 
defeftu exti infecu, quia mutatur appellatio. Na minor prae 
mifp,eft affirxnatiua vera,quia extrema verifteatut ad inuice 
ratione idetitatis rei fignificatar. At veroin dSclulione , Ef- 

fentia diuina generat, quia verbuigenerare, eft adiciftiuu 8c 

spplicat aftione generandi ad fuppofitu fignificacu nomi* . 


Cap. Xde-A rte jyllogf&andf. 277 

'Bflentb.pro qtio' ftfpporit ( loquor de fuppofito termini 
effentia, pro qaofupponit,no aute de fuppefito in quo exi- 
flitjilluci enkn eft perfona pro qua Deitas no fupponit 3 } c 5 
igitur d/cirntts, Deitas gerrerat>predicatu applicat fuu forma 
le adfuppofitu fignificatu perhmfubftantiuutquod eft Del 
tas,cufn5 copetit generare vtquod generat, alias quod ge- 
neratione procedit eiletrealiter diftinckim ab effentia gene 
raute, Vrrde defeftus eft variatio appellationis ex parte ver 
bi adieciiubquod in rnaiori applicat fuum formale fignifi- 
catum ad fuppofitum Patris , quod eft ipfa perfcna gene- 
rans fignificata per fubftantiaum , Pater , per quod non 
fignificatur effentia, quanuis de ilia verificetur in minori. 
At vero in conclufione minor extremitas accipitur vt fup- 
pofitum quod generat & conftirgitfalfapropofitio.Nosf© 
lum qu!aeffenti«a:ffgnificatur iaabftraffo «Scaciionesclieun'' 
tur effe fuppofitorummam fi haec ratio fola fufficeret etiam 
haec effetraifa. Deitas creauit mundum, qute vera eft&ca- 
tholica.Sed potifsima ratio eft & vnica, quia id quod proce 
ditab aliquo per generationem debet effe fimiie in natura 
& diftinffum in perfona . At vero Filius indiumis propr 
procedit a Patre per generationem fimilis quidem in natu- 
ra fed reaLiter diftin&us in perfona. Non icitur poteft dici 
filius genitus ab effentia, a qua realitlr non dtftinguitur, i_ 
a&iombus vero diuims ad extra, conftat ea quje procedunt 
realiter diftingui a Deitate, neque opus effe vt habeant fimi 
litudinem ipeoficara in natura, cum non fitpsocef#o njt*'* 
rahs & vniuocacucn procefsionibus ad intra, vnde refpectu 
adtionum ad extra quidquid Deo velperfonis couenit.prae- 
dicatur etiam de ipla Deitaterneque eft aliqua diff erentia in 
ter quod eft & quoeft. 

Ad tertiunrgmnetii aliqui foletrefpondere medium; hic 
Deusjno effe terminu lingulare eo quod comuniseft tribus 
perfonis. Verutarne h.rccomunitas no deft ruit ratione ter- 
mini lingularis, cui per accides eft vt res illa fingularisquf fi 
gnificatur.fit rea! i ter comunis tribus perfonis. Haec enim co 
munitas noeft ex modo fignifiendi termini , fed ex infinita 
pfectioive rei lingularis fignificaterque cade omnino eft tres 
res&vnafinguJat-ffsimares, Pater enim & Filius & Spiri- 

S 4 tus 


2 8 o Liber quintus 

tus fanftus non folura quilibet eorum eft hic Deus , fed ide 
omnino hic Deus , cuius Deitas Vnica fingulariisima eft. 
Quam obrem exiftimo ad rationem fyllogizandi iufficien- 
tifsimejhic Deus efle terminum lingularem &exiliispr2e- 
mifsis male infertur,ergo genitus eft generans: quia muta- 
tur quid in ad aliquid, vtfi diceres ,hic motus eft a£lio,hic 
motus eft pafsio, ergo aftio eft pafsio. Sed contra fi , hic 
Deus, eft terminus lingularis fuffieiens ad expofitorie lyllo 
gizandum,erit etiam fuffieiens ad oppohtionem contradi- 
aoriam: verbi gratia hic Deus generat, hic Deus, non gene- 
rat, erunt contradiftoriae.Conlequens eft falfummam. vtra- 
que videtur vera. Affirmatiua quidem, nam hic Deus fuppo 
nit pro Patre ac proinde , fi Patet generat &.Pater elt hic 
Deus ergo hic Deusgenerat,fimiliter probatur negatiua vc 
ra.Nam,hic Deus, etiam fupponit pro filio propter modum 
fignificandi in concreto, ergo fi filius non generat & filius 
ell hic Deus ergo hic Deus non generat » vbinon videtur 
aliquis defectus committi ex praedictis. Huic argumento 
refpondeo.Concedofequelam lednego veram, efie negati. 
am.Nam ille terminus,hic Dcus,quanuisfupponat pro il- 
io adenuntiandum.de illo quamlibetactionem vel paisio- 
nem tamen non limitatur ad fupponendum tantum pro 
“ o quando de illo negatur aliqua aftio vel pafsio, qu* con- 

uenit huic Deo ratione, alicuius fuppofiu ac proinde idem 

eft dicere hic Deus non generat, ac fi diceres, .nullum mppo 
fTtum #o quo fuoponit, hic Deus, generat, fuppomt autem 
pro Patre ergo fihic Deus non generat, Pater non gen em. 
£t hoc fortaftis eft quod ex doctnna D.Thomae aliqui -ifar 
mant quod quando prardicatum eft notionale trahitur iubie 
ftumad flandam. pro illa perfona cm competit ilia notio. 
Sed profea.tr arbitror hanc doftrinam venfican non ex mo 

do fignificandi terminorum, maxime.fi dicamusDens gene 
rat,Deus non generat, quae etianrfuntcotwdiawri* ex par 
te rei fi<mifica1*,qui eft vnicus fingular ifsiraus Deus. Sed 
prouenfre ex hoc ipfo quod hic Deus ex modo fignificandi 
in-concreto habet fupponere pro omm habente hanc Dei- 
tatem. Vnde in propofitionibus affirmamus vbiprxdiccta 
eft aliquod notionale, fufficit fi przdicatum vcrificctur de 


Qtp. X. de zA rte fyllogiZjd udi . 


281 


\rno habente iliam Deitatem. At vero in propofitionc negi 
tiua requiritur ad veritatem eius quod praedicatu remouea- 
tur ab omni habente hanc Deitatcmiquia omnis habens hac 
Deitatem eft hic Deus Gngularifsimus.Et hac via melius vi 
detur fatiifieri fophifticis argumentationibus gentiliuaut 
haereticorum, fi non fingamus aliam dialecticam in locutio 
nibus diuinis.Sed fuppofito noftro myfterio,fi ab hoc Deo 
lingulari abquid remoneatur, neceffe eft remoueri ab omni 
habente hanc Deitatem. Et quia funt tres perfons fubfiften 
tes in hac Deitate, neceffe eft fi abhoc Deo remoueretur ge 
nerare remoneatur etiam a quauis perfona.N o tamen necef- 
fe efijfihic Deus generat vt omne habens hanc Deitate ge- 
neret:fed (ufficitquod aliquis habens hanc Deitatem gene- 
ret.Qjram obrem omnes nae propofitiones verae funt. Hic 
Deusgenerat,hic Deus generatur, hic Deus fpirat hic Deus 
fpiratur.femperoftendentes eundem Deum, non tamen ve- 
rificantes propofitioneapro eodem fuppofito phyfico <$c in 
communicabili. 

Ad quartuargumetu refpodetur ex praecedenti doftrir.a 
negando omnesillasconfequetias efte fyllogifmos. Et pri- 
ma quidem defeftum habet intrinfecum quia medium in 
affirmatiua. minus formalitcr tenetur quam in negatiua, 
qui eft defectus intrrnfecus;ficut in hac confequentia ; Use 
actio non eft pafsio iSc haec, adtio eft motus ergo motus non 
eftpafsio. Nam in maiori prarmifla negatiua fubiettum 3e 
praedicatum, diftinctas relationes important , & in#iuinis 
oppofitas : ac propterea verfficatur negatiua , filius non ge- 
nerat , & in minori non eft illaformalitas oppofitarum re - 
lationum,fcilicet,fiIiuseft Deus.Deinde etiam eft defectus 
extrinfecus cum infertur ergo Deus non generat. Quia vir 
tualiter eft quafi argumentari a non diftributo ad diftribu- 
tum ex parteminoris extremitatis. Quia cum in diuinis 
non fit rufi vnicus fingularifsinrus Deus ,fi ille non gene- 
rat, nullus Deus generat , ac proinde nullus habens Deita- 
tem generat. Sed vice verfa in arfirmatiuis , quidquid com- 
petit vni fuppofito incommunicabili , neceiTe eft vt com- 
petat huic Deo, quia Deus fupponir pro habete Deitatem. 
Idem defeftus committitur in fecunda confequentia <5c 

S ) in ter- 






2 $ 2 


'Liber quintus 



n te. tis . In quarta vero cmdcnter committitur defiSo* 
. extrinfecus , quia mutatur quid in ad aliquid fiu s i m ;. 

n ft ‘ orma! * aci n53 S fS Urnalem locutionem, vt iam 
plicstum eft. 

H« tantqn* in prrfmi «raftanipM thcotoim a *„. 
tenaa c en fui, re ii qua vero maioris momenti in moliris r " 
mentanjs fuper primam partem quos antea»,,** du Qf W 
gmti prelo mandam , & iterum fufius in fefcofe Sali 
manticenlmm Theologorum ante annos quatitor* 1 ' 
oecim vr.ua voce di&auq plenius 
d.9,0 tf 0 ,, habentur. 




a kp ' 


> 3 £ 3“ft> S 

f -5 ^ ^2 w q co 



*“■ >1 


Cu o 

o 


•-! trr o 


i— . p p; 


"~o J 

> S> 

C P 

O o 
3?^ 5 

p 


>— 1 r? > ■ >■■* - <-\ 

g? Si ^ £* o tr* S 

^ J5 ?T> a crq 


O 

o pr> 

C " fi> 


I - s 

p 


o 


■ r-r 

C P 


co 

* — T 

o 


t/r: 


O 


s= 

?—j i r m 

5“ >* < 
c s 
3 “Crq 


a 

fb 

Q-. CO 

>— • *•* 

o. R? 

" *TJ 

-. H. o 
^ . 3 - cB “ 


C /3 SO 

o p 
cn C 

rr- 

S S ? 

t; qh 

p O 


r p 

t — } 
H* • 

io 


51 

( — 1 
?— ‘ 

5 

O 

O 

ZJ 

3 

£J> 

p 

£~ 

C/3 

)— » • 

. c_ 

on 

p 

3 

i—* > 

crq 

r-t 

O 
>— . 

Ci 

p t 

O 

& 

3 

c 

0 

cr 

£2 

X 

r-t 

P 

B- 

0 ' 

n 

£? 
>■— » • 

0 

3 

Oi 

0 

ri 

c 

3 

P 

O 

#“t 

0 

£T^ 

i 

p 

d 

q 

<~T 

f 

F 

p* 

3 

C3 ■ 

o- 
>— • 

I 

r— ' V 

3 

zz 

I 


p. Q 


C 

co 


rr-* r-t r-t r-p )— t-N 

n \ c «= £C S ? msm 

8 . & t O f 3? 
p s a o . 3 * 


P . cn y p ^1 , 

O B a- drW 

3 3. 8 S 1 & 

r ^ c “ o 3. n 

^ ^ ET q- pr* O- 

8 ? H ^ H . ?. E o ' 

P-l fi rp 


c J p 
P P 


O- <-» 

“' O 
c< 


p p 
o n 
x (f 


3 ■> 

^ Cd c cn = . 

p G , '"O p 

^ g= S o &■ 5. 

P- ►— p- l-r n> vj p 
p C C p. trqy. 1/2 
tn tj cn O n/~p O 

> V? R? c?^* g g 

S fd "^L o ^ 

3 = q " HTo 3 H 

o 3 q* 'K p 

3^ s" n e 

g S W SJ 

pPSB £;•% i 

n ^ tr 3 ^2 ■ 

I l I S r- V 


■Ox P_ 

r-i p 

■O ^ P 

* BrR?| 

3 p- £7- 

ma ° 

p E3 o 


; >1 


H p 
t= 3 
O 


“ 

:■ p- id. 

H 3 ^ £‘ 0 q ' 

CJ 2 o S- s 

3 Oi p 


r> ^ • 
O 

V 

r-f r-i-p 

2 2 ' 
9 3'- 

\J> o 


R? 

•~- qu 

o 
■ o 


I rt 1 1 s— > I } 

5X2.2 5X2-- a-,_c a ^5 

G "0 s ^ r,Uo-9 

S ' 2 < 2 3 £ 

r, .~, u /o^H ,.$ 

^ ^ > 3 
r» rt *C! o . 


I 


•X d 1 ° 
s -a rt S 
o o a 


C/5 


3 CJ 

^-Q MI*"' 


i 


< eu 


H 

Ui 


l-l 

C 


l 


00 


CJ 


rt jt 

- “ H u U ^ Q 

*-» — - U 



•c -r «* 5 <g r/< - ?’ 

2 /3* 5 a v2 C ~ .y _2 

tT'*-— < T3- O . a ti ■»-< 

s ’J rt £ •§ u ‘P ‘ 
^ -g c* ’3o Oh s 52 

•g £j^ g| 

^OT=!biD«a^Q-o 

co *T Jg ^ -c ^ ^ o 

Oc— • *~« m P O-h O t/5 

rt? J5-3 a .3 3 <- 

.a '-2 .* ^ g 13 ^ js .a 

a « ‘3 o - c cg 

C 3 S ^ g O - 
<0 — I O ~ ’ 1 
00 3 r- 

■ ~ a d ~ 

• c rt 

t-r C 35 

3 3 


0-i 

rt 


CJ 

o 


HJ 

a 
O 3 
*' U 


cj £> 

a a 

cj 3 

s a 

« S 8 

O <d 
'E5 cj rt 
rt rt CU 
s-< rt cj 
rt ?3 rt3 

c“§ S 

8 ^ ‘i 

cj ^ 

S 

a c w 

j_, rt cj 
O -3 *-* 
U U '2 

x J2 -g 


! 00 I 


-—< £2 r*-* - 

■U» ^ 

g a ^ 


Crtrt 
H3 *> ,L 


3 8' 
rt i; r 

3 o a : 
rt Q-. eo 

.§ o ci 

3 ^ .S^ 

cr -t--, 2 k 

33 g: 
o 

eu ^ 


03« 


rt (-2 2 s 
__ B -g SE? S 

r3 . ^-i o • ~-< 

- rt _Q *Tj 3 C _3 rt3 


., a 


CJ 

P"4 

O 

3 

O 


a^ 

0 HI 

a a? 

1 . J_ J -p 


CJ 

00 

3 


CJ 


^.§1 


zz ^ 

_2 <-2 <-a 


00 

o 

3 

cr 


M 2 £ 

3 o : 

S Q« 


. 3 a 

3 g Crt ^ 

C 3 rt .2 rt 
g a a-fii 

l^-rt/3 g .«s 

, U . rt 2 ^ 

^ rt 5c > -3 
|rt a u. « o 
fcJD o »- M 

cj 3-i a oo 
rt , pl 3 

■rt3 ^ rt ‘3 

5 -a u o 

rt rt CJ 'rt' 

u U o--a 

^ CJ ^ 



rt n 

cJ 3 rt cti u c/ 

rt rt _g -a 3 _£j 
r! CJ ’ — 1 3 -ri rt 

*o CJ3! .S2 o-i 2 

• >«i • ph h rt rt * j 

^ 2 - o. O rt 

s 2 sr & s 



-g o -d w 


CJ CJ cJ fl 

3— t./j wj a 


rt •- dj 2 


rt ^3 CJ 
rt ^ ^ 

H C/5 • 

'u 3 cr 1 

rt 4-1 OJ 

*3 rt rt - 
< CU JT. 


c2 < Q 



oo U " 

0 3-5 

■ut 2 1 

5X2 3- o 
C «T-X3- 
<20. 

rz c/5 ! 


t> cii o 


-> 

✓ 


G rs 
S 

~ 2 ■ 
tu G, 


U 


y 
c 6 
^ o 

§<£ 
P-. <u 


u “b 'G 


rt 


t> 


' ^ rt 3 “C "G • 

C O C 3 rt n ^ 

— 2-3 - rt £ Jc 

p -i r -1 rt PC 

cr t3 . S rt p £ g 

-- - - «S 3 § “ 

> "T OS 


u cr g '1 

a . • 


X r -5 r+ 

gg a cg 3 

. pT' (< ^ f ) r* 


C/5 


I — I u 

CT rt 

c 5 


c > ^ 

1 , 0 3 u 

1 cc cr c 

<L> ^ *% 

O p vn 

~£ 3 ~3 

a -o _o 

o a n 

■ifl u u 

- «— < r\ 

.2 U > 

b£ 

cS - 
f ^ 


n t 

<±J * 
o-> ” 


§-& c 


p- y o 


> ‘<B 


3 G g b g 

. ^ d o rt 3 .S 

T! •-< 'Z 5 f- > u b c 

£ , G* 3 ^ .b C 2 « 
u u op "j *G 3 > cb * 

• — 3 rt 3 . CTL-j GG o 

c£ 3 b_-r 3 -G P c rt 

C ET-b^b w ^ p -3 

vs ^ s gp g ^ s 

EL ^ § 3 <3 <-> ‘3 S 
rs cr t>A_3 ^ jJ ^ P-. ^ 

^ u J 3 p rt -3 /^-g ‘P 

c 3 H i rt O 

^ — 1 F co cc 

3 2 2 


uj 

1-4 

3 

i-i 
• ^ 
u 

. 

V 5 

q; 

i-j 

> 

w 

• 

3 

cr 

cr 

S 

rt 


»* rt 3 Gj 

, G P -■ «-> 

-i > 

r-* ^3 


4-J SU 

• 5 b^<£ 


F. o .5 
<-* y rt g 
5 g-_g P- 
o „ GP w 

5 ^ ^ 

3 «-> n£ «J 

t-l 1 —' /^-S 

o . u-i 

^ ^ r ^~ J . r 3 

Cu ^ T> 
o EB 


2 S-< g si „ 

S g 'a j .r s s •£ i 


r O 


rt . O-z; 
U h oi 


o 
rt 
-G 
U 
- *— * 

s 


rt «2 'u 

T? ^ Q O 

= ^ 3 &42 w -S 
33 . rr.3rr3 v> u 

^ 3 ^ ZL B 5 ^ 

._ i-> 3 __ n 

• iS « .3 g "o = p 

3 c9 tj 3 -Q £f> 2 

-•- 1 -G ‘3 g 3 jy ^3 3 

^ i-w P > < O i i 

•r «J - 1 -rj O rt 

*- (-S y *_l 

~ y !_, rt u «j 

« ‘C ‘S 3 -3 3 P 

2 .y ^5 P 3U S 

c G r rt S - oj 

S G Q G •• i£ 

M H H H r “ ' H 

s> r 3 3 _Q m 

•A -G cr 2 y 3 cr 
^ --h y ^ g cG 3 


3 ^ G o _ 

D"< CT 1 ^ > 


U O 3 

> G cr 


cP 

o 


3— i 

a 


§5^. 


O G > 
r^uo ^ 

< 


l 

O 


O 

G 

V- 

o 

Cu 

r O* 


O 

^ c u S 

- OO Zr* 3 
2 «3 GG 

'23 rt » 

CO . »-4 

r+r v T -^ l 

O ^ P 
^ - G - 


S «5 
.5 j=i 
Te ^ 

^ rt o 

rt «3 G 


I 

3 

4-> 

<— » 

3 

8 


ili g 5 -g/i s 

* g-g i rfP 35 a 


cr 

o 


i - — * rt 

3 G3 S 

i> 2-2 

rt 


rt 


a S x* 
ui 5 G 

s o g .o M 

3 C 3 . 9 - 3 G 

s^_ £ 

O w J O ^■“‘'lU i - < 

^ gw 0-0^ 

o ^ f! G g 

£ o 3 rt ,r v 
«■* *-■ cr 52 'y 'o 3 

2 £-*o-3 £ »cTr« 

W 'g = ^ ^ 3 ^ 

> -G 3^ci3 3- 2 O 


v <a i «-.J, “A 

2 ^ '3 3 ^ ^ 

O Cu f 3 , 3 s-t 
Q-. P-3 ^ t2 O 

-3 £ G p 

G rt C O 5 

-G o» G -'G c3 b 

^3 ^ <rt .-3 

g cr g -S o- ^ 

s 3-a a 

3_ 3 G O 

®-H i— ^ rt j 

u rt O. ^ ... 

G 3 •-; o 'G 

»H f— T— t W P-} S-4 

w ^ «-3 rlrt rv 

a- .3. cr p 

G *-< b r -1 *-< <~j 

3 £A rt -*3 2 > 

G o Pb 1/3 •“• J-rt P 

^ 5 .3 ^ 

sn !-i r3 — G 3 n ~ i 

«j <u •*- ‘3 g y <u 


• C3 
cc 
3 
o 

D 


S/5 

rt rt 

3 PG 
S? o 
3- b 

rt O 


«3 

rt 


K 3 

3 I 3 

cr .3 -3 

• • Iw o 

5 CU bO 
x G 

« rt 


— r3 
rt 


in 

rt 

<L) 

i— 

rt 

u 

3 

-G 


u rt 

b S 

a,3" 


<u 

3 


^3 


rt 


o n •-< ii . 

■ 3 v— i x . b 3 • — < 


b AG“30 


rt 


W2 -rt 3> 

5_. O 0 « 

rt »-< "! W5 

c £3 c 3 

cGgg 


>• 3 b-ri 
— * rt cr prt 
“ G on ^ 
o «-> -iG 
o G G 


rt ^ ' 

3 G_i 

A — 3 23 

fi ^ 

§ S .2 

c: £ g 

Q rt L 1 

"S o 
fc^«o S 

G 3 o 
<r2 


5J 


G O 


-2 G 

rc - 


rt 


S 

g «ea £ o 
^3 2 'G < 


F
Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Institutiones minoris Dialecticae quas summulas vocant"

See other formats
